«Κάτι το ωραίον»

Του Βαγγέλη Σακέλλιου
Δικηγόρου

«… Δεν θέλω ρεαλισμό,
θέλω μαγεία…»
ΜπλανςΝτυμπουά, «Λεωφορείο ο Πόθος»

Για να είμαι ειλικρινής στην αρχή εξεπλάγην. Φίλη πολύτιμη και αγαπημένη, με πλούσια παιδεία και παραστάσεις ζωής, ταξιδεμένη, κοσμοπολίτισσα, που για χρόνια είχε την ευθύνη «των εικαστικών» στα ένθετα του πάλαι ποτέ κρατικού ΔΟΛ ήταν, όπως πάντα, αφοπλιστική και απόλυτη: «Ευάγγελε, φοβάμαι πως η βλάβη είναι ανήκεστος. Έχω πάθει “Παπακαλιάτιδα”. Βαρέθηκα να βλέπω απ’ το μπαλκόνι μου τον Λόφο του Στρέφη κι ένα πλήθος από κεραίες στις ταράτσες. Επιτέλους, θέλω λίγη χρυσόσκονη. Με καταλαβαίνεις;»;
Άργησα λίγο να την καταλάβω, αλλά αφού την ψυλλιάστηκα, αναζήτησα κι εγώ αυτή την χρυσόσκονη λίγο πριν τις γιορτές στην «Χριστουγεννιάτικη Αθήνα», παράξενα γοητευτική στους νοτισμένους δρόμους της. Κι όπως συμβαίνει κάποιες φορές η σκόνη αποδείχτηκε ατόφιο χρυσάφι. Ιδού λοιπόν:

I. Τα «Χριστούγεννα στο Μέγαρο» είναι κάτι παραπάνω από μια διαφημιστική ρεκλάμα. Είναι ένα απέραντο μουσικό σύμπαν που μεταγγίζει ευφρόσυνες στιγμές σε μικρούς και μεγάλους. Μεγάλες ορχήστρες, κορυφαία ονόματα, θεματικοί κύκλοι, solo παραστάσεις, όπερα, χορός, μεγάλοι ερμηνευτές εγγυώνται την μουσική απόλαυση απαιτητικών και λιγότερο απαιτητικών φιλόμουσων, Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (ΚΟΑ), με ένα σφιχτό σύνολο συντελεστών, όπως πάντα, εγγυάται τα καλύτερα. «Ο Καρυοθραύστης των Χριστουγέννων», στην εμβληματική αίθουσα «Χρήστου Λαμπράκη», ανέδειξε την μελωδικότητα του Τσαϊκόφσκι υπό την Γερμανίδα αρχιμουσικό Κορνέλια φον Κέρσενμπροκ με την αισθαντικότητα του μεγάλου Ρώσου μουσουργού που πραγματικά απογειώνεται στην εκτέλεση της Σουίταςαπό το μπαλέτο «Καρυοθραύστης», έργο 71α.

Απογείωση άνευ ορίων και με τον σολίστ του βιολιού Νώε Ινούι, ελληνικής και ιαπωνικής καταγωγής, που μας ταξίδεψε στον «Παρθενώνα» του βιολονιστικού ρεπερτορίου, το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα σε ρε μείζονα, έργο 61 του Μπετόβεν.

Σου αρκεί να ακούς και να κλείνεις τα μάτια. Κι όταν τα ανοίγεις ένα συγχρονισμένο σύνολο με βιολιά, βιόλες, κρουστά, τύμπανα, βιολοντσέλα, κοντραμπάσα, φλάουτο, τρομπέτες, άρπα να σε ταξιδεύουν, έτσι απλά. Τα πολλά τελευταία χρόνια, η ΚΟΑ, χάριν του ταλέντου και της συνέπειας των μελών της υπό την ενθάρρυνση του Διευθυντή της, του άξιου Λουκά Καρυτινού, σημείωσε αξιοπρόσεκτα βήματα εξωστρέφειας. Χωρίς εκπτώσεις και υπό αίρεσιν μετάγγισε και μεταγγίζει, όπου και όταν οι συνθήκες συνηγορούν, την μαγεία του μουσικού σύμπαντος μακράν του κλεινού άστεος και της φιλόξενης στέγης της στο Μέγαρο Μουσιής Αθηνών. Η ΚΟΑ ήταν και παραμένει ένας επάξιος πρεσβευτής που κοινωνεί τον κόσμο της (κλασσικής)μουσικής με τον πλέον αξιόπιστο και απαιτητικό τρόπο. Και πιστέψτε με, δεν είναι καθόλου χρυσόσκονη, είναι χρυσός. Ατόφιος χρυσός.

