Από τη λαϊκή σοφία του Φλεβάρη
της Παναγιώτας Π. Λάμπρη
Ο Φεβρουάριος, που, λόγω της μικρότερης διάρκειάς του σε σχέση με τους άλλους μήνες, ο λαός τον λέει Κουτσοφλέβαρο, Μικρό, Κουτσό, Γκουζούκη, δηλαδή ατελή, Κούντουρο, δηλαδή Κολοβό, αλλά και Κλαδευτή ως μήνα κατάλληλο για το κλάδεμα των φυτών και φυσικά Φλεβάρη, καθώς τον συσχετίζει με τις φλέβες, τα υπόγεια νερά δηλαδή, τα οποία αναβλύζουν λόγω των πολλών βροχοπτώσεων, διαθέτει τη δική του λαϊκή σοφία, η οποία, πέραν άλλων ειδών έντεχνου λαϊκού λόγου, αποτυπώνεται και στις παροιμίες.
Ως τελευταίος μήνας του χειμώνα συχνά φέρνει βροχές, χιόνια και κρύα, κι ο λαός, αν και γνωρίζει πως «Γενάρης με τα κρούσταλλα, Φλεβάρης με τα χιόνια», αλλά και πως «Θύμωσε ο Φλεβαράκης, πλάκωσε ο χιονάκης», του παραπονιέται «Φλέβαρε, Κουτσοφλέβαρε, καταραμένε μήνα, το ’κανες, το παράκανες, με πέθανες στο κρύο» και προειδοποιεί:
«Φυλάξου από τον διάβολο κι από φλεβαριάτικο κρύο», πόσο μάλλον, που και τα ζώα ήμερα και άγρια αυτό επηρεάζει, καθώς «Τα γέρικα γαϊδούρια Φλεβάρη ψοφάνε», αλλά και «Τον κακό Φλεβάρη ψοφούν οι λύκοι από την πείνα»! Κι ενώ όλα αυτά συμβαίνουν από το φλεβαριάτικο κρύο, ο Φλεβάρης συστήνεται περήφανα και συμβουλεύει: «Εγώ ’μαι ο Κουτσοφλέβαρος με το πολύ το κρύο, μα μη φοβάστε φίλοι μου και πάρτε το στ’ αστείο»!
Βέβαια, το προαναφερθέν παράπονο, δεδομένων των συνθηκών μέσα στις οποίες ζούσαν οι άνθρωποι παλιότερα, δεν είναι αδικαιολόγητο. Επειδή όμως γνώριζαν τη σημασία που έχει η διαδοχή των εποχών για την αναγκαία για την επιβίωσή τους αγροτική παραγωγή, γνώριζαν και την ωφέλεια της βροχής, του χιονιού και του κρύου, αφού «Άσπρος Φλεβάρης, χαρούμενος ο χωραφιάρης», «Χιόνια του Φλεβαριού, χρυσάφι του καλοκαιριού», «Χιόνι φλεβαριάτικο, αλώνι αβερτιάτικο», και «Ό,τι έφκιασε ο Φλεβάρης, έχει ο Αλωνάρης». Και για τις αφύσικες για την εποχή καιρικές συνθήκες παίρνει θέση η λαϊκή σοφία καθώς «Κάλλιο Μάρτης με παλούκια, παρά Φλεβάρης με μπουμπούκια» ή «Τον ξερό Φλεβάρη, σου παίρνει ο διάβολος το γαλάρι», αλλά και «Ζεστός Φλεβάρης, το Πάσχα κρύο».
Με το όνομα του μήνα να σχετίζεται με τις βροχές, όπως ήδη έχει αναφερθεί, υπάρχουν πολλές παροιμίες, οι οποίες αναφέρονται σ’ αυτές, όπως: «Ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στον χορό», «Του Φλεβάρη είπαν να βρέξει και να σταματήσει ξέχασε», «Ο Φλεβάρης ή τις φλέβες (ενν. του νερού) ανοίγει ή τις φλέβες κλείνει» και «Τον Φλεβάρη τον καλό ανοίγει η γης απ’ το νερό».
