Β’ ΜΕΡΟΣ
-Έτσι ο ανθρωπισμός όταν αποκόψη κάθε συσχέτιση προς τον υπερβατικό κόσμο της οντολογικής και θρησκευτικής αλήθειας μεταπίπτει σε απανθρωπισμό και ανελευθερία. Ο άκρατος ορθολογισμός είναι υπερβολική εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη λογική. Αυτό είναι το μεγάλο λάθος του προτεσταντισμού που οδηγήθηκε στην απολυτοποίηση του λόγου και του παπισμού με την απολυτοποίηση της κοσμικής εξουσίας (πρωτείο).
-Ο άνθρωπος ως ελεύθερος προαιρείται. Όμως εκ (της)προαιρέσεως και φαύλοι γενόμεθα και σπουδαίοι. Αυτεξούσιον ημών την φύσιν εδημιούργησεν ο Δεσπότης και κατέλιπεν εφ’ ημάς και το την αρετήν ελέσθαι και προς την κακίαν αυτομολήσαι.
-Για τον λόγο αυτό: «ου καταναγκάζειν δει την βούλησιν ουδέ καταπιέζειν αλλά την ελευθερίαν σέβεσθαι και αυτήν αφιέναι εκλέξασθαι αρετήν ή κακίαν (Χρυσόστομος).
Γέννημα του αρχαιοελληνικού στοχασμού και κύριος εκπρόσωπος του Ελληνικού ανθρωπισμού είναι ο διά του λόγου «καλός καγαθός». Του Χριστιανικού ανθρωπισμού εκπρόσωπος είναι ο «άγιος» όπως τον διαμόρφωσαν οι πατέρες της Εκκλησίας, σύνθεση της νοησιαρχίας και της πίστης στο λυτρωτικό έργο του θεανθρώπου. (Ο πρώτος μας οδηγεί μέχρι την πόρτα του παραδείσου. Ο δεύτερος μας την ανοίγει και μας εισάγει σ’ αυτόν). Αυτή η διαδικασία σύνθεσης που σμιλεύτηκε από τους τρεις Ιεράρχας κατ’ εξοχήν, αποτελεί το λεγόμενο Ελληνοχριστιανικό ιδεώδες που επί χιλιάδες χρόνια και τις οίδεν πόσα ακόμη θα ορθοτομή τον λόγο της αλήθειας του Χριστού!
-Αυτό το μήνυμα της ελευθερίας να καταφάσκης το αγαθό, να θυσιάζεσαι για το καλό, να κρατείσαι μακριά από τα δεσμά της αυθαιρεσίας και της ασυδοσίας, που μας καθιστά «δούλους του Θεού» και «απελεύθερους Ιησού Χριστού» έδωσαν διά μέσου των αιώνων στην ανθρωπότητα οι «τρεις μέγιστοι φωστήρες της τρισηλίου θεότητος».
-Και το μεγάλο διαχρονικό τους μήνυμα που για πολλούς είναι ξεχασμένο, είναι αυτό της προσευχής.
Μόνο μ’ αυτήν (την προσευχή) πραγματοποιείται η «θεία ανάβασις εις Υπερώον τόπον». Ο Θεός «κατεβαίνει, επιφοιτά και αγιάζει».
-Διότι «κέντρον ετεροκίνητον ο άνθρωπος και όχι αυτοκίνητον» (Μ. βασίλειος). «Εικόνι του Θεού τετιμημένος ξεφεύγει από το ενθάδε και ζητεί το επέκεινα». Με την προσευχή ο άνθρωπος «θεούται», ο Θεός «σαρκούται». Ο Θεός «ερχόμενος», προσλαμβάνει τον άνθρωπο, τον «αιωνίως προς το θείον κινούμενον και προς ουράνιον πατρίδα αφικνούμενον», «αλλοιούμενος θείαν αλλοίωσιν», κατά τον άγιο Γρηγόριο τον θεολόγο.
Προσεύχεται «πνεύματι και αληθεία» και παίρνει μηνύματα του ουρανού.
-Μύστες και εραστές της προσευχής «ελλαμπόμενοι αυγαίς και αστραπαίς του πνεύματος», «φωτόμορφοι και θεοειδείς» βιώνουν τα μυστικά της όγδοης ανεσπέρου ημέρας.
Η προσευχή προϋποθέτει σιωπήν και αναιρεί κάθε φωνασκία, απεραντολογία και θόρυβο. Είναι από τη φύση της μυστική «άνελε τοίνυν την της καρδίας πάσαν του βίου μέριμναν» μας λέγει ο Μ. Βασίλειος. Στα άδυτα της ψυχής σου θα αισθανθής το βαθύ ρυθμό του πνεύματος – αιωνίου συντρόφου του επιγείου ταξιδιού σου! «Η εκκλησία είναι κοινός τόπος προσευχής, σύζευξης των εντεύθεν και των εκείθεν».
