Άγνωστες αγιασμένες μορφές της «εν Άρτη» εκκλησίας

(Στα ενδότερα του Αρτινού Αγιολογίου)
Έρευνα :πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

Εισαγωγικά
Στην ιστορία της Εκκλησίας μας το Πνεύμα το Άγιο αναδεικνύει κάποιες πνευματικές προσωπικότητες, οι οποίες όχι μόνο χαρακτηρίζουν την εποχή τους, αλλά και γίνονται φωτεινοί φάροι για τις επερχόμενες γενεές. Γι’ αυτό ατενίζοντας προς αυτούς μπορούμε και εμείς, οι «εις τους εσχάτους καιρούς καταντήσαντες», να διαπλεύσουμε ακίνδυνα, «αβρόχοις ποσί» την θάλασσα των πειρασμών, των παθών, των πλανών του διαβόλου και να φθάσουμε στο λιμάνι της «όντως ζωής», να επιτύχουμε την σωτηρία μας. Τέτοιες πνευματικές προσωπικότητες αναδεικνύει σε κάθε εποχή και σε κάθε τοπική εκκλησία το Άγιο Πνεύμα. Είναι οι τοπικοί Άγιοι που κοσμούν την Εκκλησία του Χριστού, ως μυρίπνοα άνθη του Παραδείσου.

Η Εκκλησία δεν ονομάζει αγίους τους καλούς ανθρώπους που βοηθάνε τους συνανθρώπους τους και συμμετέχουν στην θεραπεία του πανανθρώπινου πόνου. Μια τέτοια ζωή προσφοράς δεν είναι χριστιανικό μόνο προνόμιο. Για την Εκκλησία άγιος είναι εκείνος ο άνθρωπος που επειδή έζησε με σοβαρότητα την πίστη του στον Χριστό ως Θεό, όχι μόνο μετανοούσε, εξομολογείτο, κοινωνούσε συχνά και συμμετείχε στη λατρεία της Εκκλησίας, αλλά και υπέστη βαθμηδόν μια οντολογική αλλοίωση από την άκτιστο χάρη του Θεού και δεν παρέμεινε στο στάδιο της ηθικής ζωής, αλλά οδηγήθηκε στη μέθεξη του Θεού και στη θέωση. Από το ξεχείλισμα της αγάπης του για τον Χριστό βέβαια προσέφερε και στους αδελφούς του, που αγαπούσε ως εαυτόν. Επομένως τους αγίους ξεχωρίζει η αγάπη προς τον Τριαδικό Θεό και η συνεχής εσωτερική προσευχή προς τον Ιησού Χριστό και όχι μόνο οι ηθικές και καλές σχέσεις προς τους άλλους, που δεν προέρχονται πάντα, και σε όλες τις περιπτώσεις, από αγαθή συνείδηση.

Επειδή μεταξύ του μεγάλου αριθμού των Χριστιανών που μαρτύρησαν ή κατά οποιοδήποτε τρόπο προσέφεραν ή εργάσθηκαν υπέρ του Χριστιανισμού υπάρχουν πολλοί των οποίων τα ονόματα παρέμειναν άγνωστα, όρισαν τόσο η Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία συγκεκριμένη ημέρα που να τιμώνται όλοι ανεξαιρέτως οι άγιοι, οι Άγιοι Πάντες.
Έτσι ορίσθηκε από μεν την Ανατολική Εκκλησία να τιμάται η μνήμη όλων των Αγίων κατά την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή.
Σύμφωνα με το συναξάριο η εορτή των Αγίων Πάντων καθιερώθηκε για τους παρακάτω λόγους .

