Άγνωστες αγιασμένες μορφές της «εν Άρτη» εκκλησίας

(Στα ενδότερα του Αρτινού Αγιολογίου)

Έρευνα: πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

ΜΕΡΟΣ Β
Β. Άγνωστοι μάρτυρες που έζησαν στην Άρτα.
1. Ο Αρτινός Ανώνυμος νεομάρτυρας του οποίου τον βίο έγραψε ως αυτόπτης μάρτυρας ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός. Για το θέμα αυτό ασχολήθηκε διεξοδικά ο μακαριστός δικηγόρος και ιστορικός ερευνητής Κ.Τσιλιγιάννης. Αυτός εξέδωσε και συγκεκριμένο βιβλίο για τον νεομάρτυρα, όπου παραθέτει πλήθος στοιχείων που αποδεικνύουν ότι το μαρτύριο συνέβη στην Άρτα. Επίσης ο μακαριστός Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης Μελέτιος, ο οποίος ως γνωστόν ασχολήθηκε και με την Ηπειρώτικη Αγιολογία, δημοσίευσε στο περιοδικό ΛΥΧΝΙΑ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ (τεύχος 214/Μάϊος 2001) άρθρο με τίτλο ΕΝΑΣ ΕΝΔΟΞΟΣ ΑΝΩΝΥΜΟΣ στο οποίο αναφέρει από την αρχή ότι ο Μάρτυρας αυτός έζησε και μαρτύρησε στην Άρτα.
2. Νεομάρτυς εκ Βονίτσης, που μαρτύρησε στην Άρτα
«Άνωθεν του ιερού ναού των Αγίων Θεοδώρων, μακράν 25 λεπτών, εν τω βουνώ, υπάρχει μέχρι της σήμερον σωζόμενον μέρος τοίχου μετά τινος θυρίδος μικράς όπου ετάφη κατά το 1823 σκολοπισθείς ως μη βουληθείς εξομόσαι το πάτριον δόγμα, ορθόδοξος τις εκ Βονίτσης ου το όνομα άδηλον» (Δοκίμιο σελ. 143)

Γ. Άγνωστες Οσιακές μορφές που έζησαν εκτός Άρτης
1. Μοναχός Βενέδικτος Αγιορείτης
Καταγόταν από την Άρτα και έζησε στην Μονή Γρηγορίου του Αγίου Όρους.
Ο Μητροπολίτης Σεραφείμ Ξενόπουλος γράφει γι΄αυτόν. «Κατά το έτος 1852 υπήρχεν εν Άρτη τυφλός τις παιδιόθεν, τούνομα Βλάσιος, κατοικών και ασκητεύων, εις τινα σμικρότατον οικίσκον εν τω περιβόλω του Ναού της Παρηγορηθείσης, διατηρούμενος υπό των ευσεβών. Αναχωρήσας δε εξ Άρτης τω 1853 έφθασεν αποστολικώς διελθών διάφορα μέρη, εις το Όρος του Άθωνος και υποταχθείς εις την Μονήν Γρηγορίου, αποκαρείς τε μεγαλόσχημος και μετονομασθείς Βενέδικτος, τύπος όντως και υπογραμμός τοις εκεί Πατράσι γενόμενος, και θείων οπτασιών αξιωθείς αφήκε το ζην εν τη ιδία Μονή τω 1862». ( σελίδα 206 Δοκιμίου)
2. Μοναχός Χριστοφόρος Προδρομίτης ο εξ Άρτης.
Ανήκει στην ομάδα των Κολλυβάδων. Καταγόταν από την Άρτα και έζησε στην σκήτη του Τιμίου Προδρόμου στο Άγιο Όρος. Ο ιστορικός Κρίτων Χρυσοχοϊδης γράφει γι΄αυτόν.«Στα τέλη του 18ου αιώνα θα ακμάσει ο Χριστοφόρος Προδρομίτης από την Άρτα, μαθητής του Ευγενίου Βούλγαρη, ο οποίος σχεδόν σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του παρέμεινε στη σκήτη του Προδρόμου, η οποία έχει εξάρτηση από τη Μονή των Ιβήρων. Ο Χριστοφόρος συγγράφει σημαντικό αριθμό υμνολογικών έργων». (πηγή: Ἱστορικὸ διάγραμμα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων)
3. Ο Αγιορείτης ιεροδιδάσκαλος Ραφαήλ Ακαρνάν (1714-1804)
Ανήκει στη σεπτή χορεία των Καυσοκαλυβιτών λογίων, που έδρασαν κατά τον 18ο αιώνα και στις αρχές του 19ου και σε σημαίνουσα θέση.
Ο Ραφαήλ καταγόταν από την Ακαρνανία (Άρτα) και σπούδασε στη Σχολή της Άρτας υπό τον διδάσκαλο Χρύσανθο τον Ηπειρώτη, έχοντας ως συμμαθητή του τον Ευγένιο Βούλγαρη. Ο ίδιος ο Ραφαήλ δίδαξε ως ιεροδιδάσκαλος στη Ζαγορά. Ανάμεσα στους μαθητές του αναφέρεται και ο μετέπειτα πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος Γ΄ (1731-1791).
Στη Σκήτη των Καυσοκαλυβίων ο Ραφαήλ ήλθε στα 1757 και εγκαταβίωσε στην Καλύβη του Αγίου Μαξίμου. Καθώς διαφαίνεται μέσα από επίσημα έγγραφα της Σκήτης σημαντική θεωρείται και η συμβολή του στην καλύτερη οργάνωση της Σκήτης ως θεσμού.
Ο ρώσος ιστορικός, επίσκοπος Πορφύριος Ουσπένσκυ αναφέρει για τον Ραφαήλ: «Στα Καυσοκαλύβια ζούσε και πέθανε στα 1804 ο σοφός ιερομόναχος Ραφαήλ, ο οποίος γεννήθηκε στην Ακαρνανία. Ο Ευγένιος Βούλγαρης ο μεγάλος, τον σεβόταν πολύ και στις επιστολές του τον έλεγε σοφό…». Ο ιστορικός Γ. Ζαβίρας αναφέρει ότι ο Ραφαήλ συμμετείχε στην τοπική Σύνοδο που έγινε στην Κωνσταντινούπολη στα 1776 με αφορμή την περί των Μνημοσύνων έριδα, επί πατριάρχου Σωφρονίου. (Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης).

