«Έχω την άποψή μου»: Όταν η γνώμη γίνεται μάστιγα

Γράφει ο Γιώργος Πριόβολος*

Το Facebook δεν είναι δημόσια πλατεία. Είναι καθρέφτης της ευκολίας και της έλλειψης ευθύνης μας.
Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας – ή καλύτερα, της υπερπληροφορίας. Όλοι έχουμε φωνή, όλοι έχουμε λογαριασμό, όλοι έχουμε πρόσβαση σε μικρόφωνα και πληκτρολόγια. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με κυρίαρχο το Facebook, υπόσχονται ελευθερία έκφρασης για όλους. Και πράγματι: ποτέ άλλοτε στην ανθρώπινη ιστορία δεν ήταν τόσο εύκολο να πεις την άποψή σου.

Μόνο που η ευκολία αυτή έχει κόστος. Κι αυτό το κόστος το πληρώνουμε καθημερινά, καθώς βλέπουμε τη δημόσια συζήτηση να παρασύρεται σε έναν ωκεανό άποψης χωρίς ευθύνη. Στο επίκεντρο της μάστιγας αυτής, μία φράση:
> «Έχω την άποψή μου.»
Στην αρχή ακουγόταν ως δικαίωμα. Τώρα λειτουργεί ως άλλοθι. Όχι για τη σκέψη, αλλά για την πεισματική άρνηση κάθε διαλόγου. Όχι ως πρόσκληση συμμετοχής, αλλά ως προπέτασμα εγωισμού.

Η μεταμόρφωση της άποψης σε αυθεντία

Το πρόβλημα δεν είναι ότι ο καθένας έχει άποψη. Το πρόβλημα είναι ότι η άποψη μετατρέπεται σε επιχείρημα από μόνη της. Δεν απαιτεί πια τεκμηρίωση. Δεν συνοδεύεται από γνώση. Δεν είναι αποτέλεσμα επεξεργασίας ή αναζήτησης. Είναι σημαία, ασπίδα, ταυτότητα.

Αν κάποιος διαφωνήσει, αν παρουσιάσει στοιχεία ή επιχειρήματα, η απάντηση είναι σχεδόν πάντα η ίδια: «Ο καθένας έχει δικαίωμα στη γνώμη του.»
Κι έτσι, η γνώση και η εικασία εξισώνονται. Ο επιστήμονας και ο “είδα ένα βίντεο”. Η εμπειρία και η φήμη. Το δεδομένο και το υπονοούμενο. Όλα μπαίνουν στην ίδια ζυγαριά.

Η αυταπάτη της ισοτιμίας
Το Facebook, αντί να γίνει πλατφόρμα γόνιμης ανταλλαγής, έγινε εκκολαπτήριο αυθεντιών χωρίς βάση. Ο καθένας είναι ειδικός σε κάτι. Πολιτική, ιατρική, διεθνείς σχέσεις, γεωπολιτική, εκπαίδευση. Όλα προσφέρονται για σχολιασμό, και κάθε σχόλιο «έχει αξία» απλώς και μόνο επειδή γράφτηκε.
Και κάπου εκεί χάνεται το όριο. Το δικαίωμα στη γνώμη μετατρέπεται σε κατάχρηση της σιωπής του άλλου. Κανείς δεν μπορεί να σου πει «έχεις άδικο» χωρίς να κατηγορηθεί για αυταρχισμός. Η αντίθετη γνώμη ερμηνεύεται ως επίθεση. Η τεκμηρίωση γίνεται ύβρις. Η επιστήμη βάλλεται με… προσωπικές αφηγήσεις.

Από τη φωνή στην ευθύνη , κι από εκεί στην πράξη
Όμως εδώ προκύπτει ένα θεμελιώδες ερώτημα, που συχνά κανείς δεν θέλει να απαντήσει:
Κι αν δεν είναι όπως τα λες; Τι κάνεις για να το αλλάξεις;
Η άποψη από μόνη της δεν αλλάζει τίποτα. Δεν βελτιώνει συνθήκες, δεν επηρεάζει πολιτικές, δεν θεραπεύει προβλήματα. Αν η άποψή σου δεν συνοδεύεται από γνώση, ευθύνη και πράξη, τότε είναι απλώς άποψη για την εκτόνωση. Είναι ο τοίχος του Facebook που έγινε ψυχοθεραπευτής, σύμβουλος, επαναστάτης και δικαστής ταυτόχρονα.
Και τελικά – τι κάνεις, πέρα από το να γράφεις;
Τι προτείνεις, πέρα από το να καταγγέλλεις;
Πού βοηθάς, πέρα από το να φωνάζεις;
Δεν λείπουν οι απόψεις. Λείπει η συνέπεια.
Ο άνθρωπος έχει δικαίωμα στη γνώμη του.
Αλλά δεν έχει δικαίωμα να παραμορφώνει την πραγματικότητα και να απαιτεί να τον παίρνουμε στα σοβαρά απλώς και μόνο επειδή φωνάζει.
Ο διάλογος δεν είναι πεδίο εγωισμών. Είναι άσκηση μέτρου. Είναι αποδοχή του “δεν ξέρω”. Είναι σεβασμός στη γνώση, στην εμπειρία, στην αναζήτηση.
Αν η φράση “έχω την άποψή μου” δεν συνοδεύεται από ταπεινότητα, σεμνότητα και κριτικό στοχασμό, τότε δεν είναι τίποτα άλλο παρά ηχηρός θόρυβος σε μια ήδη θορυβώδη κοινωνία.

* Ο Γιώργος Πριόβολος είναι οικονομολόγος -διδάκτωρ κοινωνικών