II. Όπως χρυσός αποδείχτηκαν, κάπως απρόσμενα είναι αλήθεια, και οι «Κυκλαδίτισσες», στην μεγαλύτερη έκθεση για τον κυκλαδικό πολιτισμό όπου επιχειρείται να ερμηνευτεί το ευκλεές παρελθόν του Αρχιπελάγους μέσα από τα μάτια των γυναικών. Στο Μέγαρο Σταθάτου, αυτό δηλαδή που έχει είσοδο στην Βασιλίσσης Σοφίας κι ενώνεται με έναν μακρύ διάδρομο με τον κύριο κορμό του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ξεπροβάλλουν στους δυο ορόφους του οι γυναίκες από τα κυκλαδονήσια. Εδώλια γυναικών που ταξίδεψαν από μικρά μουσεία των Κυκλάδων, αρχαιολογικούς χώρους, συλλογές. Είναι οι «Κυκλαδίτισσες», γυναίκες του Αρχιπελάγους «που δημιούργησαν ζωή, λάτρεψαν και λατρεύτηκαν, θεράπευσαν, προστάτεψαν, διαμόρφωσαν κι επηρέασαν καταστάσεις με τρόπο ανεξίτηλο…». Και αποτελούν πολιτισμικό απόθεμα του Αιγαίου.

Εκατόν ογδόντα εκθέματα από την πρώιμη προϊστορία μέχρι τον 19ο αιώνα. Δεσπόζει, βέβαια, στο ισόγειο του Μεγάρου Σταθάτου η περίφημη κόρη της Σαντορίνης, μια καλλονή του 7ου αιώνα π.Χ. με το μακρύ δωρικό πέπλο, το λευκό ναξιώτικο μάρμαρο. Στον πάνω όροφο δίπλα σε αμφορείς του ίδιου αιώνα μια βυζαντινή παλαιολόγεια εικόνα της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας, δάνεια από την Καθολική Επισκοπή της Νάξου, και μια εικόνα από την Μονή Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό «της Δέησης του Γενναδίου υπό την προστασία της Παναγίας», μετά το 1619 μ.Χ..Και βέβαια ένα απ’ τα πιο σπουδαία εκθέματα, η Άρτεμις Ελαφηβόλος απ’ την Δήλο, που ξενιτεύτηκε πρώτη φορά απ’ το νησί της.

Οι «Κυκλαδίτισσες» είναι οι μικρές και πυκνές αφηγήσεις ανώνυμων και σπουδαίων γυναικών του Αρχιπελάγους. Είναι η Νικώ από την Επισκοπή Σικίνου, η Άρτεμις Ελαφηβόλος, η κόρη της Σαντορίνης, η γυναίκα που από κτήμα του πατέρα γίνεται λάφυρο του άνδρα (ενδεικτική και χαρακτηριστική η ελληνιστική επιγραφή της Μυκόνου που αναγράφονται ονόματα γυναικών, οι προίκες τους και αυτοί στους οποίους ανήκουν… Δίπλα σε αυτή την επιγραφή ένα χειρόγραφο προικοσύμφωνο από τη Μύκονο του 17ου αιώνα!!!). Θυμίζω, απλώς, πως εν Ελλάδι ο θεσμός της προίκας καταργήθηκε νομοθετικά με την εν γένει αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου μόλις το 1983 με τον εμβληματικό νόμο του ΠΑΣΟΚ 1329/1983!!!

Οι «Κυκλαδίτισσες» ομνύουν σε έναν πανάρχαιο πολιτισμό. Ομνύουν στις γυναίκες του χθες που το πεπρωμένο τους, χιλιάδες χρόνια τώρα, βρίσκεται θαμμένο σε άνυδρους τόπους, στα Κυκλαδονήσια, περιμένοντας επίμονους φιλίστορες κι εργάτες της γης να τους δώσουν και πάλι το φως του Αιγαίου, το φιλί της ζωής.

