και… «βίον ανθόσπαρτον»

Του Βαγγέλη Σακέλλιου
Δικηγόρου

«…υπάρχει ένας καιρός που ο έρωτας αρχίζει
κι ένας καιρός που ο έρωτας τελειώνει…»
Νάσος Βαγενάς, Τα γόνατα της Ρωξάνης

Μέχρι το τέλος, σχεδόν, της δεκαετίας του ’70 ως ο καλλιγράφος της οικογένειας έγραφα τα μπιλετάκια των γονιών μου για τους γάμους συγγενών και φίλων. Όλες οι κάρτες ήταν πανομοιότυπες. Δεν άλλαζε ούτε ένα «και».
Άρχιζαν και τέλειωναν το ίδιο μονότονα, ασχέτως αν οι γάμοι γίνονταν στο χωριό, στην Άρτα ή την Αθήνα : «Ευχόμεθα βίον ανθόσπαρτον».
Εκ των υστέρων διαπίστωσα πως για μερικούς πράγματι ο (συζυγικός) βίος ήταν στρωμένος με άνθη. Για κάποιους άλλους όχι.
Την ίδια, πάλι, δεκαετία σένα φωτογραφείο της Άρτας στην Σκουφά είδα την έγχρωμη φωτογραφία των νεονύμφων, αγέρωχων και με συγκρατημένο χαμόγελο, και στο κάτω μέρος με καλλιγραφικά γράμματα «Βίος ανθόσπαρτος». Δηλαδή, ανθόσπαρτος ο «συζυγικός βίος» .
Τα θυμήθηκα όλα αυτά μετά τον Μπέργκμαν. Ήταν μια εξαιρετική παράσταση στο «Σύγχρονο θέατρο» με ταλαντούχους ηθοποιούς και ερμηνευτές, τον Νίκο Ψαρρά και την Μαρίνα Ασλάνογλου. Οι «Σκηνές από ένα γάμο» είναι το αναστραμμένο είδωλο ενός «βίου ανθόσπαρτου», δηλαδή ενός βίου γήινου, απρόβλεπτου, ενός βίου με προσδοκίες και διαψεύσεις, ενός βίου ελπιδοφόρου, ενός βίου της ματαίωσης. Είναι η ίδια η ζωή εγκλωβισμένη σε τέσσερις τοίχους, στενάχωρη στις αμφιθυμίες μεσοαστών, υπνωτισμένη σε συνήθειες και χειρονομίες, παραδομένη σε χίμαιρες ή αχνά χαμόγελα.

Ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν εξομολογητικά λέει : «Έγραψα τις Σκηνές από ένα γάμο σε τρεις μήνες, τη γύρισα σε τέσσερις… χρειάστηκε όμως η εμπειρία μιας ολόκληρης ζωής…». Ο ίδιος παντρεύτηκε πέντε φορές και έζησε πολλά χρόνια με την μούσα και ηθοποιό του Λιβ Ούλμαν.
Δεν ξέρω γιατί, αλλά σε όλη , σχεδόν, την παράσταση, παρασυρόμενος απ’ τις ανατροπές, τις εκρήξεις, το αυτομαστίγωμα του ζευγαριού , δύο ανθρώπων που ερωτεύτηκαν (;) , αγαπήθηκαν (;) παντρεύτηκαν και ζουν μαζί κάτω από την ίδια στέγη, σκεφτόμουν, σχεδόν εμμονικά, δύο άλλες αφηγήσεις, διαφορετικές αλλά και όμοιες μεταξύ τους, που ομνύουν στις σχέσεις, στη ματαίωση, στη διάψευση, εντέλει όμως στην ίδια την ζωή και τους πρωταγωνιστές της.
Θυμήθηκα τον μεγάλο Μπερτολούτσι στο υπαρξιακό του δράμα «Τσάι στη Σαχάρα». Εκεί δηλαδή που η Ντέμπρα Γουίνγκερ και ο Τζόν Μάλκοβιτς, αποξενωμένοι και εξουθενωμένοι μέσα σέναν αβέβαιο γάμο, ανήμποροι να συμβιώσουν σένα σαρκοβόρο τοπίο που οι ίδιοι έφτιαξαν με τα δικά τους υλικά, αφήνονται, χαμένοι και ξέπνοοι, στην μαύρη ήπειρο, στην Βόρειο Αφρική, στην άγνωστη και μυθική Σαχάρα, σε δρόμους και διαδρομές άγνωστες γνέφοντας συνωμοτικά στην πρόκληση της λύτρωσης ή της εξιλέωσης, αδιάφορο.

