της Παναγιώτας Π. Λάμπρη, πεζογράφου – ποιήτριας
Εδώ και κάποια χρόνια γίνεται πολύς λόγος για τις δράσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια των σχολικών προγραμμάτων, οι οποίες ενδυναμώνουν ποικιλότροπα τους μαθητές και τους βοηθούν ν’ αναπτύξουν διάφορες δεξιότητες. Πρόσφατα, μάλιστα, το Υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε πως θα προχωρήσει στην εισαγωγή του προγράμματος «Πολιτιστική Παιδεία – Εργαστήριο Δημιουργίας και Χειροτεχνίας», μέσα από το οποίο τα παιδιά θα μάθουν την τέχνη της υφαντικής, της κεντητικής, της πλεκτικής και της κεραμικής.
Μόλις ανακοινώθηκε η ανωτέρω πρωτοβουλία, εκτός από τα θετικά, ακούστηκαν και γράφτηκαν πολλά απαξιωτικά και ειρωνικά σχόλια, τα οποία συνδυάστηκαν με προβλήματα στην εκπαίδευση, αλλά και με το ότι θα ήταν προτιμότερο, αντί αυτών, να εισαχθούν άλλα γνωστικά αντικείμενα, πιο σύγχρονα.
Αφορμής δοθείσης, λοιπόν, θυμήθηκα δράσεις που θεωρούνται σήμερα πρωτοποριακές και την εποχή που φοιτούσα στο δημοτικό σχολείο ήταν μέρος του σχολικού προγράμματος, το οποίο λειτουργούσε πρωί και απόγευμα.
Μη με ρωτήσετε να σας πω στα πλαίσια ποιου νομικού πλαισίου γινόταν, όμως ως μαθήτρια, όπως και οι συμμαθητές μου, διδαχθήκαμε πώς να δημιουργούμε μικρά έργα τέχνης με πλαστελίνη, να πλέκουμε καλαθάκια με χόρτο, να εξασκούμαστε στην καλλιγραφία γράφοντας σε ειδικό τετράδιο, να συνθέτουμε ζωγραφιές και να γράφουμε πάνω σε σκληρό χαρτί διδακτικά αποφθέγματα, τα οποία στη συνέχεια κρεμιούνταν στους τοίχους της αίθουσας διδασκαλίας, να ζωγραφίζουμε ήρωες των εθνικών αγώνων, αλλά και χάρτες, πολιτικούς και γεωφυσικούς, εμπεδώνοντας καλύτερα το μάθημα της ιστορίας και της γεωγραφίας, να ζωγραφίζουμε ζώα στο μάθημα της φυσικής ιστορίας σε ειδικό τετράδιο που στο πάνω μέρος δεν είχε γραμμές, ακριβώς για να φτιάχνουμε εκεί τη ζωγραφιά μας και στο άλλο μισό να γράφουμε ό,τι μας ζητούσε ο διδάσκων, να καθαρίζουμε όλοι μαζί όποια χαρτάκια έριχναν κάποιοι απρόσεκτοι στην αυλή, να φροντίζουμε τα λουλούδια στο μεγάλο παρτέρι πέριξ του προαυλίου του σχολείου, όπου και περίφραξη υπήρχε, να πηγαίνουμε προγραμματισμένα στον σχολικό κήπο και να μαθαίνουμε για τα φυτά και την καλλιέργειά τους, ν’ απολαμβάνουμε τους απογευματινούς περιπάτους, που όλοι περιλάμβαναν, εκτός από την αναψυχή, κι ένα μάθημα γνώσης και ζωής, να μετέχουμε σε απαγγελίες ποιημάτων, σε θεατρικές παραστάσεις και γυμναστικές επιδείξεις, να μαθαίνουμε παραδοσιακούς χορούς, να πλέκουμε στεφάνια δάφνης για τους ήρωες των εθνικών αγώνων, να… Όλα αυτά, και άλλα, στο πλαίσιο της σχολικής ζωής, προετοιμαζόμενοι για τη ζωή και αποκτώντας πλήθος δεξιοτήτων, που δεν είναι του παρόντος να αναπτυχθούν.
Και στ’ αλήθεια ευγνωμονώ τους δασκάλους μου για όσα μας έμαθαν και για όσα μας ενέπνευσαν σε κείνη τη στερημένη από περιττά, συχνά χρήσιμα, υλικά αγαθά, και που τα σχολικά συσσίτια ήταν χώρος ιδιαίτερης συνάντησης για όλους τους μαθητές, πρωί και μεσημέρι. Νιώθω ευγνώμων και διότι, εργαζόμενη αργότερα στην εκπαίδευση, διαπίστωσα πως πολλά από αυτά, δεν συνεχίστηκαν, ενώ αρκετοί μαθητές στερούντο βασικές δεξιότητες και γνώσεις.
