Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΜΦΙΛΟΧΙΑΣ

( Η πιο μεγάλη μάχη του ΕΛΑΣ)

Γράφει ο Αυγερινός Ανδρέου

“ Η Ελλάδα σέρνει το χορό ψηλά με τους αντάρτες.
Χιλιάδες δίπλες ο χορός, χιλιάδες τα τραπέζια
και οι νεκροί στα ξάγναντα πρωτοπανηγυριώτες”.
Άγγελος Σικελιανός

Χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά ακόμη πήραν μέρος στην Παλλαϊκή Εθνική Αντίσταση και όρθωσαν το ανάστημά τους στον βάρβαρο κατακτητή στα χρόνια της Κατοχής (1941-1944), δίνοντας στον τίμιο, ιερό, σκληρό και μακροχρόνιο αγώνα ακόμα και τη ζωή τους. Η ατέλειωτη εκείνη ανθρωποαρμαθιά των πολεμιστών, των ιερών και ανεπανάληπτων εκείνων ημερών, έμοιαζε με αετούς ψηλοπετάμενους, που πετούσαν από διαφορετικές βουνοκορφές και έπλητταν τον ίδιο στόχο, τον ίδιο εχθρό. Είναι αυτόδηλο ότι από τος αντιστασιακές οργανώσεις το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ ήταν η πιο σημαντική οργάνωση, απέχουσα στάδια και παρασάγκες από τις άλλες. Το καλοκαίρι του 1944 ο ΕΛΑΣ είχε δύναμη 80.000 ανταρτών και 50.000 εφέδρων οπλιτών.

Ανάγκασε τους Γερμανούς να κρατάνε στην Ελλάδα 13 Μεραρχίες και επέφερε στον εχθρό απώλειες, που ανέρχονται για τους Γερμανούς 16.000 νεκρούς, 6.500 τραυματίες και 1.680 αιχμαλώτους, για τους Ιταλούς 1.200 νεκρούς, 750 τραυματίες και 1.110 αιχμαλώτους και για τους Βούλγαρους 1.300 νεκρούς, 8.275 τραυματίες και 5.150 αιχμαλώτους. Με την κάψη των Γερμανών ο ΕΛΑΣ ήλεγχε σχεδόν στο σύνολό της την ύπαιθρο Χώρα (εκτός από περιοχές της Ηπείρου, τις οποίες ήλεγχε ο ΕΔΕΣ) και σε μεγάλη έκταση τις πόλεις. Αρκετές ημέρες ο Στρατηγός Γεράσιμος Αυγερόπουλος και οι επιτελείς του σχεδίαζαν την μάχη της Αμφιλοχίας, την μεγαλύτερη επιθετική επιχείρηση κατά των Γερμανών της 12ης και 13ης Ιουλίου 1944. Η μάχη αυτή αποφασίστηκε για δύο κυρίως λόγους: α) Η Αμφιλοχία είναι κόμβος των οδικών αρτηριών Ιωαννίνων-Αγρινίου, αλλά και Βόνιτσας-Λευκάδας. β) Θα έπρεπε να ανακουφιστούν οι μαχόμενες στην Πίνδο μονάδες του ΕΛΑΣ. Οι συντονισμένες επιχειρήσεις έγιναν κατά μήκος των τριών αυτών αρτηριών Ιωαννίνων -Άρτας- Αμφιλοχίας, Αγρινίου- Αμφιλοχίας και Λευκάδας – Βόνιτσας- Αμφιλοχίας.

Η επιχείρηση ήταν ευθύνη της 8ης Μεραρχίας. Πήραν μέρος το 2/39 Σύνταγμα, το 24ο και το 3/40. Την ευθύνη είχε ο θρυλικός Στρατηγός Αυγερόπουλος, ο οποίος βρισκόταν στα χωριά του Ραδοβιζίου Άρτας. Την αρχηγία της μάχης είχε ο Ταγματάρχης Στάθης Αρέθας. Οι Καπετάνιοι Γιάννης Χατζηπαναγιώτου, Βασίλης Σκιαδάς ( Επαμεινώντας), Τάκης Σούφρας (Απόλλων), Τάσος Μακρής (Τρίκαρδος) και Πάνος Γιαννούλης είχαν πρώτες ευθύνες. Η απόφαση της Μεραρχίας ήταν να καταλειφθεί εξ ολοκλήρου η Αμφιλοχία και το Μενίδι, να κτυπηθούν και να απομονωθούν τα φυλάκια του Κρίκελου και του Ρίβιου και να γίνει καταστροφή και φραγή των τριών δρόμων, που αναφέρθηκαν ανωτέρω. Στην πόλη οι Γερμανοί ήταν οργανωμένοι σε τρία φυλάκια, ένα σε κάθε έξοδο της πόλης. Ακριβώς στις 12 τα μεσάνυχτα πέφτουν τα τρία οχυρά. Οι αντάρτες, χωρίς παπούτσια, φορώντας μάλλινες κάλτσες (τσουρέπια), εξουδετερώνουν τους Γερμανούς.

