Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου-χημικού
Εισαγωγικά
Τα ποικίλα ερωτήματα που προέκυψανμε αφορμή την εμφάνιση της επιδημίας του covid-19και αφορούσαν την λατρευτική ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας,μας έδωσαν αφορμή να δημοσιεύσουμε σχετικά άρθρα για την κατηχητική αλλά και επιστημονική ενημέρωση του χριστεπωνύμου πληρώματος. Σήμερα δημοσιεύουμε το τρίτο σχετικό άρθρο. Υπενθυμίζουμε στους αναγνώστες ότι μέχρι τώρα δημοσιεύτηκαν τα εξής σχετικά άρθρα:
Α.Λοιμώδεις ασθένειες και επιδημίες στην ιστορία της Άρτας και η αντιμετώπισή τους.
Β. «Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, οι μεταδοτικές μολυσματικές ασθένειες και η επιστημονική έρευνα».
Η σύγχρονη χρήση της επάργυρης ή επίχρυσης λαβίδας είναι γενικευμένη σε όλη την Ανατολική Εκκλησία. Εξαίρεση αποτελεί η τέλεση διάφορων αρχαιοπρεπών λειτουργικών τύπων, όπως Ιακώβου του Αδελφοθέου, Αποστόλου Μάρκου κ.λπ., όπου η διάταξη ορίζει την μετάδοση των Τιμίων Δώρων κεχωρισμένα, πρώτα του Σώματος – έπειτα του Αίματος και εφόσον ο λειτουργός προκρίνει τη μετάδοση του Αίματος απευθείας από το ποτήριο. Η ασφάλεια που προσφέρει η χρήση της λαβίδας είναι, σε κάθε περίπτωση, αδιαμφισβήτητη, ιδιαίτερα όταν η σύνθεση της σύναξης περιλαμβάνει βρέφη, γέροντες και πρόσωπα με κινητικές δυσλειτουργίες, αφού ο κίνδυνος ανατροπής του ποτηρίου και η ατίμωση του μυστηρίου πολλαπλασιάζεται.
Ιστορικά στοιχεία για την χρήση της λαβίδας σαν λειτουργικό σκεύος,
Σε σχετική εργασία του ο θεολόγος-ερευνητής Γεώργιος Ζαραβέλας μεταξύ των άλλων αναφέρει:
«Η λαβίδα ή κοχλιάριον είναι ειδικό, λειτουργικό σκεύος της Ανατολικής Εκκλησίας σε μορφή κουταλιού, μικρής χωρητικότητας και μακριάς λαβής, το οποίο χρησιμοποιείται για τη μετάδοση των Τιμίων Δώρων στα λαϊκά μέλη της σύναξης.
Ο όρος «λαβίς» είναι παλαιότατα γνωστός στην λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας. Η αρχική σημασία του δεν περιγράφει το σύγχρονο λειτουργικό σκεύος, αλλά χαρακτηρίζει μεταφορικά το λειτουργό, ο οποίος λαμβάνει με τα χέρια του τα Τίμια Δώρα, τα καθαγιάζει με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και τα προτείνει στους πιστούς προς μετάληψη. Την έννοια αυτή υιοθετεί και ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως (Η’ αι.) στο έργο του «Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική Θεωρία», όταν αναφέρεται στο συγκεκριμένο όρο.
Η χρήση του όρου λαβίδα, επομένως, έως και τουλάχιστον τον Η’ αι. δεν αποδίδεται στο υλικό, λειτουργικό σκεύος, αλλά στα ιερατικά δάκτυλα και χέρια, τα οποία φέρουν τα Τίμια Δώρα.
Η αρχική διάταξη της Θείας Λειτουργίας δεν απαιτούσε τη χρήση της λαβίδας, αφού η μετάδοση των Τιμίων Δώρων γινόταν με άμεσο τρόπο από τον λειτουργό, στα χέρια ή το στόμα των πιστών. Η πρώιμη, χωρισμένη μετάδοση του Σώματος από το Αίμα του Χριστού κατά τη διάρκεια της Κοινωνίας των πιστών δημιουργεί το συμπέρασμα, ότι η λαβίδα χρησιμοποιήθηκε αρχικά μόνο για τη μετάληψη του Αίματος από το ποτήριο. Η λήψη του Αίματος μέσω της λαβίδας στόχευε στην αποφυγή της ανατροπής του ποτηρίου και της άτακτης έκχυσης του περιεχομένου του.
