Αρτινοί κληρικοί στην επανάσταση του 1821

Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου-εκπαιδευτικού (χημικού)

Συμπληρώνονται φέτος 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821.Βασιζόμενοι σ’ όσα έχουν κατά καιρούς γραφτεί για το ρόλο της Εκκλησίας κατά την Ελληνική Επανάσταση και χωρίς καμία απολογητική διάθεση θα προσπαθήσουμε εν συντομία,να δείξουμε, μέσα απ’ τη χρήση ιστορικών πηγών, τη συμβολή της τοπικής Εκκλησίας στον Αγώνα.

1.Η ιστορική έρευνα απέδειξε ότι σημαντική συμβολή στην επανάσταση του 1821 είχαν οι παρακάτω κληρικοί.

Μητροπολίτης Άρτης (και μετέπειτα Ουγγροβλαχίας) Ιγνάτιος Α.

Ο κατά κόσμον Ιωάννης Μπάμπαλος ή Κακουγδός καταγόταν από τα Χρύσαφα Λακωνίας. Η οικογένειά του μετανάστευσε στη Λέσβο και από εκεί βρέθηκε νέος στην Κωνσταντινούπολη. Εκάρη μοναχός και φοίτησε στην Πατριαρχική Ακαδημία.
Η εκκλησιαστική πρόοδός του τον οδήγησε το 1794 στην επισκοπή Ναυπάκτου και Άρτης, με έδρα την Άρτα
2. Ιερομόναχος Άνθιμος Αργυρόπουλος.Ο εξ Άρτης ιερέας που όρκισε τον Κολοκοτρώνη, τον Νικηταρά και τον Διονύσιο Σολωμό, τυφλώθηκε στα μπουντρούμια του Αλή Πασά.
3.Άγνωστοι Αρτινοί κληρικοί που αναγράφονται στα Γενικά Αρχεία του κράτους (ΓΑΚ)
Μητροπολίτης Ιγνάτιος Α΄

Η Άννα Καραμανίδου, Επικ. Καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής, Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ γράφει τα εξής για τον Μητροπολίτη Ιγνάτιο Α.
«.. Ο Ιγνάτιος συγκαταλέγεται στις διαπρεπέστερες εκκλησιαστικές φυσιογνωμίες των προεπαναστατικών χρόνων και της επαναστάσεως του 1821.
…Η γειτνίαση της Άρτας με τα Επτάνησα έγινε αιτία να συνδεθεί με ηγετικές τοπικές προσωπικότητες ιδιαιτέρως μετά την ίδρυση της «Επτανήσου Πολιτείας» το 1800. Στην περίοδο αυτή τοποθετείται και η πρώτη του γνωριμία με τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος ανέπτυσσε τότε μεγάλη δραστηριότητα στην Κέρκυρα και στην Κεφαλληνία. Οι κινήσεις αυτές του Ιγνατίου ήταν ύποπτες για τον Αλή πασά των Ιωαννίνων, ο οποίος με τις επεκτατικές του κινήσεις κατέλαβε το 1805 την Πρέβεζα, οπότε ο Ιγνάτιος κατέφυγε στην Κέρκυρα. Εκεί η σύνδεση και η συνεργασία με τον Καποδίστρια εξελίχθηκαν περισσότερο.

