της Παναγιώτας Π. Λάμπρη
του Νίκου Γεωργ. Αθανασίου, συγγραφέα
Έλαβα το βιβλίο της Φιλολόγου, Συγγραφέως και Ποιήτριας, Κυρίας Παναγιώτας Λάμπρη με τον τίτλο «Αγαθά Στοιχειά» (2023)και μελετώντας το ένιωσα πολύ έντονα συναισθήματα. Το βιβλίο αναφέρεται σε δεκατέσσερις γυναίκες που έζησαν σε μια ξεχωριστή και πανέμορφη γωνιά της πατρίδας μας με πολλές ιδιαιτερότητες, την Ήπειρο. Οι περισσότερες απ’ αυτές μπορεί να μην ήξεραν ούτε μια αράδα γράμματα, είχαν όμως αριστεία και βραβεία από το σπουδαίο και ξεχωριστό σχολείο της ζωής.
Ζούσαν, επίσης, για την οικογένεια που αποτελούσε γι’ αυτές ιερό και πρωταρχικό καθήκον. Μοχθούσαν σωματικά και ψυχικά, για να είναι αυτή καλά, αγαπημένη και ευτυχισμένη. Λειτουργούσαν αποτρεπτικά για οποιονδήποτε κίνδυνο, όταν καταλάβαιναν ότι πλησίαζε. Ήταν ακάματες, εργάζονταν σκληρά, τόσο στις δουλειές του σπιτιού όσοκαι στις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Θεωρούσαν χρέος την αρωγή τους για την εξοικονόμηση του «μεροκάματου» και συνέβαλαν πολύ με τον μόχθοτους στα πενιχρά οικονομικά της οικογένειας.Κατοικούσαν στο χωριό, δεν σκεφτόντουσαν αλλαγή του κοινωνικού τους περιβάλλοντος, δεν είχαν τέτοιες βλέψεις, ήταν ικανοποιημένες στα στενά όρια, στην ομορφιά και στην καθημερινότητα του δικού τους Ηπειρώτικου χωριού και αυτό τους έφθανε.
Οι γυναίκες αυτέςπροσέφεραν απλόχερα αγάπη, φροντίδα, ενδιαφέρον, ευσπλαχνία, σεβασμό στους ζώντες ανθρώπους, μικρότερους και μεγαλύτερους. Ίδιο και μεγαλύτερο σεβασμό έδειχναν στους νεκρούς. Είχαν ηθικές αξίες, λίγα γνώριζαν για τις υλικές και δεν τις ένοιαζε. Στα πρόσωπά τους διακρίνονται σοφία, ευγένεια, ομορφιά, γοητεία, αγνότητα, αθωότητα, ανωτερότητα, φιλανθρωπία, δύναμη, κουράγιο, υπομονή, θρησκευτική προσήλωση, μεγαλείο ψυχής. Έλεγαν ευχαριστώ σε πολλούς ανθρώπους ακόμη και στη «νύφη» και το εννοούσαν. Η γυναικεία τιμή ήταν υπέρτατο αγαθό γι’ αυτές, την τιμούσαν και τη διατηρούσαν ως κόρη οφθαλμού. Έζησαν τη μητρότητα, τη μοναξιά, τα γηρατειά, τηρούσαν απαρέγκλιτα τις παραδόσεις, τα ήθη, τα έθιμα, ζούσαν μ’ αυτά. Βίωσαν την ορφάνια, τη βία, την υιοθεσία και τα προβλήματα απ’ αυτήν, την αστοργία. Ανάθρεψαν ξένα παιδιά με περισσή φροντίδα, έστω και εάν δεν είχαν βιώσει τις ωδίνες του τοκετού. Ήθελαν να είναι καθαρές και έτοιμες, όταν θα εκδημούσαν, προετοίμαζαν για το τελευταίο ταξίδι προς το Φως και την Αιωνιότητα εκτός από τη ψυχή τους και τα ρούχα (νεκροσκούτια) με τον ιδιαίτερο γι’ αυτές συμβολισμό τους.
