Γράφει: ο Γιώργος Πριόβολος*
Οι πολιτικές δημοσκοπήσεις αποτελούν εδώ και δεκαετίες έναν βασικό μηχανισμό καταγραφής της κοινής γνώμης και κατεύθυνσης του πολιτικού διαλόγου. Όταν εφαρμόζονται με επιστημονικό τρόπο, μπορούν να προσφέρουν πολύτιμες ενδείξεις για τις κοινωνικές τάσεις, τις πολιτικές μετατοπίσεις και τη δυναμική των κομμάτων. Ωστόσο, η αξιοπιστία και η χρησιμότητά τους συχνά αμφισβητούνται, άλλοτε δικαιολογημένα και άλλοτε με σκοπιμότητα.
Η επιστήμη των δημοσκοπήσεων
Οι σωστές πολιτικές δημοσκοπήσεις βασίζονται σε στατιστικές μεθόδους, τυχαία και αντιπροσωπευτικά δείγματα, ουδέτερη διατύπωση ερωτήσεων και επαρκή μέγεθος δείγματος ώστε να εξάγονται ασφαλή συμπεράσματα με μικρά περιθώρια σφάλματος. Η ποιότητα μιας δημοσκόπησης δεν κρίνεται μόνο από το αποτέλεσμα, αλλά από το πώς σχεδιάστηκε, πώς διεξήχθη και πώς ερμηνεύτηκαν τα δεδομένα της.
Όταν η αλήθεια δεν αρέσει
Παρά την επιστημονική τους βάση, οι δημοσκοπήσεις γίνονται συχνά στόχος απαξίωσης όταν τα αποτελέσματά τους δεν είναι πολιτικά “βολικά”. Κόμματα ή πολιτικοί που εμφανίζονται να υπολείπονται στην πρόθεση ψήφου, συχνά καταφεύγουν σε κατηγορίες περί «στημένων» μετρήσεων ή «κατευθυνόμενων» εταιρειών. Η απόρριψη των ανεπιθύμητων στοιχείων μπορεί να εξυπηρετεί την πολιτική στρατηγική, αλλά υπονομεύει τον δημόσιο διάλογο και την εμπιστοσύνη στη μέτρηση της κοινής γνώμης.
Η παραποίηση μέσω “ψευδοδημοσκοπήσεων”
Από την άλλη πλευρά, δεν είναι λίγες οι φορές που κυκλοφορούν δήθεν «δημοσκοπήσεις» χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, με αμφιλεγόμενες ή ανύπαρκτες μεθοδολογίες, σκοπίμως παραπλανητικές ερωτήσεις ή επιλεκτική παρουσίαση δεδομένων. Αυτές οι πρακτικές δεν έχουν στόχο την αποτύπωση της κοινής γνώμης, αλλά τη διαμόρφωσή της μέσω χειραγώγησης. Το φαινόμενο ενισχύεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου εύκολα διαδίδονται «γραφικά» ή αριθμοί χωρίς πηγή, δίνοντας την ψευδαίσθηση αντικειμενικότητας.
Ο ρόλος των πολιτών και των μέσων
Η αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων προϋποθέτει ενημερωμένους πολίτες και υπεύθυνα μέσα ενημέρωσης. Η κριτική ανάλυση των δημοσκοπήσεων –ποιος τις διεξήγαγε, πώς, με τι δείγμα, τι ερωτήσεις, τι ποσοστά αναποφάσιστων υπάρχουν– είναι απαραίτητη. Δεν αρκεί να βλέπει κανείς ποιος είναι «μπροστά», αλλά πώς καταλήξαμε σε αυτό το αποτέλεσμα.
Συμπέρασμα
Οι πολιτικές δημοσκοπήσεις δεν είναι ούτε αλάνθαστες ούτε “προφητείες”. Είναι εργαλεία επιστημονικής παρατήρησης και καταγραφής της παρούσας στιγμής. Η αξία τους εξαρτάται από την ορθή εφαρμογή τους και την ειλικρινή ερμηνεία τους. Αντί να τις απορρίπτουμε ή να τις διαστρεβλώνουμε κατά το δοκούν, οφείλουμε να τις αντιμετωπίζουμε με σοβαρότητα, ως μέρος μιας ώριμης δημοκρατικής διαδικασίας.
* Ο Γιώργος Πριόβολος είναι οικονομολόγος – διδάκτωρ Κοινωνικών επιστημών