Όταν με τη Συνθήκη του Τίλσιτ (27 Ιουνίου 1807) τα Επτάνησα περιήλθαν στους Γάλλους του Ναπολέοντος Βοναπάρτη, ο Ιγνάτιος έφυγε και δια της Ιταλίας κατέληξε τον Απρίλιο του 1809 στην Αγία Πετρούπολη. Το επόμενο έτος 1810 η Σύνοδος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας τον εξέλεξε Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας με έδρα το Βουκουρέστι, και ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (1806-1812).
Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (Μάϊος 1812) οι παραδουνάβιες ηγεμονίες παραχωρήθηκαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Έτσι ο Ιγνάτιος αναγκάστηκε να καταφύγει στη Βιέννη, όπου ανέπτυξε σπουδαίο πνευματικό έργο, συνεργαζόμενος με τους εκδότες του περιοδικού «Λόγιος Ερμής». Εκεί συναντήθηκε για μία ακόμη φορά ο δρόμος του με τον Καποδίστρια, εξέχον μέλος της ρωσικής αντιπροσωπείας στο Συνέδριο της Βιέννης. Με τη σύμπραξη μάλιστα και του Άνθιμου Γαζή, καθώς και άλλων προσωπικοτήτων της ελληνικής παροικίας, το 1815 ίδρυσαν και οργάνωσαν την περίφημη «Φιλόμουσο Εταιρεία». Το ίδιο έτος ο Ιγνάτιος άφησε τη Βιέννη και εγκαταστάθηκε στην Πίζα, σπουδαίο επίσης κέντρο Ελλήνων λογίων της προεπαναστατικής περιόδου. Εκεί μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και ανέπτυξε σπουδαία δράση για την κατάλληλη προετοιμασία, πνευματική και υλική, της Επανάστασης. Συμμεριζόταν τις απόψεις του Καποδίστρια ότι δηλαδή η τρέχουσα περίοδος δεν ήταν ευνοϊκή για την έναρξή της, όμως με την έκρηξη της Επανάστασης του 1821 αφιέρωσε όλες του τις δυνάμεις για την επιτυχία της και για την ενημέρωση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Η δημοσιευμένη αλληλογραφία του πείθει για την ενεργό συμμετοχή του σε πολλά γεγονότα της μετεπαναστατικής κρίσιμης περιόδου. Η αλληλογραφία του με τον Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια αποδεικνύει τη συμβουλευτική και ενισχυτική του προσπάθεια να τον βοηθήσει στα πρώτα βήματα της οργάνωσης του ελληνικού κράτους.
Δυστυχώς όμως ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος κατηγορήθηκε από κάποιους ιστορικούς για προδοτική συμπεριφορά και συνεργασία με τον Αλή-πασά. Η ιστορική όμως έρευνα αναδεικνύει στοιχεία που ανατρέπουν τους παραπάνω ισχυρισμούς. Από την μεταπτυχιακή εργασία του θεολόγου κ. Γεωργίου Γεροκόμου αντλούμε τα παρακάτω στοιχεία για την εθνική δράση του Μητροπολίτη Ιγνατίου.

«Απ’ το έτος, όμως, 1796 ξεκινούν οι δυσκολίες και τα προβλήματα με τον Αλή πασά των Ιωαννίνων. Οι σχέσεις των δύο ανδρών ήταν συνεχώς σετεντωμένο σχοινί. Ο Ιγνάτιος λόγω της μορφώσεώς του, αλλά και της έντονηςκαι ύποπτης δραστηριότητάς του εξαιτίας και των φιλορωσικών τουαισθημάτων δεν άργησε να μπει στη λίστα των προς εξόντωση αντιπάλων του Αλή πασά. … Όλο λοιπόν το διάστημα της αρχιερατείας του στην Μητρόπολη Άρτης προσπαθούσε να ξεγελάει και να παραπλανά τον Αλή πασά, έτσι ώστε να πετυχαίνει το σκοπό του και να βοηθά τους συμπατριώτες του. Αυτό όμως δεντο πετύχαινε πάντα, γι’ αυτό και όταν αντιλήφθηκε ότι η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο, μετά από πληροφορία που του εκμυστηρεύθηκε ο πρωτότοκος γιος του Αλή, Μουχτάρ, δραπέτευσε στην Κέρκυρα, μέσω Λευκάδος, με τη βοήθεια του Ρώσου πρόξενου Flory.

