Πρόγραμμα για την πρόληψη του καπνίσματος σε μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης
«ΚΑΠΝΙΣΜΑ; ΟΧΙ ΕΜΕΙΣ»
Το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ν. Άρτας το σχολικό έτος 2018-2019 σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς της Α΄/θμιας Εκπ/σης από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Μάιο υλοποίησε μια συνολική παρέμβαση πρόληψης για το κάπνισμα σε έξι Δημοτικά σχολεία του Νομού με τον τίτλο: «Κάπνισμα ; Όχι εμείς!» η οποία στηρίζεται στο αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό, εγκεκριμένο από το Υπουργείο Παιδείας και θρησκευμάτων και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Αρ. Έγκρισης 189958/ΓΔ4/24/11/2014). Η παρέμβαση απευθύνθηκε στους μαθητές της Δ΄, Ε΄, Στ’ τάξης , στους γονείς και κηδεμόνες των μαθητών αλλά εμπλέκει και το προσωπικό όλης της σχολικής μονάδας, ώστε να εξασφαλιστεί σε υψηλότερο βαθμό η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης.
Υπεύθυνοι για την παρέμβαση από το Κέντρο Πρόληψης Ν.Άρτας είναι οι:
Οικονομίδης Θεόδωρος-Παιδοψυχίατρος/Επ.Υπεύθυνος του Κ.Π.Ν Άρτας
Κομηλάγιου Θεοδοσία-Κοινωνιολόγος
Η παρέμβαση για μαθητές
Η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο αποτελεί κρίσιμη περίοδο στη διαμόρφωση των αντιλήψεων και των στάσεων σχετικά με το κάπνισμα, αφού η αρνητική στάση, που έως τότε έχουν υιοθετήσει τα παιδιά, μπορεί να αμβλυνθεί και να μετατραπεί σε ανοχή του καπνίσματος από την παρέα ή ακόμα και στον πειραματισμό. Επομένως, σημαντική κρίνεται η υλοποίηση παρεμβάσεων πρόληψης σε παιδιά δημοτικού, προτού αποδυναμωθούν οι ισχυρές μέχρι τότε αντιλήψεις και στάσεις σε σχέση με το κάπνισμα, ενώ ήδη κάποια παιδιά έχουν ήδη ξεκινήσει την επαφή τους με τον καπνό.
Το «ΚΑΠΝΙΣΜΑ; ΟΧΙ ΕΜΕΙΣ!» βασίζεται κυρίως σε θεωρίες και θεωρητικά μοντέλα που αναδεικνύουν το ρόλο της κοινωνικής επιρροής στην έναρξη του καπνίσματος. Θεωρίες και μοντέλα που εστιάζουν στις κοινωνικές επιρροές έχουν χρησιμοποιηθεί σε αποτελεσματικές παρεμβάσεις πρόληψης του καπνίσματος.
Οι στόχοι της παρέμβασης στους μαθητές εκτείνονταν σε τέσσερα επίπεδα:
α) Αλλαγή κανονιστικών αντιλήψεων και διαμόρφωση στάσεων
και γνώσεων:
-Άρση των μύθων και διόρθωση λανθασμένων αντιλήψεων γύρω από το κάπνισμα με παράλληλη ενίσχυση των ορθών αντιλήψεων.
-Παροχή έγκυρης και αξιόπιστης γνώσης σε σχέση με τις συνέπειες του καπνίσματος, κυρίως τις βραχυπρόθεσμες, που μπορούν να γίνουν αντιληπτές και κατανοητές από τα παιδιά.
-Διαμόρφωση αρνητικής στάσης απέναντι στις επιλογές του ανθρώπου που μπορεί να βλάπτουν την υγεία και ειδικότερα απέναντι στη χρήση βλαπτικών ουσιών, όπως ο καπνός.
-Κατανόηση της έννοιας της εξάρτησης.
β) Ενίσχυση της κριτικής σκέψης απέναντι στις κοινωνικές επιρροές:
-Συνειδητοποίηση των αρνητικών προτύπων (οικογένεια, ΜΜΕ, παρέα), που επηρεάζουν τη στάση και τις αντιλήψεις μας για το κάπνισμα.
-Συνειδητοποίηση ότι τα παιδιά και οι νέοι αποτελούν ομάδα-στόχο για τις διαφημίσεις του τσιγάρου.
-Η ανάπτυξη της άποψης των παιδιών ότι μπορούν να διαφοροποιηθούν από τη συμπεριφορά που προτείνεται ως νόρμα/ γενικός κανόνας.
γ) Πίεση της ομάδας – αντίσταση στην πίεση – υπεράσπιση της γνώμης:
-Συνειδητοποίηση της επίδρασης που έχει η πίεση των συνομηλίκων στη λήψη των προσωπικών αποφάσεων, κυρίως όταν η πίεση συνδέεται με τη χρήση ουσιών.
-Ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης καταστάσεων ομαδικής πίεσης.
-Ανάπτυξη αποτελεσματικών τρόπων έκφρασης της προσωπικής γνώμης και προσωπικής διαφοροποίησης σε ό,τι δε συμφωνούμε.
