Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου
-εκπαιδευτικού (χημικού)
Η Κυριακή Γ Ματθαίου (φέτος είναι η Κυριακή 11 Ιουλίου 2021) είναι αφιερωμένη στους Αγίους Νεομάρτυρες. Νεομάρτυρας είναι ο ορθόδοξος χριστιανός που υπέστη μαρτυρικό θάνατο λόγω της θρησκευτικής πίστης του, κυρίως κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας έως και τη Μικρασιατική Καταστροφή.(1452-1922).
Οι Νεομάρτυρες, ως φορείς της μακραίωνης χριστιανικής και ελληνικής παράδοσης, ήταν αυτοί που αγωνίστηκαν για την ελευθερία της σκέψης και της συνείδησης κάθε χριστιανού.
Το στοιχείο που κυριαρχούσε στον αγώνα τους, από την αρχή μέχρι το τέλος, ήταν η ομολογία πίστης στο Χριστό, μιας πίστης που έφτανε μέχρι το μαρτυρικό τους τέλος, προκαλώντας συγκίνηση στους ομόδοξους και ενθαρρύνοντάς τους, επιπλέον, να μείνουν σταθεροί στη χριστιανική πίστη. Αν και οι περισσότεροι ήταν απλοί άνθρωποι, χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση, συμπεριλαμβάνονταν όμως σ’ αυτούς και κατώτεροι και ανώτεροι κληρικοί. Είχαν σταθερό εκκλησιαστικό φρόνημα, ακέραιο χαρακτήρα και σταθερή πίστη που τους αναδείκνυε νικητές στις σκληρές δοκιμασίες που τους υπέβαλαν οι κατακτητές, με στόχο να κάμψουν το φρόνημά τους και να τους αναγκάσουν να εξισλαμιστούν.
Έτσι με τη θυσία τους συγκρατήθηκε η χριστιανική πίστη στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς, δείχνοντας στους υποδουλωμένους ραγιάδες ότι, όσο κι αν υποφέρουν και ταλαιπωρούνται, πρέπει να υπομένουν και να μην χάνουν την πίστη τους και την ελπίδα τους. Στέκονταν με θάρρος απέναντι στους ανακριτές και με παρρησία υπερασπίζονταν το δικαίωμα του κάθε χριστιανού να έχει τα πιστεύω του, γι΄ αυτό η συγκίνηση και το δέος που προκαλούσε η θυσία ενός Νεομάρτυρα στις ψυχές των χριστιανών ήταν ισχυρότερα από διδασκαλίες και νουθεσίες.
Αυτή η παρρησία και η σταθερότητα των Νεομαρτύρων πήγαζε όχι μόνο από τη βαθιά και ακλόνητη πίστη τους στο Χριστό αλλά και γιατί θεωρούσαν ότι ύψιστη τιμή και δόξα τους ήταν η μέλλουσα εν Χριστώ ζωή και όχι οι πρόσκαιρες απολαύσεις και τιμές που τους πρόσφεραν οι κατακτητές για να τους δελεάσουν να αλλαξοπιστήσουν. Έτσι τα μαρτυρολόγια, που διέσωσαν τις τελευταίες συγκλονιστικές στιγμές της ζωής και της θυσίας τους, έγιναν οι πιο διαδεδομένες ψυχωφελείς διηγήσεις, οι οποίες παρηγορούσαν και ενθάρρυναν το λαό να αντέξει τις δυσκολίες, ενώ τα λείψανά τους ή τμήματα αυτών, που με δυσκολία και κίνδυνο της ζωής τους διέσωσαν οι πιστοί, καταβάλλοντας, πολλές φορές, σημαντικά χρηματικά ποσά, έγιναν πολύτιμα κειμήλια με τα οποία καθαγίαζαν τόπους ιερούς.
Οι νεομάρτυρες της «εν Άρτη Εκκλησίας»
Όπως κάθε τοπική εκκλησία έτσι και η Άρτα έχει τους δικούς της νεομάρτυρες. Αυτοί ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες
Α. Στους γνωστούς νεομάρτυρες που έχουν ημερομηνία εορτής και είναι δύο: Ο Άγιος ιερομάρτυρας Παρθένιος, επίσκοπος Ραδοβυζίων(εορτάζει την 21 Ιουλίου) και ο Άγιος νεομάρτυρας Ζαχαρίας,που καταγόταν από την Άρτα,μαρτύρησε στην Πάτρα και εορτάζεται την 20η Ιανουαρίου.
Β. Στους άγνωστους νεομάρτυρες, που η νεότερη έρευνα ανέδειξε και είναι οι παρακάτω.