Δεν θεωρώ βέβαια πως αυτοί οι μαθητές δεν είχαν τις προϋποθέσεις, για να προοδεύσουν στη ζωή τους· άλλωστε γνωρίζω πολλούς, και δικούς μου, οι οποίοι έκαναν σπουδαία πράγματα και καταξιώθηκαν στους χώρους, με τους οποίους ενασχολήθηκαν. Εκείνο όμως που αξίζει θαρρώ να επισημανθεί είναι πως όλες εκείνες οι ενασχολήσεις της γενιάς μου, και οι εκτός σχολείου, της έδωσαν χρήσιμα εφόδια για την καθημερινότητα και τη ζωή, τα οποία δεν απαιτούν εξειδίκευση, αλλά πρακτικές γνώσεις και φαντασία.
Επανερχόμενοι, λοιπόν, στην αφορμή που οδήγησε στη συγγραφή του παρόντος κειμένου, θεωρώ πως η εποχή μας δεν έχει ανάγκη από μόνιμη άρνηση, αλλά από θετικές προτάσεις που κατά το δυνατόν θα πραγματώνονται. Μια τέτοια είναι κι αυτή του Υπουργείου Παιδείας, που προαναφέρθηκε, η οποία, αν εφαρμοστεί σωστά, θα έχει πολλαπλά αποτελέσματα, διότι η ενασχόληση με τις τέχνες, συνεπικουρούμενη με άλλες γνώσεις, δρα δημιουργικά και αγχολυτικά γεμίζοντας με πληρότητα την ψυχή των παιδιών. Επίσης, τα κάνει να σκέφτονται, να σχεδιάζουν και να αυτενεργούν, μακριά από τις ηλεκτρονικές συσκευές, και εν προκειμένω διασώζει και ενισχύει την παράδοση, η οποία στην εποχή μας έχει προστιθέμενη αξία.
Είναι γνωστό εξάλλου πως μεγάλοι εμπορικοί οίκοι του εξωτερικού -κάποιοι μικρότεροι και εδώ- στηρίζουν την παραγωγική και εμπορική τους βάση σε τέχνες σαν κι αυτές που προτείνονται από το Υπουργείο. Εντάξει, μπορούμε να μεμψιμοιρούμε και να συνεχίζουμε να κάνουμε εισαγωγές σχετικών προϊόντων από γνωστές χώρες, καμαρώνοντας πως τα μεν είναι από την τάδε χώρα και τα δείνα από την άλλη. Ας σκεφτούμε όμως, μήπως, όταν εφαρμοστεί το πρόγραμμα -τότε μπορούμε και να το κρίνουμε-, θα έχουμε την εκκόλαψη ανθρώπων που θα συνδέουν το χθες με το παρόν και το μέλλον, την εμφάνιση δημιουργών που θα συνθέτουν έργα τέχνης εμπνευσμένα από την παράδοση, αλλά και πολίτες, οι οποίοι θα θεωρούν χρέος τους να στηρίξουν την εντόπια παραγωγή και τους δημιουργούς της ή απλά θα κάνουν πράξη τις γνώσεις τους στη δική τους ζωή.
Μάλιστα, επειδή αρκετοί θυμούνται την αλλοτινή διαφοροποίηση σχετικά με το τι όφειλαν να μάθουν τα κορίτσια και τ’ αγόρια, ας σημειωθεί πως και στην Ελλάδα υπάρχει σχολείο -γνωρίζω ένα, ίσως υπάρχουν κι άλλα, αλλά δεν το αναφέρω μήπως και θεωρηθεί διαφήμιση- που αυτό το θέμα το έχει λύσει, διότι τα πάσης φύσεως εργόχειρα είναι μέρος του προγράμματος, το οποίο απευθύνεται σε όλους τους μαθητές ασχέτως φύλου, διότι έχει αποδειχθεί πως βοηθούν τη νοητική λειτουργία. Σίγουρα τα παλιά χρόνια δεν το γνώριζαν αυτό, αλλά θυμάμαι πως στο χωριό μου υπήρχαν άνδρες που, πέραν άλλων, έπλεκαν, κεντούσαν και ύφαιναν, με τα υφαντά σακιά να είναι δικό τους αποκλειστικό έργο!
Συμπερασματικά, πάντα θα έχει ενδιαφέρον η συζήτηση για το ποιες γνώσεις είναι χρήσιμες να διδάσκονται στα σχολεία και επομένως ποια μαθήματα πρέπει να αφαιρεθούν ή να προστεθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σημασία έχει πως, στην εποχή μας η όποιας μορφής χειροτεχνική εργασία και πολύ περισσότερο αυτή που αναδεικνύει την παράδοση του τόπου μας, οφείλει να έχει θέση στη ζωή μας και συνιστά ξεχωριστή αξία. Τέτοια και τόση, που μπορεί στο μέλλον η συνειδητή ενασχόληση μ’ αυτή ν’ αποτελεί προτεραιότητα για περισσότερους απ’ ό,τι σήμερα και οι άνθρωποι να επιλέγουν τα εργόχειρα της γιαγιάς, της μάνας, τα δικά τους, για να κοσμούν τα σπίτια τους, τα οποία, πέραν της συναισθηματικής αξίας θα τους συνδέουν με τον τόπο, την παράδοση και την ιστορία του.