Δ. Άγνωστοι Αρτινοί μάρτυρες που έζησαν εκτός Άρτης.
1.Ο Άγιος Σάββας Γρούσης ο εξ Άρτης.

Αγιογραφία του υπάρχει στον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου της Άρτας. Στοιχεία για τον συγκεκριμένο Άγιο, που δεν έχει ημερομηνία εορτής, υπάρχουν στο εξαντλημένο βιβλίο του Ηπειρώτη Προκοπίου Τσιμάνη με τίτλο
«ΑΠΟ ΥΨΗΛΗ ΣΚΟΠΙΑ ΟΙ ΠΑΤΡΙΑΡΧΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ».
Στην σελίδα 132 γράφονται τα εξής:
«Γνωστόν επίσης, χωρίς όμως λεπτομέρειας είναι ότι κατά την μακρινήν εκείνην εποχήν εμαρτύρησεν και ο εξ Άρτης ιερεύς Σάββας Γρούσης, ο οποίος επροξένησε πολλάς ζημίας εις τους Τούρκους και συνελήφθη αιχμάλωτος από τον πρώτον Σουλτανικόν Ναύαρχον Ιμέρ Αλήν. Ούτος τον έδεσε ζωντανόν οπίσω από το πλοίον του και τον έσυρεν ολόκληρα μίλλια έως ότου ο τραγικός ιερεύς κατεσπαράχθη από τα σαρκοβόρα κήτη της θαλάσσης».

2.ΕΛΕΝΗ ΑΓΓΕΛΙΝΑ ΔΟΥΚΑΙΝΑ Η ΟΜΟΛΟΓΗΤΡΙΑ(κόρη της Οσίας Θεοδώρας)
Ο μελετητής της ζωής της Ελένης Μιχαήλ Δένδιας, διατύπωσε στην εργασία του την εξής ενδιαφέρουσα άποψη:
«Είναι κρίμα ότι η Ορθόδοξος Εκκλησία εσκέφθη να αγιάση την μητέρα αυτής Θεοδώρα μόνην, ουχί δε και την Ελένην. Ο λόγος είναι ότι η Εκκλησία αύτη υπήρξε μακράν των παθημάτων της θυγατρός της Αγίας Θεοδώρας, δεν εγένετο μάρτυρας της εμμονής αυτής εις την αρετήν, δεν εγνώρισε ποτέ την χριστιανικήν αυτής εγκαρτέρησιν εν τη θλίψει, εν τω πόνω, εν τη συμφορά, εν τη ταλαιπωρία, δεν επληροφορήθη ποτέ τα κατά την στάσιν αυτής απέναντι των εν Ιταλία αντιπροσώπων της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας. Η κόρη του «ευγενούς Μιχαλίτση», εμαρτύρησεν αληθώς υπέρ της αρετής, υπέρ της ευγενείας του έθνους αυτής».