• Ό άγνωστος Αρτινός νεομάρτυρας που βασανίστηκε και τελικά τον κρέμασαν στον πλάτανο κοντά στην Γέφυρα, το μαρτύριο του οποίου κατέγραψε ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός,ως αυτόπτης μάρτυρας.
• Ο ιερομάρτυρας Σάββας Γρούσης, του οποίου αγιογραφία υπάρχει στον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου.
• Ο άγνωστος νεομάρτυρας από τη Βόνιτσα που μαρτύρησε στην Άρτα και αναφέρει ο Μητροπολίτης Σεραφείμ Ξενόπουλος στο ΔΟΚΙΜΙΟ του.
Αρτινός Ανώνυμος νεομάρτυρας
Τον βίο και το μαρτύριό του έγραψε ως αυτόπτης μάρτυρας ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός και βρίσκεται σήμερα δημοσιευμένο στον Γ τόμο των Απάντων του Αγίου Μαξίμου,που εξέδωσε η Ι.Μ.Μ.Βατοπαιδίου. Για το θέμα αυτό ασχολήθηκε διεξοδικά ο μακαριστός δικηγόρος και ιστορικός Αρτινός ερευνητής Κ.Τσιλιγιάννης. Αυτός εξέδωσε και συγκεκριμένο βιβλίο για τον νεομάρτυρα, όπου παραθέτει πλήθος στοιχείων που αποδεικνύουν ότι το μαρτύριο συνέβη στην Άρτα. Επίσης ο μακαριστός Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης Μελέτιος, ο οποίος ως γνωστόν ασχολήθηκε και με την Ηπειρώτικη Αγιολογία, δημοσίευσε στο περιοδικό ΛΥΧΝΙΑ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ (τεύχος 214/Μάϊος 2001) άρθρο με τίτλο ΕΝΑΣ ΕΝΔΟΞΟΣ ΑΝΩΝΥΜΟΣ στο οποίο αναφέρει από την αρχή ότι ο Μάρτυρας αυτός έζησε και μαρτύρησε στην Άρτα.
Παραθέτουμε στην συνέχεια την διήγηση του μαρτυρίου του άγνωστου Αρτινού νεομάρτυρα.
Ήταν κάποιος νέος πολύ ευσεβής, στολισμένος με εξωτερική εμφάνιση,είχε άφθονες ψυχικές αρετές και ήταν πιστός χριστιανός. Δεν είχε πλήρη μόρφωση, αλλά είχε ορθόδοξο ήθος.Ήταν σκλάβος ενός πλούσιου Αγαρηνού και βοσκούσε τα πρόβατα εκείνου σε εύφορα λιβάδια.
Η όμορφη κόρη του Τούρκου αγάπησε παράφορα τον νεαρό βοσκό, ο οποίος όμως αρνείται να την παντρευτεί, αν πρώτα δεν βαπτιστεί χριστιανή. “Εκείνη, ερωτευμένη και μαγεμένη από την ομορφιά και τη λεβεντιά του χριστιανού νέου, συμφωνεί ν’ αλλαξοπιστήσει. Για χάρη του κάνει τα πάντα και τελικά αποφασίζουν να φύγουν μαζί έξω από την πόλη. Θέλουν να πάνε όσο το δυνατόν πιο μακριά από τους γονείς και το σπίτι τους”.
“Αλλ’ ο βλέπων όλα τα καλά με ζηλόφθονο μάτι, δεν άφησε έξω από τα δικά του ζηλόφθονα δίχτυα και αυτή την υπόθεση… Και συνεχίζει παραβάλλοντας τα ζηλόφθονα δίχτυα και τις μηχανορραφίες του Σατανά με το κατόρθωμα του διαβολικού Τούρκου, που κατάφερε τελικά να τους ανακαλύψει στο δάσος και να τους συλλάβει”.
” Ο Αγαρηνός, πνέων μένεα, μόλις τους ανακάλυψε τραυμάτισε βάναυσα με φοβερό ξυλοδαρμό τον νεαρό βοσκό του, γιατί δεν ήξερε, ότι τα δύο παιδιά, παρά τον παράφορο έρωτά τους, ήταν ακόμη αγνά.
Ο Τούρκος έδεσε το βοσκό σφιχτά και τον ξανάφερε στο σπίτι του. Εκεί έμεινε άναυδος, όταν πληροφορήθηκε από την ίδια του την κόρη, ότι ο βοσκός ήταν αγνός και εγκρατής και ότι χάρη σ’ αυτόν παρέμεινε αγνή και ανέγγιχτη. Αμέσως γαλήνεψε και αντιμετώπισε ψύχραιμα την κατάσταση. Προσπάθησε με γλυκά λόγια να κάνει το βοσκό να δεχθεί τις προτάσεις του λέγοντας: «Να απαρνηθείς, ω καλό μου παιδί, τη δική σου πατρική πίστη, να δεχθείς τη δικιά μου και να είσαι όπως εγώ και θα δέσω εσένα με την κόρη μου που επιθυμείς με γάμο, και θα σε κάνω γενικό κληρονόμο όλων των κτημάτων μου».