Η μετάδοση των Τιμίων Δώρων χωρίς τη χρήση της λαβίδας συνιστά τη συνήθη διάταξη έως και τον Η’ αι. Την πρακτική αυτή μαρτυρούν οι περισσότερες αρχαίες πηγές, όπως οι Αποστολικές Διαταγές, ο Διονύσιος Αλεξανδρείας, ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων, ο Μέγας Βασίλειος, ο ιερός Χρυσόστομος, ο Κύριλλος Ιεροσολύμων και ο Ιωάννης Δαμασκηνός.
Ο ρα’ κανόνας της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (691) αφήνει να εννοηθεί η χρήση διαμεσολαβητικού σκεύους για τη μετάληψη των Τιμίων Δώρων, αφού καταδικάζει τη χρήση του, η οποία ακολουθείται περιορισμένα από κάποιες Εκκλησίες. Ο ιη’ κανόνα της προγενέστερης Συνόδου της Καρθαγένης (397) επιτρέπει αποκλειστικά σε έκτακτες περιπτώσεις τη ρίψη της Θείας Κοινωνίας στο στόμα των πιστών διαμέσου κάποιου τρίτου σκεύους, εκτός των δύο κανονικών (δισκαρίου και ποτηρίου). Η Σύνοδος της Rouen (περ. 880) απαγορεύει στη Δύση την απόθεση της Κοινωνίας στα χέρια όσων επιθυμούν να κοινωνήσουν, αλλά επιβάλλει τη μετάδοση απευθείας στο στόμα τους.
Η εμφάνιση της λαβίδας ως ιδιαίτερου λειτουργικού σκεύους αποτελεί στοιχείο προβληματισμού. Οι βασικότερες θεωρίες είναι δύο:
α) Η λαβίδα πρωτοεμφανίστηκε στις εκκλησιαστικές επαρχίες της Αιγύπτου. Η θεωρία αυτή τεκμηριώνεται και από τη μαρτυρία του Ψευδο-Σωφρονίου (Ζ’ αι.), σχετικά με την Κοινωνία της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Ο αββάς Ζωσιμάς περιγράφεται πως μετάδωσε τα Τίμια Δώρα στην οσία, στην έρημο, αφού πρώτα τα είχε αναμείξει στο ποτήριο (συστολή Τιμίων Δώρων στη λειτουργική γλώσσα). Η μαρτυρία αυτή αφήνει περιθώριο να εννοηθεί η χρήση κάποιου κοχλιαρίου (κουταλιού) για την μετάδοση της Θείας Κοινωνίας στην οσία. Η αρχική, περιορισμένη στις Εκκλησίες της Αιγύπτου χρήση της λαβίδας επεκτάθηκε, σύμφωνα με τη θεωρία, σταδιακά από τον Ι’ αι. σε όλη την Ανατολική Εκκλησία, θέτοντας στο περιθώριο την αρχική, αδιαμεσολάβητη μετάδοση των Τιμίων Δώρων.
β) Η δεύτερη θεωρία υποστηρίζει, ότι η χρήση της λαβίδας έχει τις απαρχές της στην εποχή του ιερού Χρυσοστόμου (Ε’ αιώνα).
Η μεταγενέστερη λειτουργική παράδοση ασπάζεται μερικά ή γενικά τη χρήση της λαβίδας κατά τη μετάληψη των Τιμίων Δώρων.
Ο κανονολόγοςΒαλσαμών (ΙΒ’ αι.) μαρτυρά τη χρήση διαμεσολαβητικού σκεύους της Θείας Κοινωνίας στην ερμηνεία του ρα’ κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου. Η πρακτική αυτή, κατ’ εκείνον, ακολουθείται σε στενότατα πλαίσια «ἔντισινἘκκλησίαις». Ο τελευταίος των βυζαντινών υπομνηματιστών της λατρείας Συμεών Θεσσαλονίκης (+1429) θεωρεί ως αυτονόητη τη μετάληψη των λαϊκών μελών της σύναξης διαμέσου της λαβίδας, δεδομένου ότι κατά την εποχή του (ΙΕ’ αι.) η πράξη αυτή έχει παγιωθεί.