Α. Οι πατέρες θέσπισαν την εορτή αυτή μια εβδομάδα μετά την Πεντηκοστή, για να φανερωθούν στον κόσμο οι καρποί του Αγίου Πνεύματος. Για να φανερωθούν τα χαρίσματα και η δύναμη που μοίρασε ο Παράκλητος στους πιστούς καθιστώντας τους έτσι αγίους.
Β. Ένας άλλος λόγος που θεσπίστηκε η εορτή αυτή είναι γιατί επιβαλλόταν όλοι οι άγιοι (γνωστοί και άγνωστοι) να συναχθούν σε μία κοινή εορτή, για να φανεί μ’ αυτόν τον τρόπο ότι όλοι μαζί αγωνίστηκαν για το ίδιο πρόσωπο, τον Χριστό, σ’ ένα κοινό στάδιο, το στάδιο της χριστιανικής αρετής και ενός Θεού δούλοι ήσαν κι απ’ αυτόν αξίως έλαβαν τους στεφάνους της νίκης.
Γ. Πολλοί άγιοι είναι γνωστοί και τιμώνται με εορτές και πανηγύρεις και λιτανείες. Όμως υπάρχουν και πολλοί άγνωστοι και αφανείς άγιοι, γνωστοί στον Θεό, «νέφος μαρτύρων». Αυτούς τους αγνώστους τιμά η Εκκλησία, όσοι «κατά Χριστόν επολιτεύσαντο …εν Ανατολή και Δύσει».
Δ. Για να ζητούμε τη βοήθειά τους, για να μιμούμεθα το βίο τους…
ΜΕΡΟΣ Α
Στο εκκλησιαστικό τοπικό αγιολόγιο της «εν Άρτη Εκκλησίας» αναφέρονται μόνο επτά (7) Άγιοι, οι οποίοι έχουν και ημερομηνία εορτής, όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα:

Έτσι δημιουργείται στο χριστεπώνυμο πλήρωμα η εντύπωση ότι δεν υπάρχουν άλλες οσιακές μορφές ή πρόσωπα που αγίασαν δια του μαρτυρίου. Η λανθασμένη αυτή αντίληψη ανατρέπεται, αν κάποιος καλοπροαίρετος μελετητής ασχοληθεί με την τοπική ιστορία.
Εκεί έκπληκτος θα βρει στοιχεία που παρουσιάζουν τις άγνωστες αγιασμένες μορφές, που γεννήθηκαν στην Άρτα και αγίασαν είτε «εν Άρτη» είτε αλλού.
Στην συνέχεια του άρθρου μας θα παρουσιάσουμε με συντομία αυτές τις αγιασμένες προσωπικότητες, που ανακαλύψαμε στην έρευνά μας και ευχόμαστε να βρεθεί τρόπος, ώστε να γίνουν γνωστές στα μέλη της « εν Άρτη τοπικής εκκλησίας « και όχι μόνο.
Στην έρευνά μας καταγράψαμε όλους τους αγνώστους Αγίους που κατάγονται από την Άρτα, ανεξάρτητα από το πού έζησαν και αγίασαν κάτι που συμβαίνει και στους Αγίους της τοπικής Εκκλησίας που έχουν ημερομηνία εορτής.

Τις άγνωστες αγιασμένες μορφές τις ταξινομούμε σε πέντε κατηγορίες. Σε αυτές για τις οποίες υπάρχουν ιστορικά στοιχεία (και χωρίζονται σε τέσσερις ενότητες ) σε αυτές που στοιχεία διέσωσε η προφορική παράδοση.
Α. Άγνωστες Οσιακές μορφές που έζησαν στην Άρτα.
Β. Άγνωστοι μάρτυρες που έζησαν στην Άρτα.
Γ. Άγνωστες Οσιακές μορφές που έζησαν εκτός Άρτης
Δ. Άγνωστοι Αρτινοί μάρτυρες που έζησαν εκτός Άρτης.
E. Άγνωστες αγιασμένες μορφές που διατηρεί η προφορική παράδοση.

Α. Άγνωστες οσιακές μορφές που έζησαν στην Άρτα.

1. Αρχιερέας του οποίου βρέθηκε το άφθαρτο λείψανό του στο κάστρο της Άρτας.
Για το πρόσωπο αυτό υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες του Μητροπολίτη Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλου στο Δοκίμιό του περί Άρτης και Πρεβέζης καθώς και σε σημείωμα (ενθύμηση) του Αρχιμ .Κωνστάντιου, ηγουμένου της ανδρικής αδελφότητας της Ιεράς Μονής Κάτω Παναγιάς.
««Και εντός του φρουρίου Άρτης δύο έτεροι κατηδαφισμένοι Ναοί κατηδαφισμένοι ήσαν, ο μεν εντός του Ίτσκαλε, όπου ως λέγεται υπάρχει και εικών της Θεοτόκου και φρέαρ ηδύτατον……ο δε ευρίσκεται εντός οικίας τινος Οθωμανικής, εν ώ κατά την μαρτυρίαν του μακαρίτου Ιερέως Ιωάννου Μόστρα και Δημητρίου Σίμου, ευρίσκετο και Αρχιερατικός τάφος όν επί του Αλή πασά ανορύξαντες οι κτίσται Χριστιανοί και ευρόντες λάρνακα μετά σώου και αγίου Αρχιερατικού λειψάνου, εκάλυψαν αυθωρεί, φόβω του Τυράννου…»(Δοκίμιο σελ.145)
Επίσης άλλες άγνωστες οσιακές μορφές, που αναφέρει ο Μητροπολίτης Σεραφείμ Βυζάντιος, είναι και αυτές που αναφέρονται παρακάτω.