Αλλά οι προτάσεις του Τούρκου κρίθηκαν απαράδεκτες από το νεαρό βοσκό. Το χριστιανόπουλο, ακούγοντας ότι ο Τούρκος τού έδινε την κόρη και την περιουσία με την προϋπόθεση ν’ απαρνηθεί τη χριστιανική πίστη του, σηκώθηκε με ορμή όρθιος και η ύπαρξή του πλημμύρισε ευθύς από το Άγιο Πνεύμα. Φλογίστηκε και φωτίστηκε η αγνή του ψυχή με τη θεϊκή αγάπη και, ως φυσικό επακόλουθο, τού γεννήθηκε η υπέροχη και υπέρτατη επιθυμία του μαρτυρίου. Θεία ακτινοβολία τον περιέλουσε και έλαμψε ολόκληρος”.
Η απάντηση του νέου είναι μαχητική και μακροσκελής.«Εγώ την πίστη στο Θεό μου θα την διαφυλάξω αγνή, όσο έχω τις δυνάμεις μου, εσένα και τα πλούτη και την κόρη σου, και την ίδια την πλάνη του άθεου Μωάμεθ σας απορρίπτω μετά χαράς».
Ο Αγαρηνός εκνευρίσθηκε σφόδρα και όπως ένας λυσσασμένος σκύλος επιτέθηκε κατά του νεαρού και άρχισε να τον κτυπά με γροθιές και κλωτσιές. Ύστερα του έβαλε σχοινί στο λαιμό και δένοντας τα χέρια πίσω τον έσυρε απάνθρωπα και τον παρουσίασε στο δικαστή. Εκεί στο δικαστήριο τον κατηγόρησε ως απαγωγέα και ληστή της κόρης του και ως υβριστή του Μωάμεθ μαζί με άλλες πρόσθετες συκοφαντικές κατηγορίες, που επιβάρυναν καταδικαστικά το δύστυχο νέο.
Οι λόγοι και οι αιτίες της παραπομπής του γενναίου και θεοσεβούς νέου είναι οι ίδιες οι κατηγορίες που του απαγγέλθηκαν: ληστεία, απαγωγή και βλασφημία. Οι δύο πρώτες κατηγορίες όμως δεν θα γίνουν αποδεκτές από τον κατή. Γι’ αυτόν ικανοποιητική, για να προχωρήσει στην καταδίκη του νέου, είναι η τρίτη κατηγορία.
“Στο δικαστήριο ο κατής προσπαθεί να καλοπιάσει και να πείσει τον αξιόλογο νεαρό με υποσχέσεις, γλυκόλογα και δολοπλοκίες. Επιδίωξε να πετύχει τα ακατόρθωτα. Προσπάθησε να αποδειχθεί πιο αποτελεσματικός από τον προσβεβλημένο Τούρκο πατέρα”.
” Προσπαθούσε ο κατής να αφανίσει τον ψυχικό στύλο του εξαίρετου νέου, αλλά συνάντησε σ’ αυτόν αμετακίνητο βουνό, το οποίο και προσπαθούσε να μετακινήσει από τη θέση του και σαν να ήθελε με την βελόνα να ελέγξει τον σκληρότατο αδάμαντα.
Όταν ο κατής βεβαιώθηκε, ότι με κανέναν τρόπο, με καμία υπόσχεση και με κανένα επιχείρημα ή και βασανιστήριο, δεν θα μπορούσε να κάμψει την πεποίθηση του εξαίρετου νέου, διέταξε να τον θανατώσουν μαρτυρικά. Του πέρασαν το σχοινί στο λαιμό. Στη συνέχεια τον σήκωσαν σιγά-σιγά από τη γη και τον κατέβαζαν κάτω απότομα”.
Όμως το μαρτύριο του βοσκού συνεχίζεται και ο κατής του λέγει: «Λυπήσου την ανθηρή νεότητά σου». Του υπενθυμίζει πόσο τρομερό είναι να μαρτυρεί τώρα πάνω στην νεότητά του, στα καλύτερα του χρόνια, και τον πιέζει να επιλέξει τη ζωή με το να αλλάξει την πίστη του. Αλλά ο θαρραλέος νέος είναι πια αποφασισμένος. Έχοντας βαθιά ριζωμένη μέσα του τη χριστιανική πίστη, ψελλίζει την ώρα που τον σφίγγει το σχοινί για να πεθάνει: Ο Χριστός είναι ο Θεός μου και ο Βασιλιάς μου.