Ο Συμεών Θεσσαλονίκης περιβάλει τη χρήση της λαβίδας με συμβολικό χαρακτήρα, συνδέοντάς την με τον καυτηριασμό του στόματος του προφήτη Ησαΐα με κάρβουνο, το οποίο έλαβε και εναπέθεσε σε αυτό με λαβίδα άγγελος Κυρίου (βλ. Ησ. στ’, 6-7). Ο Συμεών σχολιάζει αυτή τη συμβολική θεώρηση, λέγοντας ότι δεν είναι αρμόδιο όλοι να μετέχουν με τον αυτό τρόπο στα θεία και φρικτά μυστήρια, περιορίζοντας, έτσι, την αδιαμεσολάβητη μετάληψη των Τιμίων Δώρων μόνο στον κλήρο.
Είναι ασφαλές να κοινωνούμε με την ίδια λαβίδα;
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό ανθολογούμε ορισμένα κείμενα, που, κατά τη γνώμη μας, τεκμηριώνουν και επιστημονικά αυτό που γνωρίζουμε πολύ καλά οι χριστιανοί: ότι δεν μεταδίδονται ασθένειες μέσω της θείας κοινωνίας, δηλαδή της θείας μετάληψης.
1. Απόσπασμα από την επιστολή που έστειλαν προς τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας 152 επαγγελματίες υγείας (μεταξύ των οποίων 100+ γιατροί) τον Απρίλιο του 2020, με αίτημα να ανοίξουν οι εκκλησίες:
«…Δεν υπάρχει στη βιβλιογραφία οποιοδήποτε επιστημονικό άρθρο, μελέτη ή έρευνα που να αποδεικνύει ότι με τη Θεία Κοινωνία μεταδίδονται μικρόβια και ιοί.
Το μόνο επιστημονικό δεδομένο που μπορεί να υπάρχει και που η επιστημονική κοινότητα αποδέχεται εκεί που δεν υπάρχει συγκεκριμένη επιστημονική έρευνα, είναι η αναδρομική μελέτη της κλινικής εμπειρίας, που στην περίπτωση της Θείας Κοινωνίας αφορά αναδρομική κλινική εμπειρία 2000 χρόνων (π.χ. Ιερείς και όχι μόνον, που καταλύουν καθημερινά τη θεία κοινωνία στα Νοσοκομεία, ακόμη και Νοσοκομεία Λοιμωδών Νόσων κλπ και ουδέποτε τους έχει μεταδοθεί οτιδήποτε)».(πηγή: http://aktines.blogspot.com/).
2. Απόσπασμα από την απάντηση του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, το 1988, στον τότε βουλευτή Βασίλη Αγοράστη, που με έντονο τρόπο διαμαρτυρόταν ότι από τη θεία κοινωνία μπορεί να μεταδοθεί το AIDS:
«…Πάντως ιατρικώς, δεν υπάρχει ούτε μία βεβαιωμένη περίπτωση απλού πιστού, στον οποίο να έχει μεταδωθεί αρρώστια με τη Θεία Μετάληψη. Ούτε και ιερέως, ο οποίος μάλιστα, μετά την κοινωνία των πιστών, κάνει την κατάλυση και καταπίνει όλα τα υπόλοιπα της Θείας Κοινωνίας μέχρι τρυγός, μαζί με ό,τι από το στόμα του κάθε μεταλαμβάνοντος διά της Αγίας Λαβίδος, κατέληξε στο Άγιο Ποτήριο.
Ούτε ακόμα και τότε που έβραζε η φυματίωση, εθέριζε η σύφιλη και η λέπρα ήταν ευρύτατα διαδεδομένη! Τα ίδια προφανώς θα ίσχυαν αν ετίθετο θέμα και για το AIDS. Δεδομένα τα οποία να οδηγούν την ιατρική σε παρέμβαση δεν υπάρχουν». (πηγή: https://proskynitis.blogspot.com).