2. Ιερομόναχος Κωνστάντιος Κατωπαναγίτης.
«Εν έτει 1810 Σεπτεμβρίου 20 εν τη Μονή Κατωπαναγίας αδελφός τις της Μονής Κωνστάντιος ιερομόναχος, όστις ζήσας εν αυτή εναρέτως όσον οίον ηξιώθη και προορατικού χαρίσματος. Πλησιάσας δε εις το τέρμα του βίου αυτού αφήκεν εντολήν εις τους Πατέρας, ίνα μετά θάνατον ενταφιάσωσιν αυτόν εις απόκρυφον τι μέρος άνευ τινός και ουδέ ανακομιδήν ποιήσωσιν. Όθεν μέχρι τούδε αγνοείται ο τάφος αυτού». (σχόλιο: Ο αναφερόμενος ιερομόναχος είναι άλλος και όχι ο ηγούμενος της Μονής Κωνστάντιος, που έζησε αργότερα). ( Σελ. 199 Δοκιμίου)

3. Ιερομόναχος Γαβριήλ Κατωπαναγίτης
«Εν έτει 1824 απεβίωσεν αδελφός τις της Μονής Κατωπαναγίας τούνομα Γαβριήλ ιερομόναχος ενταφιασθείς κατά την διαταγήν αυτού έξω της Μονής αγνοουμένης όλως της θέσεως του τάφου αυτού. Ο Γαβριήλ ούτος τον ασκητικόν βίον διήγαγε το πλείστον του βίου αυτού εν τη Σκήτη της αγίας Βαρβάρας, εις Βλαχέρνας και εις τινα οικίσκον άνω Μονής Κατωπαναγιάς. (Σελ. 201 Δοκιμίου) (Παρατήρηση: Η προφορική παράδοση επιβεβαιώνει τον οσιακό βίο του π. Γαβριήλ καθώς και το οσιακό του τέλος).

4. Άγιος με ευωδιάζον λείψανο στην περιοχή του ιερού ναού του Παντοκράτορος.
«Εν τη συνοικία Αλπαναρίων σώζεται ιερός ναός επ΄ονόματι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, επιλεγόμενος του Παντοκράτορος…..Εν τω μέσω τούτου ην μαρμάρινος τις πλάξ πλήρης γραμμάτων υπό της οποίας έκειτο λείψανον ευσεβούς τινός ως δοκεί. Αλλά εξαλειφθέντων των γραμμάτων υπό της πολυκαιρίας και της πλακός κατασυντριβείσης, ότε κατά το 1864 έτος ελιθοστρώθη ο Ναός εκ νέου, εκαλύφθη και ο τάφος.Υποτίθεται όθεν ότι εν τω τάφω τούτω ήν τεθαμμένος άγιος τις ανήρ ανώνυμος, διότι ο εισερχόμενος εις τον ναόν αισθάνεται άρρητον ευωδίαν».(Δοκίμιο σελ.140)

5. Αγία Άννα, Αρταίων βασίλισσα.(;)
Σε ένα εξαντλημένο βιβλίο ενός Αρτινού, που ασχολείται με τα βυζαντινά μνημεία της περιοχής αναγράφεται και το παρακάτω απολυτίκιο. (Σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου το απολυτίκιο βρισκόταν πίσω από μια χάρτινη εικόνα). Το περιεχόμενο του απολυτικίου παραπέμπει στο μεγαλύτερο μέρος στην Άννα Παλαιολογίνα Καντακουζηνή, σύζυγο του Νικηφόρου του Α (γιου της Αγίας Θεοδώρας).
«Της Βασιλίδος (Κων/πόλεως) το κλέος, ασκητριών το αγλάϊσμα,
Ορθοδοξίας το τείχος, της πίστεως Θρόϊσμα.
Των αιχμαλώτων και πτωχών η προστάτης,
Των κατεχομένων ελπίς, συμπαραστάτης.
Των πολεμίων αμείληκτος τιμωρός,
Των ασθενούντων ακένωτος θησαυρός.
Αρταίων βασίλισσα του Βυζαντίου Καισάρισσα,
Ηπείρου πριγκίπισσα την πίστιν στηρίξασα.
Μητέρα ευσεβής, θυγατρός συνώνυμος της Παρθενομήτορος.
Δεύτε ούν φιλέορτοι την Άνναν τιμήσωμεν,
την κτήτορα των Ναών ευφημήσωμεν.
Αύτη γαρ κατελάμπρυνεν, την πίστιν εστήριξεν
Και αενάως πρεσβεύει υπέρ του ποιμνίου της.