Δεν είχαν πλούτη, ευκολίες στη ζωή τους. Δεν ήταν περιποιημένες με φτιασίδια, ωραία ρούχα, φορέματα, αρώματα, δεν είχαν χτενιστεί σε κομμωτήριο. Ήταν καθαρές, άκακες, ψυχικά άψογες με αγνά αισθήματα και ανθρωπιά. Τους έφτανε μια καλή κουβέντα, ένα χαμόγελο απ’ όπου και αν προερχόταν. Φρόντιζαν ν’ αναθρέψουν τα παιδιά τους με ελληνοχριστιανικές αρχές, με γνώμονα τ’ ανθρώπινα συναισθήματα, τους μάθαιναν το καλό, το πρέπον, το αγαθό, τον σεβασμό. Ζούσαν κοντά στη φύση, απολάμβαναν τα χαλιά της που άλλαζαν σύμφωνα με την εποχή, τον έναστρο ουρανό, ευχαριστιόνταν με απλά πράγματα, φρόντιζαν τα ζώα τους, τα θεωρούσαν οικογένεια, πίστευαν ότι από τα ζωντανά τους έχουν ζωή, φαγητό, ρούχα και ελάχιστα χρήματα. Υπήρξαν στυλοβάτες της ζωής, της καθημερινότητας, ήταν στηρίγματα για μικρούς και μεγάλους και μάλιστα πολύ γερά.
Υποκλίνομαι σ’ αυτές τις δεκατέσσερις γυναίκες και στη Συγγραφέα, που με το βιβλίο της με προβλημάτισε και με ταρακούνησε. Αναρωτήθηκα γιατί πλέον στη σύγχρονη κοινωνία έχουν εκλείψει αυτοί οι χαρακτήρες;Ποιος ευθύνεται γι’ αυτό;Ποια είναι τα βήματα που πρέπει να γίνουν από τους ανθρώπους του 21ου αιώνα, για να κυριαρχήσει η ανθρωπιά;
Ο σημερινός άνθρωπος έχει κατορθώσει σπουδαία τεχνολογικά επιτεύγματα, αλλά υπολείπεται κατά πολύ στο ήθος και στις ανθρώπινες σχέσεις,σπουδαία στοιχεία για ήρεμη ζωή και μείωση του άγχους.
Θυμήθηκα πολλά από τη ζωή των απλών, αλλά σημαντικών αυτών γυναικών που ενσαρκώθηκαν με τη γραφή της Παναγιώτας Λάμπρη. Νοστάλγησα εκείνη την εποχή, την αναζήτησα όμως δεν τη βρήκα. Συγκινητικές όλες οι ιστορίες που έγραψε με την καταπληκτική πένα τηςκαι τα διδάγματα πολλά. Στο διάβασμά τους ο Αναγνώστης συναντά τη μάνα, την αδερφή, τη γιαγιά, τη θεία, τη γειτόνισσα προηγούμενων ετών που κατοικούσαν ή συνυπήρχαν δίπλα του.
Στο βιβλίο της περιγράφονται, επίσης, πανέμορφες ζωντανές σκηνές, με φωτεινά κυρίως χρώματα, από την καθημερινότητα των κατοίκων της υπαίθρου, όπως γέννα ανθρώπων και ζώων, ερωτικά σκιρτήματα, ανεκπλήρωτοι έρωτες, φιλοξενία άγνωστων ανθρώπων με περισσή φροντίδα, κτηνοτροφικές και αγροτικές εργασίες.
Συμπεριλαμβάνονται ακόμα ιστορίες που διηγούνται οι μεγαλύτεροι στα παιδιά με σκοπό τηδιαπαιδαγώγηση (οπλιστείτε με υπομονή κτλ.),καθημερινά ανθρώπινα συναισθήματα, χειρωνακτικές εργασίες ξεχασμένες ίσως σήμερα, συνήθειες μιας άδολης γυναίκας, τα χέρια άλλης γυναίκας που είναι τώρα ρικνά (ρυτιδωμένα, ζαρωμένα) από τις δουλειές και την ταλαιπωρία, που κατάφεραν όμως πολλά αυτά τα χέρια, αλλά και κατανόηση της ζωής των ξωμάχων από ανθρώπους της πόλης.
Χαρακτηριστικά η Συγγραφέας γράφει στη σελίδα 158:«Και η Φανή, μαία του αγροτικού ιατρείου, ως παιδί αστικής οικογένειας κατανόησε με επάρκεια το πόσο δύσκολη είναι η ζωή των ξωμάχων και αναθεώρησε πολλά από κείνα, τα οποία καθόριζαν έως τότε τη φιλοσοφία της. Ο τοκετός της πλουτοφόρας Μελίσσως άνοιξε μέσα της καινούργια μάτια, για να θωρεί τον κόσμο, και τη μεταμόρφωσε. Και θα θυμόταν δια βίου το καλοκάγαθο ζευγάρι, τη Μάρω και τον σύζυγό της, καθώς και τα όμορφα λόγια που της είχαν πει».