“Τρεις φορές μαρτύρησε κατ’ αυτόν τον τρόπο και την τρίτη φορά πέθανε. Η χαρά του μάρτυρα που πραγματοποιεί την υπέρτατη θυσία για το Χριστό, πηγαίνοντας να κατακτήσει την ουράνια ζωή, διακρινόταν εκείνη τη στιγμή στο τελευταίο βλέμμα του θνητού από τη γη προς τον Ουράνιο Πατέρα”.
Ο Άγιος Σάββας Γρούσης ο εξ Άρτης
Αγιογραφία του υπάρχει στον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου της Άρτας. Στοιχεία για τον συγκεκριμένο Άγιο υπάρχουν στο εξαντλημένο βιβλίο του Ηπειρώτη Προκοπίου Τσιμάνη με τίτλο «ΑΠΟ ΥΨΗΛΗ ΣΚΟΠΙΑ ΟΙ ΠΑΤΡΙΑΡΧΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ».
Στην σελίδα 132 γράφονται τα εξής:«Γνωστόν επίσης, χωρίς όμως λεπτομερείας είναι ότι κατά την μακρινήν εκείνην εποχήν εμαρτύρησεν και ο εξ Άρτης ιερεύς Σάββας Γρούσης, ο οποίος επροξένησε πολλάς ζημίας εις τους Τούρκους και συνελήφθη αιχμάλωτος από τον πρώτον Σουλτανικόν Ναύαρχον Ιμέρ Αλήν. Ούτος τον έδεσε ζωντανόν οπίσω από το πλοίον του και τον έσυρεν ολόκληρα μίλλια έως ότου ο τραγικός ιερεύς κατεσπαράχθη από τα σαρκοβόρα κήτη της θαλάσσης».
Νεομάρτυς εκ Βονίτσης, που μαρτύρησε στην Άρτα «Άνωθεν του ιερού ναού των Αγίων Θεοδώρων, μακράν 25 λεπτών, εν τω βουνώ, υπάρχει μέχρι της σήμερον σωζόμενον μέρος τοίχου μετά τινος θυρίδος μικράς, όπου ετάφη κατά το 1823 σκολοπισθείς ως μη βουληθείς εξομόσαι το πάτριον δόγμα, ορθόδοξος τις εκ Βονίτσης ου το όνομα άδηλον» (Δοκίμιο σελ. 143)
Επίλογος
Με τη γνωστοποίηση των απαραίτητων ιστορικών στοιχείων στους αρμόδιους με πρωτοκολλημένα υπομνήματα,αλλά και με δημοσιεύσεις σε τοπικά περιοδικά και σε εφημερίδες, έγινε προσπάθεια να ενταχθούν στο Αρτινό αγιολόγιο οι παραπάνω αναφερόμενοι άγιοι νεομάρτυρες. Δυστυχώς, όμως αναγκαζόμαστε να καταγράψουμε τις εξής θλιβερές διαπιστώσεις. Το χριστεπώνυμο πλήρωμα της τοπικής εκκλησίας συνεχίζει να τους αγνοεί, επειδή μέχρι τώρα δεν αποτέλεσαν οι νεομάρτυρες αυτοί θέμα κατηχητικών ομιλιών και κηρυγμάτων. Στην σχετική εκκλησιαστική ιστοσελίδα δεν γίνεται καμία αναφορά σ΄αυτούς.
Στην εορτή και στην εικόνα της εορτής της «Σύναξης των εν Άρτη Αγίων» απουσιάζουν και στο ημερολόγιο τσέπης που εκδόθηκε για τους Αρτινούς Αγίους δεν υπάρχει καμία αναφορά σ’ αυτούς. Η προκλητική αυτή απαξίωση στους συγκεκριμένους Αγίους αποτελεί έμμεση αλλοίωση της τοπικής εκκλησιαστικής ιστορίας, αλλά και σοβαρότατο πνευματικό παράπτωμα με όποιες συνέπειες μπορεί να έχει εν «εκείνη τη Ημέρα». Και προκειμένου,έστω και τώρα, να διορθωθεί αυτό το λάθος προτείνουμε να καθιερώσει η τοπική εκκλησία την τιμή σ’ αυτούς ειδικά τους νεομάρτυρες την Γ ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΤΘΑΙΟΥ(ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ). Ευχόμαστε να φθάσει η πρόταση αυτή σε «ειδήμονα ώτα ακουόντων».