-Ενίσχυση της ικανότητας επιλογής της παρέας και καλλιέργεια του δικαιώματος διαφοροποίησης μέσα σ’αυτήν.
δ) Καλλιέργεια μιας στάσης φροντίδας του εαυτού και αυτοαποδοχής και ενίσχυση κινήτρων για τη μη έναρξη του καπνίσματος:
-Ανάπτυξη μιας στάσης αυτοαποδοχής και εκτίμησης του εαυτού και των άλλων.
-Συνειδητοποίηση της επίδρασης που έχουν τα σχόλια των ανθρώπων που είναι γύρω μας στη βελτίωση ή στη χειροτέρευση της εικόνας του εαυτού μας.
-Ανάπτυξη προσωπικών στόχων, που βασίζονται στην αγάπη και τη φροντίδα του σώματός μας και του εαυτού μας.
-Επεξεργασία κινήτρων και επιλογών σε ατομικό επίπεδο ,σχετικά με την έναρξη ή μη του καπνίσματος.
Παρέμβαση για γονείς και κηδεμόνες
Τα παιδιά και οι έφηβοι στη χώρα μας πλήττονται τόσο από τον καπνό των άλλων, όσο και από την παρουσία μοντέλων ενηλίκων με καπνιστική συμπεριφορά. Όπως φαίνεται από πρόσφατη έρευνα, η διάσταση του καπνίσματος αφορά το 38,2% των ενηλίκων, ενώ από αυτούς μόλις οι 2 στους 10 έκαναν προσπάθεια διακοπής τον τελευταίο χρόνο. Ανησυχητική είναι και η έκθεση των ανηλίκων στο παθητικό κάπνισμα, καθώς το 56,7% των μαθητών 13-15 ετών εκτίθεται στο παθητικό κάπνισμα μέσα στο σπίτι και το 67,4% σε κλειστούς δημόσιους χώρους.
Ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας επιρροής των εφήβων τόσο για τη μύηση τους όσο και για την παραμονή τους στη χρήση αλκοόλ, τσιγάρου και μαριχουάνας είναι η συμπεριφορά και οι στάσεις των γονιών.
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα EU-dap (www.eudap.net) και τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του προγράμματος πρόληψης UNPLUGGED (ΞΕΡΩ ΤΙ ΖΗΤΑΩ, η ελληνική εκδοχή, www.pyxida.org.gr), στην οποία συμμετείχαν περίπου 7.000 μαθητές από διαφορετικές Ευρωπαϊκές χώρες, φάνηκε ότι το 43,1% των εφήβων που δηλώνουν ότι και οι δύο γονείς τους καπνίζουν κάπνισαν τον τελευταίο μήνα, το 38,2% των εφήβων που δηλώνουν ότι ο ένας μόνο γονιός καπνίζει κάπνισαν τον τελευταίο μήνα, ενώ στην περίπτωση των εφήβων που οι γονείς τους δεν είναι καπνιστές κάπνισαν το 28,3%. Αντίστοιχη είναι και η εικόνα σχετικά με την επιτρεπτική στάση των γονιών. Από τους εφήβους που θεωρούν ότι οι γονείς τους έχουν μια επιτρεπτική στάση ως προς το κάπνισμα, το 61% κάπνισε τον τελευταίο μήνα, ενώ από τους εφήβους που αναφέρονται σε αρνητική στάση των γονιών, ένα αρκετά μικρότερο ποσοστό, το 29,3% κάπνισε τον τελευταίο μήνα. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται και από άλλες μελέτες που έγιναν στη χώρα μας.
Στο πλαίσιο αυτό, στο πρόγραμμα «ΚΑΠΝΙΣΜΑ; ΟΧΙ ΕΜΕΙΣ!» διαμορφώθηκε μια εναλλακτική μορφή παρέμβασης που επιδιώκει να μεταφέρει το μήνυμα της αποχής από το κάπνισμα στις οικογένειες των παιδιών. Οι συνοδευτικές δραστηριότητες και οι εργασίες που δίνονται στο σπίτι και εμπλέκουν κηδεμόνες και οικογένεια αυξάνουν την πιθανότητα να συζητηθεί το θέμα του καπνίσματος στο σπίτι, συνδράμουν στην προσπάθεια για την πρόληψη του καπνίσματος που γίνεται στο σχολείο, ενώ παράλληλα κινητοποιούν τους ενήλικες καπνιστές να σταματήσουν το κάπνισμα.
Οι στόχοι της παρέμβασης σε γονείς και κηδεμόνες περιλαμβάνουν την:
-Ενημέρωση γονιών και κηδεμόνων για τις επιπτώσεις του καπνίσματος και την εξάρτηση από τη νικοτίνη.
-Αναγνώριση από τους γονείς και κηδεμόνες της επιρροής που ασκεί η δική τους καπνιστική συμπεριφορά στη συμπεριφορά των παιδιών.
-Ενημέρωση των γονέων και κηδεμόνων για τους αποτελεσματικότερους τρόπους συζήτησης τέτοιων θεμάτων με τα παιδιά.