Οι Τρεις ιεράρχαι σωπαίνουν «ελλόγως» και διαλέγονται προσευχόμενοι. «Αλλοιούμενοι πνευματικώς και θεούμενοι». Το σιωπάν και προσεύχεσθαι είναι κατά τον άγιο Γρηγόριο «το της ψυχής μυστήριον, της νοσταλγούσης την ουράνιον πατρίδα».
-Κατά τον Μ. Βασίλειο ο άνθρωπος ως άλλος Μωϋσής εισέρχεται συχνάκις εις την σκηνήν του μαρτυρίου – εις την καρδίαν του ίνα προσομιλήση Θεώ και Θεού βημάτων ενωτισθήναι». Αυτοθεώρηση, αυτοέλεγχος, στροφή προς τα μέσα είναι η προσευχή. Σιωπή, αυτομελέτη που προσφέρει τη μόνη αληθινή «παιδαγωγία» «χειραγωγία και ποδηγεσία». Προσευχόμενος θα πονέσης, θα κλάψης, θα νιώσης θλίψη. Και όταν λέμε θλίψη, οι πατέρες δεν εννοούν την κακομοιριά της εγκοσμιότητας αλλά το δύσκολο της υπέρβασής της, δηλαδή της υπέρβασης της εκπτώσεώς της, γιατί είναι δεμένη με τα πράγματα του κόσμου. Αυτή είναι η θλίψη του Χριστιανού.
-Έτσι αίρεται η ψυχή από τα γήϊνα και τα αργιλώδη και ο άνθρωπος γίνεται «έρωτι πτερούμενος» και όχι έρωτι «εκκρεμής» «εδώ και εκεί» «εμόν και σον» με τον Θεό και με τον κόσμο, διότι «ου δύνασθε δυσίν κυρίοις δουλεύειν» κατά τον λόγο του Ευαγγελίου.
Πληθύς είναι τα διαχρονικά μηνύματα των τριών Ιεραρχών.
Ιδού μερικά από το ανεξάντλητο ταμείον τους.
-Φιλία: «αν μυρίους θησαυρούς είπης ουδέν αντάξιον γνησίου φίλου και του φωτός αυτού ποθεινότερος φίλος (Ιων. Χρυσόστομος).
Γονείς: «ου το σπείρειν ποιεί πατέρα, αλλά το παιδεύσαι καλώς, ου το τίκτειν ποιεί μητέρα, αλλά το εκθρέψαι καλώς (Χρυσόστομος).
Γυναίκα – σύζυγος: «ουδέν ισχυρότερον γυναικός ευλαβούς και συνετής προς το ρυθμίζειν άνδρα και διαπλάττειν αυτού την ψυχήν (Ιω. Ο Χρυσόστομος).
Πατρίδα: Η τιμή προς την μητέρα είναι όσιον. Μητέρα ο καθείς έχει την δικήν του, «κοινή δε μήτηρ πάντων πατρίς» (Βασίλειος προς Σωφρόνιον).
Παίδευσις: Των παρ’ ημίν είναι το πρώτον, ου μόνον την ημετέραν αλλά και την έξωθεν ην πολλοί διαπτύουσιν κακώς ειδότες (Γρηγόριος).
-Πρέπει να τονισθεί ότι αψηφίσαντες το κόστος των διώξεών τους καυτηρίασαν: την απληστία πολλών πλουσίων, τη διαφθορά της εξουσίας, την υποκρισία του ανώτερου κλήρου.
-Μ’ ένα λόγο: δίδαξαν την αρχοντιά της ζωής, την αξιοπρέπεια συνώνυμη με την αριστοκρατικότητα – όχι την ταξική διαφορά ή διαφορά πλούτου αλλά την ευπρέπεια την υπερηφάνεια και μεγαλοψυχία.
-Στο έργο και τα συγγράμματά τους ξενοδοχείται η ψυχή του ανθρώπου και ιδιαίτερα κάθε παιδαγωγού. Μελετώντας τα κείμενά τους, «φθάνεις ψηλά στα βουνά τα χιονόδοξα», εκεί απ’ όπου όλος ο κόσμος λάμπει σαν μια νεροσταγόνα κατά τον Οδυσσέα Ελύτη.
Σεβασμιώτατε.
-Σήμερα κρατάμε ένα κινητό στα χέρια και αδιαφορούμε για τον παραπορευόμενό μας ή λιαζόμαστε σφυρίζοντας αγγλοσαξωνικά, χωρίς να βλέπουμε επερχόμενα ηθικά «τσουνάμι» καταστροφής…
Γυρίσαμε τη σκάλα ανάποδα και αντί να ανεβαίνουμε, κατεβαίνουμε. Έχουμε μπερδευθεί μέσα στα υλικά μας αγαθά ή «ξορκίζουμε το δαιμονικόν», (Σεφέρης). Δεν αντιδρούμε σε καυτά προβλήματα που βρίσκονται σε έξαρση και καθημερινά πολλαπλασιάζονται. Κλειστήκαμε μέσα στα στρατόπεδα της τηλεοπτικής αγυρτείας, θύματα ενός τηλεοπτικού ολοκληρωτισμού.