6. Ο Άγιος Ονούφριος της Κορωνησίας (εορτή 12 Ιουνίου).
Μπορεί να τιμάται ιδιαιτέρως από την Μητρόπολη Νικοπόλεως, όπου υπάγεται εκκλησιαστικά η Κορωνησία, έχει όμως άμεση σχέση και με την Μητρόπολη Άρτας, όπως αποδεικνύεται από το παρακάτω κείμενο του μακαριστού Μητροπολίτου Σεραφείμ Βυζάντιου και γι΄ αυτό η Αρτινή λαϊκή ευσέβεια τον συμπεριέλαβε μαζί με τους τοπικούς Αγίους αγιογραφώντας την εικόνα του στον κεντρικότερο ναό της πόλης, του Αγίου Δημητρίου.
Στο Δοκίμιο περί Άρτης και Πρεβέζης και στις σελίδες 196 και 197 ο Μητροπολίτης Σεραφείμ γράφει τα εξής:
«Περί τα τέλη της ΙΗ εκατονταετηρίδος, ήτοι κατά το 1790-1795, αφιχθείς εις Άρταν εξ αλλοδαπής Μοναχός τις τούνομα Ονούφριος, ανήρ αγνώστου πατρίδος, τον τρόπον απλούς και τα ήθη χρηστότατος, εγένετο όντος τοις πάσι τύπος και υπογραμμός, δια της εναρέτου αυτού διαγωγής και δια της αενάου κηρύξεως του θείου λόγου επ΄εκκλησίας, έχων υπόληψιν μεγίστην παρά τοις αειμνήστοις Αρχιερεύσι Μακαρίω Β και Ιγνατίω Α και άκραν ευλάβειαν και σεβασμόν παρά τοις ευσεβέσι κατοίκοις. Προτροπή τούτου καθωρίσθησαν πρώτον η της των Σωτηρίων Παθών ημέρας, της Αγίας και Μεγάλης Παρασκευής, εντελεστάτη αργία, ενώ πρότερον ειργάζοντο οι χριστιανοί εν τη ημέρα ταύτη. Δεύτερον η εν τη ιερά Μητροπόλει κατά ταύτην την ημέραν ανάγνωσις των ιερών ωρών και του Εσπερινού του Θείου Επιταφίου.Τρίτον η ανάγνωσις του Εσπερινού της Αναστάσεως εις την ιεράν Μητρόπολιν. Η διδασκαλία του οσίου αυτού ανδρός ην πάντοτε προτρεπτική εις την αρετήν και ευσέβειαν, ενίοτε δε επιπληκτική. Έφερεν όμως ο αείμνηστος δια ταύτης μέγαν καρπόν και σωτηριώδη εις την Επαρχίαν. Τα μετά ταύτα αυτού άδηλα. Πότε δηλονότι απεβίωσεν ή πού ετάφη. Συμπεραίνεται δε ότι ετάφη εν τω Εκκλησιδίω, τω παρακειμένω τη ιερά μονή της Κορωνησίας και σεμνυνομένω επί τω ονόματι αυτού».

7. Ανώνυμη μοναχή.
Άλλη οσιακή γυναικεία μορφή που έχει σχέση με την τοπική εκκλησία είναι η ανώνυμη μοναχή που ασκήτευε στην περιοχή του Κάστρου των Ρωγών και η οποία είχε ιδιαίτερη ευλάβεια στην Παναγία την Παρηγορήτισσα. Όπως γράφει ο μακαριστός Γέροντας Χαράλαμπος Βασιλόπουλος στο βιβλίο του «Τα θαύματα της Παναγίας» η Παρηγορήτισσα εμφανίστηκε στην μοναχή αυτή και η Παναγιοφάνεια αυτή έχει άμεση σχέση με θαύμα της Παρηγορήτισσας που έσωσε την Άρτα από επιδρομή αλλοφύλλων. Το θαύμα καταγράφεται αναλυτικά στο εκδοθέν βιβλίο μας για την Παναγία την Παρηγορήτισσα. (συνεχίζεται στο επόμενο φύλλο)