Η «πολιτική συμμετοχή» ως συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας
Οι κλασικές αστικές θεωρίες αναφέρονται στην «πολιτική συμμετοχή» ως συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας με στόχους τον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου και την ελαχιστοποίηση ή και την πλήρη εξουδετέρωση των κρατικών αυθαιρεσιών. Βάσει της θεωρητικής αυτής αναπτύχθηκαν μετέπειτα δύο θεωρίες που προτείνουν δύο διαφορετικά μοντέλα εξουσίας. Είναι αφενός η φιλελεύθερη αγγλοσαξωνική θεωρία και αφετέρου η δημοκρατική θεωρία. Η φιλελεύθερη θεωρία, με κύριο εκπρόσωπό της τον J. Locke , θεωρεί πως η κοινωνία αποτελεί χώρο ξεχωριστό από αυτόν του κράτους. Η κοινωνία είναι ένα αρμονικό σύνολο που χρησιμοποιεί το κράτος αποσκοπώντας στην διατήρηση της κοινωνικής γαλήνης. Συνέπεια της θεώρησης αυτής είναι ο περιορισμός της δράσης της πολιτικής εξουσίας σε εκείνο το minimum που είναι απαραίτητο για την κοινωνική γαλήνη. Το Κράτος δεν χρειάζεται παρά μόνο στις λίγες εκείνες περιπτώσεις που δεν επαρκούν η κοινωνία και ο πολιτισμός. Η συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας έχει ως κύριο στόχο της μόνον την διασφάλιση της απρόσκοπτης λειτουργίας των νόμων της αγοράς, αποτελεί δηλαδή ένα μέσο ελέγχου και περιορισμού του θεσμού της πολιτικής εξουσίας. Πολιτική συμμετοχή είναι, ως εκ τούτου, πρωταρχικά η συναίνεση που παρέχουν οι κυβερνώμενοι αποσκοπώντας στο bonum privatum. Η φιλελεύθερη θεωρία συνέβαλε ουσιαστικά στην διατύπωση των δικαιωμάτων του ανθρώπου κατά την αμερικανική επανάσταση. Από την άλλη πλευρά η δημοκρατική θεωρία, με κύριο εκπρόσωπό της τον J.J. Rousseau , δίνει στην έννοια «δημοκρατικό» την σημασία του αυτοπροσδιορισμού του ατόμου όχι ενάντια στο κράτος αλλά μέσα σ’ αυτό και δι’ αυτού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η συμμετοχή στην πολιτική δεν αποσκοπεί στην διαφύλαξη των ιδιωτών από κρατικές παρεμβάσεις, αλλά στην προώθηση των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου με την βοήθεια του κράτους και όχι με τον περιορισμό του, που υποστηρίζει η προηγούμενη φιλελεύθερη θεωρία. Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι δικαιώματα του πολίτη, κατά κύριο λόγο, και δευτερευόντως περιοριστικά του θεσμού της πολιτικής εξουσίας.
Η συμμετοχή στην εξουσία δεν αποτελεί μόνον μέσο άμυνας εναντίον των κρατικών αυθαιρεσιών αλλά η πολυσήμαντη αξία της είναι η γενικότερη ανάπτυξη κι επιβεβαίωση των δυνατοτήτων του ανθρώπου. Η δημοκρατική θεωρία του Rousseau επηρέασε τις επαναστατικές εξελίξεις στην Γαλλία. Κοινός στόχος και των τριών θεωριών παραμένει , τελικά, ο αυτοπροσδιορισμός του ανθρώπου. Οι διαφορές των δύο πιο πάνω θεωριών έγκεινται στην διαφορετική λειτουργία της πολιτικής συμμετοχής στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Έτσι στην αμερικανική επανάσταση η πολιτική συμμετοχή έχει το νόημα της συναίνεσης των εξουσιαζομένων, ενώ στην γαλλική επανάσταση νοηματοδοτείται το ενεργητικό δικαίωμα και καθήκον της πολιτικής συμμετοχής. Οι διαφοροποιήσεις, όσον αφορά την πολιτική συμμετοχή, των δύο θεωριών, δεν είναι αρκετά ικανές για να δικαιολογήσουν την άποψη περί μη συμβιβασμού τους. Είναι , ωστόσο, αρκετή η επισήμανση της διαφοροποίησης , στο θέμα αυτό, για να υποδείξει την ετερότητα που υπάρχει αναγκαστικά μεταξύ φιλελευθερισμού και δημοκρατικής αρχής.
Σημείωση : Ως πολιτική συμμετοχή εδώ δεν εννοείται μόνον η συμμετοχή σε κυβερνητικά σχήματα, αλλά και η συμμετοχή στις εκλογές, σε απεργίες, σε σχήματα επηρεασμού της κυβερνητικής πολιτικής ( lobbie, διάφορες οργανώσεις και κινήματα διαμαρτυρίας), σε σχήματα τοπικά, αυτοδιοικητικά και περιφερειακά, σε σχήματα συνδικαλιστικά κ.ο.κ.
Γεώργιος Ε. Κολιός
Δικηγόρος & Συγγραφέας