Σε όλες αυτές τις ανθρώπινες ιστορίες των γυναικών της Ηπείρου κυριαρχεί ο σεβασμός στον άνθρωπο και η προσέγγιση σ’ αυτόν.
Στο βιβλίο διαφαίνεται το ύφος της γραφής της Παναγιώτας Λάμπρη, που σαγηνεύει τον Αναγνώστη. Επικοινωνεί με ωραίες λέξεις δημιουργώντας πολλές πανώριες εικόνες. Το στυλ της είναι ξεχωριστό και την διακρίνει ως Λογοτέχνη. Οι λέξεις της είναι γλαφυρές, ορθές, σαφείς που οδηγούν σε πανέμορφες προτάσεις και νοήματα. Ξετυλίγεται έτσι η θαυμάσια γραφή μιας εξαιρετικής Συγγραφέως.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνειστις εικόνες και στο εξώφυλλο του βιβλίου, που προέρχονται από το προσωπικό αρχείο της, καθώς και στο Γλωσσάρι, ιδιαίτερα χρήσιμο για τον Αναγνώστη.
Αγαπητή Παναγιώτα, μ’ αυτό το πόνημα απέδειξες ότι υπεραγαπάς και νοσταλγείς την ιδιαίτερη πατρίδα σου, την Ήπειρο, και τα γραφόμενά σου αποτελούν ύμνο προς τις Ηπειρώτισσες.Τις τίμησες και έκανες υπερήφανους τους απανταχού Ηπειρώτες, που είδαν το φως της ζωής από τέτοιες γυναίκες. Εκπλήρωσες το χρέος σου προς αυτές με το παραπάνω.Οι γυναίκες του βιβλίου (Αλεξάνδρα, Αναστασία, Βάγγιω, Βασιλική, Ευανθία, Θανάσω, Κωστάντω, Λάμπρω, Λένη, Μαριάννα, Όλγα, Πανάγιω, Φανή, Χρύσω) είμαι σίγουρος ότι από εκεί που βρίσκονται χαίρονται πάρα πολύ για το μνημόσυνο που τους έκανες, τα πολλά κεριά που τους άναψες και σ’ ευχαριστούν με το δικό τους Ηπειρώτικο τρόπο.
Το καταπληκτικό βιβλίο «Αγαθά στοιχειά»δεν πρέπει να διαβαστεί μόνο από τους Ηπειρώτες, αλλά απ’ όλους τους Έλληνες που πιστεύουν ότι αυτός ο τόπος είναι πανέμορφος, έχει αρχές, αξιότατους και ποιοτικούς ανθρώπους, αξίζουν δε καλύτερης τύχης, ιδίως η νεολαία. Ας γίνουμε,η Παναγιώτα και όλοι οι Αναγνώστες του βιβλίου, η αρχή μιας νέας προσέγγισης της ζωής που θα έχει ως μέλημά τηςτις ηθικές αξίες, το δίκαιο, την αλληλεγγύη, τον άνθρωπο.
Αγαπητή μου Γιώτα, σ’ ευχαριστώ πάρα πολύ που με ταξίδεψες με την καταπληκτική σου γραφίδα,σ’ έναν κόσμο που μάλλον είχα λησμονήσει. Εύχομαι το βιβλίο σου να διαβαστεί από πάρα πολλούς αναγνώστες και να βρίσκεται πολύ ψηλά στις επιλογές τους, διότι αξίζει. Γνωρίζω ότι είσαι πολυγραφότατη Συγγραφέας και Ποιήτρια, αναμένω πολύ σύντομα το επόμενο πόνημά σου να το χαρώ, να το απολαύσω, να σκεφτώ, να μάθω, να προβληματιστώ και τελικά να αισθανθώ γι’ άλλη μια φορά, το χάρισμα μιας αξιόλογης Λογοτέχνη. Πάντως, για τις ηρωίδες σου που με συγκίνησαν, θεωρώ πως τους ταιριάζει η φράση του Γάλλου κριτικού, σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού του κινηματογράφου, Φρανσουά Τρυφώ (FrançoisRolandTruffaut, 1932-1984), που λέει«Καμιά γυναίκα δεν είναι ίδια.
Κάθε μία έχει κάτι μοναδικό και αναντικατάστατο».
Καλοτάξιδο το βιβλίο σου, Γιώτα, και σ’ ευχαριστώ πάρα πολύ γι’ αυτό που διάβασα και αισθάνθηκα.