Η φυγή του Ιγνατίου στην Κέρκυρα προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στην Ήπειρο αλλά και τη λύσσα του Αλή, ο οποίος όπως ήταν φυσικό εξαγριώθηκε σε βαθμό που προσπάθησε δύο φορές να δολοφονήσει τον Ιγνάτιο, μία στην Κέρκυρα και μία στην Πίζα της Ιταλίας. Στο προηγούμενο διάστημα και ως Μητροπολίτης Άρτης, ο Ιγνάτιος είχε βρεθεί συχνά σε δύσκολη θέση λόγω του αδίστακτου πασά τω νΙωαννίνων. Όφειλε κάθε φορά να διαμορφώνει διαφορετική πολιτική απέναντι στον αρχομανή Αλή πασά, ώστε να προστατεύει αποτελεσματικά το ποίμνιό του. Σε πολλές περιπτώσεις επισκεπτόταν ο ίδιος τον Αλή πασά ή του έστελνε επιστολές, για να υπερασπιστεί το ποίμνιό του. Κάποιες φορές όμως δεν πετύχαινε το σκοπό του, όπως στην περίπτωση της κατάληψης της Πρέβεζας από τους Τούρκους το 1798 και της σφαγής των κατοίκων της. Σ’ αυτή την περίπτωση κατηγορήθηκε ότι συνωμότησε με τον Αλή πασά. Όμως μια τέτοια κατηγορία προφανώς δεν ευσταθεί. Ο Ιγνάτιος εξαπατήθηκε απότον Αλή και έπεισε τους κατοίκους να παραδοθούν πιστεύοντας ότι έτσι θα είναι ασφαλείς. Γεγονός πάντως είναι ότι ο Ιγνάτιος κάθε φορά που εμπλεκόταν σε κάποια υπόθεση του Αλή πασά έπαιζε με τη φωτιά. Γι’ αυτό εξάλλου, διέφυγε στα τέλη του 1805 στην Κέρκυρα».

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡ. ΓΕΡΟΚΟΜΟΣ-Το Θεολογικό έργο του Μητροπολίτου Άρτης Ιγνατίου του Α΄.ΑΠΘ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2015)

Ιερομόναχος Άνθιμος Αργυρόπουλος.
Ο εξ Άρτης ιερέας που όρκισε τον Κολοκοτρώνη, τον Νικηταρά και τον Διονύσιο Σολωμό, τυφλώθηκε στα μπουντρούμια του Αλή Πασά.

Ο πίνακας του επτανήσιου Διονύσιου Τσόκου (1849) που έχει θέμα τη μύηση αγωνιστών στη Φιλική Εταιρεία είναι από τους πιο γνωστούς που σχετίζονται με τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην Ελληνική Επανάσταση κατά των Τούρκων και χρησιμοποιείται ευρέως από εκπαιδευτικούς και ιστορικούς για να περιγράψουν τα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Το ερώτημα, ποιοι «πρωταγωνιστούν» στο διάσημο πίνακα έχει ενδιαφέρον να απαντηθεί. Ο αγωνιστής που έχει γονατίσει είναι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο ιερέας που τον ορκίζει στο Ευαγγέλιο είναι ο Άνθιμος Αργυρόπουλος, ιερομόναχος, ηγούμενος του μοναστηριού στα Θεοδώριανα Άρτας. Μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα γίνεται η μύηση του γέρου του Μωρηά παρουσία του θρυλικού Αναγνωσταρά (Αναγνώστης Παπαγεωργίου), στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της Ζακύνθου, την 1η Δεκεμβρίου 1818.

Ο ηρωικός και μαρτυρικός βίος του ιερέα
Το 1793, ο Άνθιμος Αργυρόπουλος ιδρύει στο ορεινό, δύσβατο και απροσπέλαστο χωριό των Θεοδώριανων ένα μοναστήρι και σχολείο για να μορφώνονται τα παιδιά του χωριού. Όταν ο Αλή Πασάς κατάφερε μετά από αλλεπάλληλες πολιορκίες, αλλά και με προδοσία να υποτάξει το ηρωικό Σούλι, πολλοί αγωνιστές έφυγαν κυνηγημένοι στα γύρω χωριά. Τότε οι Μποτσαραίοι βρήκαν καταφύγιο στην Μονή του Αργυρόπουλου ο οποίος τους περιέθαλψε. Όταν ο Αλή Πασάς έμαθε τις δραστηριότητες του ιερομόναχου, τον συνέλαβε, τον αλυσόδεσε και τον έκλεισε για 18 χρόνια όπως λέγεται, σε σκοτεινό μπουντρούμι με αποτέλεσμα να χάσει την όρασή του. Μετά από θερμές παρακλήσεις ισχυρών οπλαρχηγών, ο Αργυρόπουλος απελευθερώθηκε και πήγε στην Κέρκυρα όπου γνώρισε και συνδέθηκε φιλικά με τον Ιωάννη Καποδίστρια. Στη συνέχεια πήγε στη Ζάκυνθο ως εφημέριος στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.