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Αργολίδος κυρός Ιάκωβος στον εσπερινό της εορτής της Οσίας Θεοδώρας την 10η Μαρτίου 1997, στο κήρυγμά του υποστήριξε με πάθος την οσιότητα της Ελένης και συμφώνησε πλήρως με την άποψη του Μ.Δένδια, να καταταγεί η Ελένη Δούκαινα Αγγελίνα στο αγιολόγιο των μαρτύρων και ομολογητών της Ορθοδοξίας.
E. Άγνωστες αγιασμένες μορφές που διατηρεί η προφορική παράδοση.
1. Όσιος άγνωστος μοναχός που βρίσκεται θαμμένος στην Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας Κυψέλης (μαρτυρία μακαριστού Γέροντος Αθανασίου Φακίνου)
2. Όσιος άγνωστος ασκητής που ασκήτεψε σε σπηλιά κοντά στην Μονή Ροβελίστης. Μαρτυρία για την ύπαρξη αυτού του ασκητή έδωσε ο Άγιος Πορφύριος στον μακαριστό Γέροντα Μητροφάνη, όταν γινόταν εργασίες για ανεύρεση πηγής νερού για την Μονή.
3. Ο μάρτυρας παπα-Αντώνιος Γιώτης από την Μεγάρχη. Αυτόν τον σκότωσε Τούρκος, όταν τον συνάντησε στο δρόμο Μεγάρχης – Φωτεινού. Ο Τούρκος απαίτησε από τον παπα-Αντώνη να του δώσει το πρόσφορο που είχε μαζί του, προκειμένου να τελέσει την Θεία Λειτουργία στο Φωτεινό. Σε άρνηση του ιερέως σημειώθηκε συμπλοκή και ο Τούρκος πυροβόλησε θανάσιμα τον ιερέα.

4. Ο οσιακής βιοτής ηγούμενος της Ιεράς Μονής Παναγίας της Πλακιώτισσας.
Η προφορική παράδοση διασώζει για τον ηγούμενο αυτό το παρακάτω γεγονός.
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας επισκέφθηκε την Μονή ένας Τούρκος αγάς. Ήταν καλοκαίρι και συγκεκριμένα μήνας Αύγουστος. Σε συζήτηση που είχε με τον Γέροντα της Μονής μεταξύ των άλλων ο αγάς του λέει:
«Αληθινός Θεός είναι μόνο ο Αλλάχ και ο Μωάμεθ ο προφήτης του. Αυτά που πιστεύετε εσείς είναι παραμύθια». Λυπήθηκε ο Γέροντας και απευθυνόμενος στον αγά του λέει: «Αγά μου εγώ πιστεύω ότι παραμύθια και ανοησίες είναι η δική σου θρησκεία. Και θα στο αποδείξω. Θα παρακαλέσω τον Θεό και την Παναγία μέχρι αύριο το πρωί να ρίξει τόσο χιόνι, που να μην μπορούν τα άλογά σου να ανέβουν στο μοναστήρι μας». Και ο αγάς του απάντησε. «Τρελός είσαι Γέροντα; Κατακαλόκαιρο, Αύγουστος μήνας με τόση ζέστη, είναι δυνατόν να πέσει χιόνι; Δέχομαι όμως την πρότασή σου και αύριο θα έλθω να χαλάσω το μοναστήρι».