3. Απόσπασμα από το άρθρο του κ. Ιωάννη Κουντουρά, Ομότιμου Καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, «Ατελή επιστημονικά δεδομένα coronavirus με conflict εμπλοκή Θείας Κοινωνίας»:
«…Μια προκαταρκτική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Ηπατολογικό Ιατρείο της Β’ Παθολογικής Κλινικής του ΑΠΘ, παρουσιάσθηκε με τίτλο “ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΕΝΤΕΚΑΒΙΡΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΕΝΕΡΓΟ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ Β” υπό Κουντουρά και συν., στο 30ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γαστρεντερολογίας, Αθήνα 2010 και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό AnnGastroenterol 2010;23(Suppl):Ρ128. Η μελέτη περιλάμβανε 71 ασθενείς με χρόνια ενεργό ηπατίτιδα Β [52 άνδρες, 19 γυναίκες, μέσης ηλικίας 53,4 έτη (αναλογία 31-79 έτη) που λάμβαναν ως θεραπευτική αγωγή το nucleos(t)ideanalogentecavir το οποίο χορηγείται ίσαμε σήμερα (Nguyen MH, etal. ClinMicrobiolRev 2020;33:e00046-19). Εκτιμώντας το επάγγελμα των ασθενών, η μελέτη έδειξε ότι μόνο 1 από τους συνολικά 52 άρρενες ασθενείς ήταν ιερέας με την ιδιότητα ενεργού λειτουργού, ήτοι ποσοστό 1,92%. (…)
Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι οι λαϊκοί είχαν σημαντική υψηλή πιθανότητα να πάσχουν από HBV λοίμωξη σε σχέση με τους κληρικούς ,όσον αφορά στον HBV ή πιθανόν και άλλους ιούς ανάλογου επιδημιολογικού profile συμπεριλαμβανομένου και του nCoV.
Συνοπτικά, τα ευρήματα αυτά δηλώνουν ότι οι κληρικοί όχι μόνο δεν αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου μετάδοσης του ιού HBV αλλά φαίνεται ότι αντιπροσωπεύουν ασφαλή ομάδα σε σύγκριση με τα υπόλοιπα επαγγέλματα (…).
Δεδομένης: α) της αναφερόμενης εντόπισης του HBV και του nCoV σε εκκρίσεις του ξενιστή που περιλαμβάνουν και τον σίελο, β) της κατάλυσης της εναπομείνασας συνήθως μεγάλης ποσότητας Θείας Μεταλήψεως μετά την Θεία Κοινωνία των πιστών από τους λειτουργούς και γ) της αναμενόμενης υψηλής συχνότητας ιοφορίας από HBV ή αναλογικά από nCoV στους ιερείς ως μολυσματικής δεξαμενής λόγω Θείας Κοινωνίας, απεδείχθη στατιστικώς ότι δεν ισχύει».(πηγή: https://www.impantokratoros.gr).
4. Ελένη Γιαμαρέλλου, καθηγήτρια Παθολογίας Λοιμώξεων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών:
«Η Θεία Κοινωνία είναι ένα μυστήριο, όταν πηγαίνεις να λάβεις τη θεία κοινωνία δεν την παίρνεις από συνήθεια, τη λαμβάνεις γιατί είναι σώμα και αίμα Χριστού. Ή το πιστεύεις και κοινωνείς κανονικά ή δεν το πιστεύεις. Δεν υπάρχουν μεσοβέζικες λύσεις, κουταλάκια κ.λπ. Είμαι τελείως εναντίον αυτών. Αν το πιστεύουμε, δεν προκαλούμε την τύχη μας. Αν πιστεύω ότι αυτό μπορεί να με μολύνει, τότε δεν πιστεύω στο μεγαλύτερο μυστήριο. Τα άτομα που θέλουν να κοινωνήσουν δεν πρέπει να φοβούνται ότι από τη θεία κοινωνία μπορεί να μεταδοθεί ποτέ μικρόβιο».(Πηγή: https://www.lifo.gr).