Εκεί ορκίστηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Αναγνωσταρά, τον υπεύθυνο της Αόρατης Αρχής. Από τότε αρχίζει συστηματικά να στρατολογεί και να ορκίζει τους οπλαρχηγούς της επανάστασης μεταξύ των οποίων και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ο οποίος είχε καταφύγει στη Ζάκυνθο κυνηγημένος από τους Τούρκους. Όρκισε ακόμη τον Διονύσιο Σολωμό, καθώς επίσης και άλλους αγωνιστές της επανάστασης, όπως τον Νικηταρά και τον Πετμεζά. Στο βιβλίο, «Μνήμη του Σουλίου», ο Βασίλης Κραψίτης γράφει: » ο Διονύσιος Σολωμός έδωκε τον όρκο του φιλικού μπροστά στον θρυλικό μονόφθαλμο Ηπειρώτη Αρχιμανδρίτη Άνθιμο Αργυρόπουλο, εφημέριο τότε του ναού που είχε ορκίσει όλους σχεδόν τους φιλικούς που μυήθηκαν στη Ζάκυνθο, ντόπιους και ξένους, που ζούσαν τότε εκεί …». Ο Αργυρόπουλος πέθανε τυφλός στη Ζάκυνθο στις 20 Ιανουαρίου 1847, χωρίς να προλάβει να δει την ιδιαίτερη πατρίδα του την Άρτα ελεύθερη, καθώς απελευθερώθηκε το 1881….

Άγνωστοι Αρτινοί κληρικοί από τα Γενικά Αρχεία του κράτους(Γ.Α.Κ)
Χριστοφόρος ιερομόναχος. Ηγούμενος της Μονής Αγίου Γεωργίου Βουλγαρελίου. Με τις ευλογίες του κηρύχτηκε η επανάσταση στην Άρτα στις 15 Μαϊου 1821 στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου.
Αγάπιος Ιεροδιάκονος: Πολεμιστής της επανάστασης και έπειτα Ελληνοδιδάσκαλος στην Πελοπόννησο. Στα Γ.Α.Κ και στο Φ.13 διασώζεται η παρακάτω διαταγή του Ι. Καπποδίστρια προς τον Αγάπιο.

«Διατάσσεται ο παρ΄ημίν κ.Σκαρλάτος Παπαρηγόπουλος να μετρήσει γρόσια εκατόν εις τον ιεροδιάκονον κύριον Αγάπιον εξ Άρτης δι΄έξοδα δρόμου του, μέλλοντος να απέλθη κατ΄επιταγήν μας εις τον Βασαράν, κωμοπόλεως της επαρχίας Λακεδαίμονος δια να σχολαρχίση εις το συσταθησόμενον εκεί αλληλοδιδακτικόν σχολείον…»
Χριστοφόρος (άγνωστον επώνυμον) εξ Άρτης ιερεύς:
«Υπηρέτησε ως ιερεύς εις το ελαφρόν ιππικόν και έλαβεν μέρος εις όλας τας εκστραρείας της Στερεάς Ελλάδος μέχρι τον Ιούνιο 1830.Τον Αύγουστο 1830 ευρίσκεται εις Ναύπλιον» (Γ.Α.Κ. Τόμος Ε. σελ.1201)

(Το κείμενο περιέχεται στην ανέκδοτη εργασία του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου με τίτλο «Άγνωστες σελίδες της εκκλησιαστικής ιστορίας της Άρτας»).