Γράφει ο Γιώργος Πριόβολος*
Η πρόσφατη παρουσία της Ευρωπαίας Εισαγγελέως Λάουρα Κοβέσι στην Ελλάδα προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.
Οι δηλώσεις της, σε ορισμένα σημεία, έμοιαζαν περισσότερο με δημόσιο έλεγχο της ελληνικής δικαιοσύνης και της πολιτικής ζωής παρά με θεσμική παρέμβαση στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της. Έτσι, δεν είναι λίγοι εκείνοι που τη χαρακτήρισαν σαν «ταύρο εν υαλοπωλείω», που κινήθηκε χωρίς διπλωματική ευγένεια σε ένα περιβάλλον με λεπτές ισορροπίες.
Η κυρία Κοβέσι, ως επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO), έχει την αποστολή να διερευνά εγκλήματα που αφορούν τη διαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων και την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παρουσία της στις χώρες-μέλη, όπως η Ελλάδα, δεν είναι αυθαίρετη.
Απορρέει από τη συμμετοχή της χώρας μας στην κοινή ευρωπαϊκή δικαιοσύνη.
Έχει, λοιπόν, το δικαίωμα να εποπτεύει, να ελέγχει, να ζητά στοιχεία και να ασκεί διώξεις για υποθέσεις που σχετίζονται με ευρωπαϊκά προγράμματα ή επιδοτήσεις.
Ωστόσο, το δικαίωμα αυτό δεν εκτείνεται σε ζητήματα πολιτικής αξιολόγησης, ή δημόσιας παρέμβασης για το πώς πρέπει να λειτουργεί το κράτος δικαίου σε κάθε χώρα. Κι εδώ αρχίζει το πρόβλημα. Όταν η Ευρωπαία Εισαγγελέας μιλά δημοσίως με ύφος σχεδόν καταγγελτικό για τη βραδύτητα της ελληνικής δικαιοσύνης, για τη διαφθορά ή για την ανάγκη θεσμικών μεταρρυθμίσεων, περνά ένα λεπτό όριο.
Από τον θεσμικό ρόλο του ελεγκτή στον πολιτικό ρόλο του κριτή.
Η ανεξαρτησία των εθνικών δικαιοσυνών είναι θεμελιώδης αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα έχει το δικό της Σύνταγμα, τις δικές της εισαγγελικές και δικαστικές αρχές, και έναν μηχανισμό πειθαρχικού ελέγχου. Κάθε εξωτερική φωνή που υποδεικνύει τι «πρέπει» να κάνει η ελληνική δικαιοσύνη, κινδυνεύει να φανεί ως παρεμβατική ή προσβλητική απέναντι στην εθνική κυριαρχία. Η θεσμική ισορροπία είναι λεπτή , γιατί άλλο η θεμιτή συνεργασία και άλλο η επιβολή ρόλων επιτηρητή.
Δεν είναι, βεβαίως τυχαίο, ότι η κυρία Κοβέσι απέκτησε φήμη σκληρής και αδέκαστης εισαγγελέως από τη θητεία της στη Ρουμανία, όπου ήρθε αντιμέτωπη με οργανωμένα κυκλώματα διαφθοράς και με την ίδια την πολιτική εξουσία. Αυτή η εμπειρία, όμως, δεν μπορεί να μεταφέρεται αυτούσια στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Κάθε κοινωνία έχει τις ιδιαιτερότητές της, το νομικό της πλαίσιο και τις θεσμικές της ισορροπίες. Η Ελλάδα δεν είναι «αθώα» σε θέματα διαφάνειας, αλλά δεν είναι και ένα κράτος υπό κηδεμονία.
Εδώ ακριβώς προκύπτει η ουσία του δημόσιου διαλόγου, μέχρι πού φτάνει το δικαίωμα παρέμβασης των ευρωπαϊκών οργάνων και πού αρχίζει η υποχρέωση σεβασμού της εθνικής δικαιοσύνης.
Ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας μπορεί να ζητά στοιχεία, να διώκει όσους καταχρώνται κοινοτικούς πόρους, να επιβλέπει υποθέσεις που σχετίζονται με ευρωπαϊκά προγράμματα. Δεν μπορεί όμως να εκφωνεί πολιτικούς λόγους για το «πώς πρέπει να λειτουργεί» ένα κράτος.
Γιατί τότε, αντί για θεσμικό φύλακα της νομιμότητας, μετατρέπεται σε ηθικό καθοδηγητή των κρατών. Και η Ευρώπη, αν κάτι χρειάζεται λιγότερο σήμερα, είναι άλλους καθοδηγητές.
Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να θυμηθούμε και τα στοιχεία που ήρθαν πρόσφατα στο φως της δημοσιότητας .
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του World Justice Project (2025), η Ελλάδα κατατάσσεται 48η παγκοσμίως και τρίτη από το τέλος στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς την απονομή της δικαιοσύνης και τη λειτουργία του κράτους δικαίου. Η μόνη χειρότερη εικόνα στην Ευρώπη εντοπίζεται στη Βουλγαρία και την Ουγγαρία. Ο δείκτης αυτός, που αποτυπώνει την ανεξαρτησία των δικαστών, την ταχύτητα απονομής και τη διαφάνεια των θεσμών, δείχνει ξεκάθαρα ότι οι παθογένειες δεν είναι ζήτημα συγκυρίας, αλλά βαθιά ριζωμένες στη δομή του πολιτικού και διοικητικού μας συστήματος.
(Η ΕΖΕΣ, δηλαδή η Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών – European Free Trade Association, στην οποία συμμετέχουν χώρες όπως η Ελβετία, η Νορβηγία και η Ισλανδία ,χρησιμοποιείται ως σημείο σύγκρισης με τις χώρες της ΕΕ για τη συνολική εικόνα δικαιοσύνης και θεσμικής ποιότητας.)
Αν, λοιπόν, φτάσαμε στο σημείο να δεχόμαστε δημόσια μαθήματα για το κράτος δικαίου, δεν φταίει η Κοβέσι.
Φταίμε εμείς σαν χώρα που επιτρέψαμε, μέσα από δεκαετίες πολιτικής υποκρισίας, να απαξιωθεί πλήρως η έννοια της δικαιοσύνης.
Και όσο οι δείκτες αυτοί επιμένουν να μας καθρεφτίζουν στα χαμηλότερα στρώματα της Ευρώπης, τόσο μεγαλώνει και η ευθύνη όλων όσων κυβέρνησαν και κυβερνούν.
Γιατί η σημερινή θέση της χώρας στη Δικαιοσύνη δεν είναι ατύχημα , είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών υποκρισίας, πολιτικής ιδιοτέλειας και θεσμικής αδιαφορίας. Όλοι ορκίστηκαν κάποτε στο κράτος δικαίου, ΚΑΝΕΙΣ ΟΜΩΣ δεν το υπηρέτησε πραγματικά..
Γιατί η παρουσία της κυρίας Κοβέσι με τον τρόπο που εμφανίστηκε, μου θύμισε με θυμό ..κάποιον αξιωματούχο της Ε.Ε με γυαλάκια….που αλώνιζε από Υπουργείο σε Υπουργείο ,πριν κάποια χρόνια και αναφέρομαι ασφαλώς στα χρόνια των μνημονίων.
*Ό Γιώργος Πριόβολος είναι οικονομολόγος -διδάκτωρ Κοινωνικών επιστημών