Σαν έφυγε ο αγάς, ο Γέροντας έπεσε γονατιστός μπροστά στην εικόνα της Παναγίας της Πλακιώτισσας και με όση δύναμη είχε παρακαλούσε την Παναγία να κάνει το θαύμα της και να σώσει το μοναστήρι. Έφθασαν μεσάνυκτα και βγαίνοντας ο Γέροντας να δει πως είναι ο καιρός διαπίστωσε ότι ο ουρανός ήταν καθαρός και τα αστέρια έλαμπαν μέσα στην Αυγουστιάτικη νύκτα. Απογοητευμένος επέστρεψε στο κελί του και συνέχισε την προσευχή του. Από την κούραση και την αγωνία, χωρίς να το καταλάβει κοιμήθηκε. Βλέπει λοιπόν σε όνειρο να βγαίνει από την εικόνα η μορφή της Παναγίας και με πολύ αυστηρό τόνο λέει στον ηγούμενο:

«Γέροντα, τι στοίχημα είναι αυτό που έβαλες για το μοναστήρι μου; Μην ξανατολμήσεις άλλη φορά τέτοια επιπαιολότητα. Για την οσιακή σου όμως βιοτή και την αγάπη που μου δείχνεις σε συγχωρώ και σου κάνω το χατήρι».
Αφού του είπε αυτά επέστρεψε στην εικόνα της.
Ξυπνάει ο Γέροντας κατατρομαγμένος και τρέμοντας βγαίνει στην πόρτα του κελιού του για να δει τον καιρό. Η Παναγία, όπως του υποσχέθηκε έκανε το θαύμα της. Όλη η γύρω περιοχή μέσα στο κατακαλόκαιρο είχε σκεπαστεί από πυκνό χιόνι. Γυρίζει καταχαρούμενος και έμεινε γονατιστός μέχρι το πρωί μπροστά στην εικόνα της Παναγίας να την ευχαριστεί. Ξύπνησε και ο αγάς το πρωί και βλέπει το παχύ στρώμα χιονιού και δεν πίστευε στα μάτια του. Πήρε το άλογό του και ξεκίνησε για το μοναστήρι. Μα σε ένα σημείο του δρόμου στην θέση Πουλιάνα, που είχε απότομη ανηφοριά και πολύ χιόνι το άλογο γλιστρούσε και δεν ανέβαινε. Προσπάθησε, ξαναπροσπάθησε ο αγάς αλλά το άλογο δεν προχωρούσε και άρχισε να φωνάζει:

«Ωρέ Γκιαούρηδες, αληθινή πίστη έχετε και ο δικός σας Θεός και η μάνα του σας προστατεύουν». Και ταπεινωμένος με σκυμμένο το κεφάλι του επέστρεψε στο κονάκι του. (πηγή: Ολυμπία Σκαργιώτη, Τζουμερκιώτικα Χρονικά. τεύχος 3.σελ. 44-47)

Συμπεράσματα – Παρατηρήσεις
1.Με βάση τα αγιολογικά στοιχεία που παραθέσαμε από τις βιβλιογραφικές πηγές στο τοπικό Αγιολόγιο υπάρχουν ΕΙΚΟΣΙ ( 20) άγνωστες αγιασμένες μορφές, που ταξινομούνται ως εξής:
Υπενθυμίζουμε ότι:
Όσιοι χαρακτηρίζονται οι άγιοι μοναχοί.
Ιερομάρτυρες χαρακτηρίζονται οι ιερείς και οι Αρχιερείς που μαρτύρησαν.
Νεομάρτυρες είναι οι Άγιοι που μαρτύρησαν μετά το 1453.
2.Αν λάβουμε υπόψη και τα στοιχεία της προφορικής παράδοσης ο αριθμός αυξάνεται σε 24. Όμως, επειδή η αγιολογική έρευνα συνεχίζεται, πιστεύω ότι ο αριθμός των άγνωστων αγιασμένων μορφών της «εν Άρτη Εκκλησίας» θα είναι μεγαλύτερος.
3. Αρτινοί, που ασχολήθηκαν με την τοπική ιστορία, απεικόνισαν την ύπαρξη των αγνώστων αυτών αγιασμένων μορφών στην εικόνα που παριστάνει όλους τους Αρτινούς Αγίους, με μια σειρά προσώπων, που πρόσθεσαν στην βάση της εικόνας. Χαρακτηριστικό της απεικόνισης είναι, ότι τα πρόσωπα αυτά έχουν φωτοστέφανο, δείγμα της αγιότητας, αλλά δεν έχουν όνομα. Τέτοια εικόνα είναι η παραπάνω και βρίσκεται στον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου και είναι δωρεά του μακαριστού δικηγόρου και ερευνητή Κ.Τσιλιγιάννη. (Από την εικόνα απουσιάζει ο Άγιος Δαμασκηνός ο Στουδίτης, ο οποίος την εποχή της δωρεάς της εικόνας δεν είχε αγιοκαταταχτεί).