Θυμήθηκα όμως κι έναν άλλο ομότεχνο του σε μια μεγάλη του στιγμή. Ήταν ο Δημήτρης Παπαϊωάννου αυτός που μας μύησε σένα σκοτεινό σύμπαν, γεμάτο φως, μια εικόνα έκπαγλης ομορφιάς και αθωότητας που μόνο τα γυμνά σώματα, του άντρα και της γυναίκας, αγκαλιασμένα σημαίνουν πόνο, δείχνουν τον φόβο.
Οι «Σκηνές από ένα γάμο» ξαναθέτουν τα παλιό ερώτημα σε νέους καιρούς : «Νομίζετε πως υπάρχει τρόπος να ζήσουν μαζί δύο άνθρωποι για όλη τους τη ζωή» ; Ο Γιόχαν και η Μαριάννε είναι καλοβαλμένοι μεσοαστοί. Εκείνος πανεπιστημιακός, εκείνη δικηγόρος. Δίνουν ή και έχουν την εντύπωση του πετυχημένου ζευγαριού, του ζευγαριού δηλαδή που εκπέμπει λάμψη, επιτυχία. Ίσως και φθόνο. Το γεγονός ότι διαθέτουν παιδεία, ότι είναι καλλιεργημένοι, ότι έχουν ενσυναίσθηση δεν σημαίνει απαραίτητα ότι «δαμάζουν τα κύματα», ότι κανοναρχούν τα πάθη και το θυμικό (πως άλλωστε), πως ξέρουν να γλείφουν τις πληγές τους.

Η επανάληψη και η δύναμη της συνήθειας, ναρκωτικό απρόσβλητο, ροκανίζει την δύναμη του απρόοπτου, την χαρά της αλλαγής, την προσδοκία του επέκεινα. Βρίσκονται εγκλωβισμένοι στο «σπιρτόκουτο» του Οικονομίδη, χωρίς να περιμένουν, χωρίς να λαχταρούν.
Σαρώνοντας τις επιθυμίες και τα πάθη τους δοξολογούν αλλά και ξορκίζουν το παρελθόν μετρώντας απώλειες μέσα από ψευδαισθήσεις.
Η μεσοαστική ευμάρεια γίνεται κέλυφος, άλλοθι μιας «ιδανικής» συνύπαρξης πνιγμένη σε πανεπιστημιακές παραδόσεις, ταξίδια, επαγγελματικά ραντεβού.
Ο τρίτος άνθρωπος, όπως συμβαίνει συχνά, όπως συμβαίνει πάντα, ήταν η αφορμή, δεν ήταν η θρυαλλίδα.
Ο Γιόχαν ερωτεύεται, έτσι πιστεύει, και υπερασπίζεται την επιλογή του. Ιδίως όταν η επιλογή αυτή έχει να κάνει με μια νέα κοπέλα που τον θαυμάζει, τον ακολουθεί, του ικανοποιεί τον ανδρικό εγωισμό και την φιλαρέσκεια.
Έτσι συμβαίνει πάντα με την δύναμη και την γοητεία του «απαγορευμένου», με το νέκταρ της «αμαρτίας».