Φυσικά, με τα καιρικά φαινόμενα και τη σχετιζόμενη μ’ αυτά γεωργική παραγωγή έχουν να κάνουν και οι γιορτές και οι άγιοι! Μεγάλη γιορτή του μήνα είναι η Υπαπαντή του Κυρίου και το τι καιρό θα κάνει αυτή τη μέρα θα καθορίσει και τη σοδειά, αφού «Παπαντούλα χιονισμένη και τ’ αμπάρια γιομισμένα» και «Παπαντή καλοβρεμμένη, η κοφίνα γεμισμένη», αλλά και «Παπαντούλα βροχερή και τ’ αλώνια σαν σωροί». Πέραν αυτών, οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν σ’ αυτή τη γιορτή προβλέπουν πως «Αν της Υπαπαντής δεν φανεί ο ήλιος, θα βρέχει σαράντα μέρες κι αν φανεί θα έρθει καλή χρονιά», «Ό,τι ημέρα κάνει της Παπαντής, θα την κάνει σαράντα μέρες», αλλά και «Καλοκαιριά της Υπαπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας»!
Την πρώτη του μηνός γιορτάζει ο Άγιος Τρύφων, προστάτης των αγρών από τα τρωκτικά, τις κάμπιες και άλλα ζωύφια και οι γεωργοί αποφεύγουν αυτή τη μέρα το κλάδεμα, καθώς η παράδοση λέει πως κάποιος, ο οποίος έπιασε κλαδευτήρι ανήμερα της εορτής του εν λόγω αγίου, έκοψε τη μύτη του! Εκτός όμως από το δίδαγμα της παράδοσης και η παροιμία συμβουλεύει: «Τ’ Άι – Τρυφώνου μη δουλέψεις και τα χέρια σου κλαδέψεις»! Όσο για τον Άγιο Πολύκαρπο, ο οποίος γιορτάζει στις 23 του μηνός, ο λαός, συνδυάζοντας την ετυμολογία του ονόματος με την επιθυμία του, δημιούργησε παροιμία με αιτητικό χαρακτήρα που λέει: «Άγιε μου Πολύκαρπε, βόηθα τον σπόρο να φυτρώσει και να πολυκαρπίσει»!
Μολονότι «Η Παπαντή διώχνει τις γιορτές με τ’ αντί» και ο Φεβρουάριος δεν έχει πολλές γιορτές, όπως οι προηγούμενοι μήνες, ο παροιμιακός λόγος συνοψίζει και αισιοδοξεί: «Καλώς το μήνα τον κουτσό, τον πιο μικρό απ’ όλους, μας φέρνει κρύα και βροχές, αλλά και τις Αποκριές», οι οποίες φέρνουν σχόλη και ξεφάντωμα, την άνοιξη και τη Λαμπρή.
Παρά τις δυσκολίες, τις οποίες ο Φλεβάρης κομίζει, ο λαός εκφράζει τη βεβαιότητα πως «Στις δέκα εφτά του Φλεβάρη θα ζεσταθεί το νύχι του βοδιού», θ’ αρχίσει δηλαδή ο καιρός να ζεσταίνει, παρότι με την παροιμία «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα αν δώσει και θυμώσει, μες στο χιόνι θα μας χώσει» εκφράζει την επιφύλαξή του, με την «Ο Φλεβάρης κι αν χιονίσει, πάλι άνοιξη θ’ ανθίσει» να μοιράζει αισιοδοξία.
Όπως και να ’χει πάντως, ο μήνας αυτός, ως επόμενος του Γενάρη, ενδείκνυται για κάποιες γεωργικές εργασίες, αφού «Γενάρη και Φλεβάρη καταβολάδα και ξινάρι» και «Τον Γενάρη κλάδευε και τον Φλεβάρη απόσκαφτε», αλλά και «Φλεβάρης κουτσοφλέβαρος και του τσαπιού ο μήνας».
Και προλήψεις συνδέονται με τον Φλεβάρη, όπως, για παράδειγμα «Το Φλεβάρη μη φυτέψεις, ούτε να στεφανωθείς, Τρίτη μέρα μη δουλέψεις, Σάββατο μη στολιστείς»! Και φυσικά, επειδή πολλά της ζωής δεν επηρεάζονται από τον άνθρωπο, αλλά από άλλους παράγοντες, η παροιμία συμβουλεύει: «Φλεβάρη μήνα κοίταγε ήλιο και φεγγάρι, πάρε και γνώμη από αστρί και κάνε ό,τι βγάλει».
Τέλος, είτε φέρει ο Φλεβάρης βροχές, χιόνια και κρύο, είτε όχι, ας τον προϋπαντήσουμε με θετική σκέψη κι ας προσπαθήσουμε όλοι για ό,τι καλό!