III. Ήταν, μακράν, η πρώτη μου επιλογή. Το θέατρο «Προσκήνιο», σ’ έναν πεζόδρομο της Καπνοκοπτηρίου, αφότου ανέλαβε την διεύθυνση του ο Δημήτρης Καραντζάς, ανέβασε στροφές προσφέροντας μικρά διαμάντια του θεατρικού ρεπερτορίου. Το «Λεωφορείο ο Πόθος» το είδα κι άλλες φορές, με άλλους σκηνοθέτες, με διαφορετικούς ηθοποιούς. Τον Καραντζά όμως τον εμπιστεύομαι. Τον εκτίμησα απ’ την πρώτη στιγμή. Με έκανε να νιώσω άβολα και αμήχανα, να ξαναδώ τα έργα με άλλα μάτια. Η σκηνοθετική του ματιά είναι ματιά κυνική, ξεβολέματος. Και οι επιλογές του πάντα κάτι έχουν να σου πουν. Επιπλέον εκτιμώ και θαυμάζω τον Τένεσι Ουίλιαμς, μου θυμίζει πολλές φορές τον αγαπημένο μου Φίλιπ Ροθ σ’ αυτή την αναζήτηση της βαθιάς Αμερικής. Πάνω απ’ όλα όμως με εξιτάρει η «ΜπλανςΝτυμπουά», αυτή η ξεπεσμένη αριστοκράτισσα που καταφθάνει απρόσκλητη στην αφιλόξενη Νέα Ορλεάνη και στην ακόμη πιο αφιλόξενη οικογένεια της αδελφής της, της Στέλλα που ζει με τον άνδρα της, έναν άξεστο και αγροίκο Πολωνό δεύτερης γενιάς, τον ΣτάνλεϊΚοβάλσκι. Σ’ αυτό το σπίτι, ρημαγμένο από διαψεύσεις και ματαιώσεις, εγκλωβισμένο στον μικρόκοσμο ενός βάναυσου, αλκοολικού και χαρτοπαίκτη εργάτη, παραδομένο στην αγάπη και την αδυναμία μιας παραιτημένης γυναίκας που τυχαίνει και σύζυγος, η Μπλανς μοιάζει με ανορθογραφία. Μπαίνει σαν σίφουνας σ’ ένα σπίτι, αυτό της αδελφής της και του γαμπρού της, και τα κάνει ρημαδιό, έστω κι αν ο βηματισμός της είναι δύσκολος, ανεξέλεγκτος. Και πως άλλωστε; Η απόσταση απ’ την έπαυλη και την φυτεία του Μισισίπι μέχρι την Νέα Ορλεάνη δεν είναι ευθεία, έχει πολλές στάσεις. Όπως και πολλές ψευδαισθήσεις. Φορτωμένη απ’ τα τιμαλφή ενός παρελθόντος που δεν υπάρχει, συνεπαρμένη από ένα κόσμο που θριάμβευε στην φαντασία της και στοίχειωνε τα όνειρα της, εξαντλημένη απ’ τις ταπεινώσεις, τις ακυρώσεις, τις αρνήσεις του «κόσμου» της καταφθάνει ήδη ηττημένη στο μίζερο σπίτι της αδελφής της, εκεί δηλαδή που ο Στάνλεϊ κάνει το απόλυτο κουμάντο. Η Μπλανς παγιδεύεται στην δύναμη του παρελθόντος σ’ ένα ανίσχυρο σήμερα όπου ο αγώνας είναι σημαδεμένος, η έκβαση γνωστή, το αποτέλεσμα προδιαγραμμένο. Συγκρούονται δυο κόσμοι σ’ ένα σπίτι «σπιρτόκουτο», σαν αυτό του Οικονομίδη. Συγκρούονται ανελέητα, χωρίς οίκτο, επιθυμώντας ο ένας την εξόντωση του άλλου, αυτού που θεωρεί «περιττό», εντελώς όμως. Η Μπλανς βιάζεται και ηττάται. Λοιδορείται και ηττάται. Στιγματίζεται και ηττάται. Καθυβρίζεται και ηττάται. Οδηγείται στον εγκλεισμό και ηττάται. Εξοντώνεται, ούσα ηττημένη, πριν ανέβει στο Λεωφορείο με το παράξενο όνομα «ο Πόθος». Η ΜπλανςΝτυμπουά του Καραντζά, ερωτική και ανασφαλής, με τις φαντασιώσεις ενός αθησαύριστου παρελθόντος, παραιτημένη και αλκοολική, παιγνιδάκι στις ορέξεις ενός άξεστου Πολωνού βρήκε ό,τι και όσα ζητούσε στο πρόσωπο και την ερμηνεία της Αλεξίας Καλτσίκη, ίσως της καλύτερης ηθοποιού της γενιάς της. Μακράν η καλύτερη ηρωίδα του Ουίλιαμς.

ΥΓ 1. Ευχαριστώ θερμά τον κ. Θανάση Τρικούπη, καθηγητή της Σχολής Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και την κ. Τάνια Χαριτοπούλου, Α΄ βιόλα της ΚΟΑ, για την ευγενική πρόσκληση τους.

ΥΓ 2. Η έκθεση «Κυκλαδίτισσες» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης διαρκεί έως τις 4 Μαΐου 2025.

ΥΓ 3. Η θεατρική παράσταση «Λεωφορείο ο Πόθος», στο θέατρο Προσκήνιο, συνεχίζεται έως τις 25 Φεβρουαρίου 2025.