Εκμεταλλευόμαστε βάναυσα τους φυσικούς πόρους και κακοποιούμε το φυσικό περιβάλλον.
Δημιουργήσαμε ένα σκουπιδογόνο πολιτισμό.
-Στον έρωτα της αθανασίας αντιστρέψαμε την αθανασία του παρόντος και όχι του αιώνιου. Αφήσαμε τα οντολογικά και δεοντολογικά θεμέλια των αξιών να υποστούν καθίζηση και να υποχωρήσουν. Και απύθμενη ηθική άβυσσος ξεχείλισε από το περιεχόμενο των οχετών.
-Όλες οι μορφές της ζωής έπαψαν να θηλάζουν από τους μαστούς του ταπεινού φρονήματος, της Αγάπης, της Ελευθερίας και της προσευχής, τα τέσσερα βασικά (διαχρονικά) μηνύματα των τριών ιεραρχών στην εποχή μας, που θα μας σώσουν από τα παμφάγα θηρία (της υπάρξεώς μας) της σύγχρονης αθεΐας, που προχωρεί οργανωμένα και με σύστημα.
-Η τροφοδοσία και πνευματική δαδουχία εύρηται δαψιλώς μέσα στα αθάνατα κείμενα των τριών Ιεραρχών, οιονεί μέσα στο υπερώο της πεντηκοστής με αίτημα να επανεύρουμε τον ανθρωπισμό μας.
Να ζήσουμε μέσα από τον κόσμο του τέταρτου μ.Χ αιώνα, τη ζωή του παρόντος. Να κάνουμε την αυτοκριτική μας, την αυτοκάθαρσή μας από παντός μολυσμού (σαρκός και πνεύματος).
Να επιστρέψουμε στο αγωνιστικό και ασκητικό φρόνημα των πατέρων της εκκλησίας μας (Ράνσιμαν).
-Στην πινακοθήκη της παγκόσμιας ιστορίας οι τρεις αυτοί ασκητές, δάσκαλοι, αρχιεπίσκοποι, μάρτυρες της αλήθειας κατέχουν περίοπτη θέση.
Γιατί τα αετώματα του Ναού της προσωπικότητας δεν κοσμούνται με γλυπτά ακατανόητα, με λέξεις ακατανόητες όπως της σύγχρονης αφηρημένης τέχνης. Αλλά με απαράμιλλη λογοτεχνική λεπτότητα, λυρικό ύφος, βαθύ συμβολισμό, σαφήνεια και πληρότητα με λόγο καθαρό, επιγραμματικό και στοχαστικό με την άριστη τέχνη του ορισμού – δείγματα ευρύτατης κλασσικής παιδείας, όχι με «έπεα πτερόεντα» με δημαγωγικό και σοφιστικό λόγο, αλλά με λόγο που αυστηρότατα πειθαρχεί στο ύψος των διανοημάτων, με πλήρη αρμονία πνευματικού ύφους και λεκτικού κάλλους. Το πνευματικό μωσαϊκό τους δεν είναι άλογο και ανόητο (χωρίς νόημα) αλλά έλλογο, μετά λόγου και ορθής σκέψεως.
-Αυτή είναι η αξία των τριών Ιεραρχών: Του ταπεινού εξόριστου της Κουκουσού (Χρυσοστόμου) – του διδασκάλου της ευχαριστίας, του διδασκάλου – ερημίτου της ασκήσεως και σιωπής (Βασιλείου) και του μάρτυρος της αδικίας (Γρηγορίου).
-Αίτημά τους: σιωπηλή κατάδυση στον εαυτό μας. Να γίνουμε μιμητές τους και εκτελεστές των θείων εντολών του Υψίστου.
Εδώ και 1600 χρόνια: διακηρύσσουν την απαλλαγή της ανθρωπότητας από το πλήθος των αιρέσεων και μαρτυρούν ότι απάντηση σε όλα τα ερωτήματα του ανθρώπου είναι ο Χριστός, η Ζωή και Σωτηρία του κόσμου, ο μέγας Παιδαγωγός.
-Κλείνω με την παρατήρηση: ότι είναι τραγικό σφάλμα να μη διδάσκονται στα σχολεία μας επιλεγμένα αποσπάσματα κειμένων των μεγάλων αυτών μυσταγωγών της παιδείας μας, και ότι το έθνος μας ως βασική ιστορική μονάδα δεν έχει την πολυτέλεια να λακτίζει το παρελθόν και να ξεχνά τους ήρωες, τους σοφούς και τους αγίους του.
(*) Για τη σύνταξη του παρόντος, ελήφθησαν υπόψιν περιοδικά Ελληνοχριστιανικής Αγωγής και Ευθύνης. Εκφωνήθηκε την 30-1-2006, στο Πνευματικό Κέντρο της Ι.Μ. Άρτης.