Η Χωροφυλακή δεν παίρνει μέρος. Είχε συμφωνηθεί να μην κτυπήσει τον ΕΛΑΣ και να μην κτυπηθεί απ’ αυτόν. Όλη τη νύχτα οι κραυγές, οι φωνές, οι πυροβολισμοί ηχούσαν μέχρι τη θάλασσα. Ο αντάρτης Αναστασίου ( Οδδυσσέας), σε μία έφοδο βρίσκει τον αδερφό του νεκρό, τον φιλεί, του σταυρώνει τα χέρια, κάτι του ψιθυρίζει και φωνάζει “ Πάντα μπροστά, παιδιά!”. Πέφτει ένας όλμος σε σπίτι, που ήταν μέσα σαράντα Γερμανοί. Ο Καπετάνιος Γιαννούλης και οι αντάρτες του μπήκαν στο σπίτι και θέρισαν τους Ναζιστές. Πρώτος και καλύτερος ο Αναστασίου (Οδυσσέας), που πήρε εκδίκηση για τον θάνατο του αδερφού του. Ωστόσο, αργότερα σκοτώνεται και ο ίδιος. Ώρα 6 πρωϊνή γίνεται ανταλλαγή πυρών μεταξύ ενός Χωροφύλακα (άρχισε πρώτος) και ενός αντάρτη. Συνήφθη σφοδή μάχη και τέλος οι αντάρτες έκαψαν ολόκληρο το κτίριο της Χωροφυλακής και όλους τους άνδρες.

Σπίτια με πυρομαχικά ανατινάζονται, αποθήκες φλέγονται. Το ηθικό των Γερμανών κάμπτεται. Ο Βασίλης Σκιαδάς τραυματίζεται και η διοίκηση δίνεται στον Βασίλη Τσούνη. Το μεσημέρι σστις 12 η μάχη τελείωσε. Η γαλανόλευκη κυμάτισε κοντά στη θάλασσα. Οι πολίτες αγκάλιασαν τους αντάρτες, ήρθε η λευτεριά. Η λευτεριά, όμως, που κράτησε λίγο, μόνο 7 ώρες. Στις 6,30 μ.μ. οι αντάρτες προσπαθούν να σηκώσουν σημαία στο Διοικητήριο. Τρία πλοιάρια πλησιάζουν στο λιμάνι. Από το δρόμο του Αγρινίου παρουσιάζονται τανκ και ρίχνουν στα γύρω υψώματα. Οι κάτοικοι δακρύζουν. Οι αντάρτες με ψυχραιμία ανασυντάσσονται και είναι έτοιμοι να αποχωρήσουν. Χρόνος, όμως δεν υπάρχει. Η ευφυία του Καπετάν Γιαννούλη σώζει. Πήραν οι ΕΛΑΣίτες τις σορούς των Γερμανών και τις τοποθέτησαν στο δρόμο. Θα έπρεπε οι Γερμανοί ή να πολτοποιήσουν τους νεκρούς τους ή να τους μαζέψουν χάνοντας χρόνο. Προτίμησαν το δεύτερο και οι αντάρτες ξέφυγαν.

Οι απώλειες των Γερμανών ήταν καθολικές. Μόνο μέσα στην Αμφιλοχία είχαν 180 νεκρούς, 80 τραυματίες, 38 αιχμαλώτους. Οι απώλειες των ανταρτών ήταν 26 νεκροί και 54 τραυματίες. Άλλοι ανεβάζουν κι άλλο, ως το διπλάσιο, τους αριθμούς των απωλειών των ανταρτών της διήμερης αυτής τιτανομαχίας. Τα λάφυρα ήταν 250 τυφέκια, 45.000 φυσίγγια, 5.000 νάρκες, 3 αυτοκίνητα, 4 πυροβόλα και 96 άλογα. Η λευκή φοράδα πάνω στην οποία ο Άρης Βελουχιώτης μπήκε περήφανα στη Λαμία τον Οκτώβρη 1944 ήταν δώρο του 2/39 από τη μάχη της Αμφιλοχίας. Ο Ζέρβας ενημερώνοντας την Κυβέρνηση στη Μέση Ανατολή, απαξίωσε τη μάχη της Αμφιλοχίας. Ωστόσο, οι αιτιάσεις του φέρονται αβάσιμες στο σύνολό τους. Τοσούτω μάλλον, καθ’ όσον από τα Αρχεία του ΓΕΣ επιβεβαιώνονται ακριβώς τ’ ανωτέρω ( βλ. ΓΕΣ, 2014, Χρονολόγιο Πολεμικών Γεγονότων του Ελληνικού Έθνους, σελ. 158). Υπήρξαν και 5 άμαχοι νεκροί ηλικιωμένοι ( Ελισάβετ Τσιρογιάννη, ετών 80, Αγγελική Τριανταφύλλου, ετών 78, Δημήτριος Φλώρος, Αλέκος Βαζούρας, ετών 70 και Γιώργος Φίλος, ετών 75). Σκοτώθηκε, επίσης, η Μαρία Μακρυμανωλάκη, σύζυγος Χωροφύλακα, που βρέθηκε στο σταθμό.

Μέρος στη μεγάλη αυτή μάχη έλαβε και ο Χρήστος Γκόντζος, γνωστός λογοτέχνης και τέως Σχολικός Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, εκ Θεσπρωτικού Πρεβέζης ορμώμενος. Φαντάζομαι ότι τιμή του θα είναι να γραφεί στο ταφικό του μνημείο ότι πολέμησε στην Αμφιλοχία, όπως στο αντίστοιχο του Αισχύλου ότι πολέμησε στον Μαραθώνα. Αυτό στο βάθος του χρόνου, γιατί τώρα είναι καλά και περνοδιαβαίνει στους λειμώνες της ζωής.