Η κυρία Γιαμαρέλλου – η οποία δέχτηκε βροχή επιθέσεων από «ειδικούς» και αδαείς – είναι πανεπιστημιακός λοιμωξιολόγος και δεν θα μιλούσε έτσι αν υπήρχαν δεδομένα, που να πιστοποιούν τη μετάδοση ασθενειών μέσω της θείας κοινωνίας. Ούτε και εκείνοι που την κατέκριναν τόσο σκληρά παρουσίασαν τέτοια δεδομένα!
5. Επίσημη ανακοίνωση της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου του Νέου, Σουτσεάβα Ρουμανίας (μετάφραση από τα ρουμανικά):
«Θέλουμε να έχετε υπόψη ότι ο Ιεράρχης μας Σεβασμιώτατος Ποιμήν λειτούργησε κατά την Πασχαλινή θεία Λειτουργία, όπως και την άλλη μέρα, μαζί με όλους τους πατέρες της μονής Αγίου Ιωάννου του Νέου. Όλοι τους κοινώνησαν από το ίδιο άγιο Ποτήριο, όπως κάθε φορά συμβαίνει στη θεία Λειτουργία, εκτός από ένα, τον διάκονο που εκτελούσε χρέη νεωκόρου και φρόντιζε για την τάξη της ακολουθίας.
Τώρα, μετά από πολλές συζητήσεις και αρνητικά σχόλια που ακούστηκαν στην τηλεόραση, ήρθαν τά εργαστηριακά αποτελέσματα των πατέρων και των λαϊκών διακονητών της ιεράς μας μονής.
Από όλους αυτούς πού υποβλήθηκαν στο τεστ, ένας μόνον βρέθηκε θετικός, και αυτός είναι ο διακόνος που ΔΕΝ κοινώνησε από το άγιο Ποτήριο που κρατούσε ο Επίσκοπος».
(Πηγή: Πρακτορείο Εκκλ. Ειδήσεων «Ρομφαία»: https://www.romfea.gr)
Επίλογος
«Εμείς γνωρίζουμε καλά μέσα από τον εκκλησιαστικό βίο, ότι η Θεία Κοινωνία δεν μεταδίδει μικρόβια. Αν τα πράγματα ήταν διαφορετικά, και οι ιερείς και το εκκλησίασμα γενικότερα θα αρρώσταινε διαρκώς και κάποια στιγμή θα είχαμε παρατηρήσει ότι αυτό οφείλεται στη Θεία Μετάληψη. Στα τελευταία χρόνια μάλιστα, η χώρα μας έχει ταλαιπωρηθεί αρκετά από την απλή γρίπη, τη “γρίπη των χοίρων”, τη “γρίπη των πτηνών”, όμως η Εκκλησία συνεχίζει με απόλυτη ασφάλεια την Παράδοση της κοινής Λαβίδας.
Ασφαλώς, καμιά λογική δεν υπάρχει στον ισχυρισμό ότι επί 20 αιώνες “κανένας δεν παρατήρησε” ότι η Θεία Κοινωνία μεταδίδει μικρόβια ή ότι αποτελεί πηγή επιδημιών. Εάν αυτό συνέβαινε, τότε θα ερχόταν η στιγμή που όλοι θα το παρατηρούσαν, διότι οι άνθρωποι μαθαίνουν μέσα από την παρατήρηση και την εμπειρία της ζωής. Όπως έμαθαν τόσα και τόσα, έτσι, σε βάθος χρόνου θα παρατηρούσαν ότι η κοινή Λαβίδα προκαλεί επιδημίες.
Και είναι βέβαιο πως αν κάτι τέτοιο είχε παρατηρηθεί, τότε η κοινή Λαβίδα θα απαγορευόταν με ποινή θανάτου από τον αυτοκράτορα, διότι μια επιδημία μπορεί να σημάνει οικονομική, κοινωνική, στρατιωτική καταστροφή. Κανείς δεν θα επέτρεπε στην Εκκλησία να προκαλέσει τέτοια δεινά.
Κατά συνέπεια, είναι προφανές ότι ουδέποτε υπήρξε έστω η παραμικρή υπόνοια ότι η Θεία Κοινωνία μεταδίδει ασθένειες. Αν είχε παρατηρηθεί κάτι τέτοιο, ο τρόπος Μετάληψης θα είχε αλλάξει διότι και οι ίδιοι οι χριστιανοί θα είχαν πλέον τον φόβο…».