Η Μαριάννε κεραυνοβολείται, αιφνιδιάζεται, καταρρέει. Δεν έχει άμυνες. Νοιώθει ταπεινωμένη, πληγωμένη. Εγκλωβισμένη σε στιγμές και αναμνήσεις του παρελθόντος όταν ο άνδρας της την εγκαταλείπει για μια άλλη, για μια νεότερη γυναίκα.
Το ζευγάρι ξαναβρίσκεται. Σύντομες στιγμές ποτισμένες απ΄ την αμηχανία δύο παλιών εραστών. Μια συνάντηση οδυνηρή και αδέξια, συγκρατημένη και αβέβαιη.
Ξαναβρίσκονται μετά από καιρό. Η Μαριάννε στέκεται στα πόδια της, μπορεί και πάλι να ξαναβρεί τη ζωή της, την άκρη ενός καινούργιου νήματος.

Ο Γιόχαν έχει αλλάξει. Δεν υπερασπίζεται τις επιλογές του, εκείνες τις επιλογές που τον έφεραν μακριά απ’ την γυναίκα του. Με αφορμή – αλλά όχι αιτία – «τα χαρτιά του διαζυγίου» το παρελθόν τους στοιχειώνει.
Εσώψυχα και απωθημένα χρόνων, ανοικτές πληγές και θνήσκουσες μνήμες είναι εδώ για να πάρουν εκδίκηση. Οι σύζυγοι γίνονται εχθροί, βίαιοι, υστερικοί. Μισούν ο ένας τον άλλο, κατηγορούν ο ένας τον άλλο, ξεσπάνε ο ένας στον άλλο.
Αναρωτιέται ο Μπέργκμαν «Είναι και ο γάμος μας μέρος της κόλασής σου» ; «Ναι» γνέφουν οι σύζυγοι, που σύντομα θα γίνουν «πρώην».
Κατακλύζουν τον νου καλά κρυμμένα μυστικά, εγωισμοί, ενοχές, πάθη ασίγαστα, μνησίκακος πόνος. Και μια βία πρωτόγνωρη, λες και σιγόκαιε απ’ την πρώτη νύχτα του γάμου.

Κι έπειτα ήλθαν άλλοι γάμοι. Και για τον Γιόχαν και για την Μαριάννε. Μια φιλήσυχη διαδρομή με άδηλο προορισμό. Με την γαλήνη (;) των ανθρώπων που περπάτησαν σε νέες ράγες, ψηλάφισαν άλλους ανθρώπους, αφέθηκαν σε άλλα, ξένα, σώματα.
Αυτή η διαδρομή, όταν δηλαδή τέμνεται το «πριν» με το «μετά», είναι μια στιγμή ενδοσκόπησης. Ή θα σημαίνει λύτρωση ή θα είναι οδύνη.
Είναι ο ύστατος αποχαιρετισμός, μια καθαγιασμένη απώλεια, έναν επιθανάτιος βρόγχος αυτού που έζησες, αυτού που πίστεψες, αυτού που σε εκδικείται.
Είναι μια μετέωρη χειρονομία «νικητών» χωρίς «νίκη», «ηττημένων» χωρίς «ήττα». Είναι το γλυκόπικρο φινάλε σε μια απέραντη κοιλάδα δακρύων. Είναι η άκρα ταπείνωση, αυτή που αναδύεται σε φευγαλέα βλέμματα και ανυπότακτες αισθήσεις. Οι «Σκηνές από ένα γάμο» είναι ο καθρέφτης του καθενός και της καθεμιάς μας. Ένα ύστερο παλίμψηστο μιας μετέωρης ζωής που μέχρι τώρα πορεύονταν με ήσυχες συνειδήσεις. Είναι οι ιστορίες του καθενός και της καθεμιάς μας, ιστορίες θάλλουσες ή ιστορίες με κακό τέλος. Είναι υπόμνηση αβεβαιοτήτων, θραύσμα ονείρων, εφιάλτης σαν αυτούς που ξορκίζεις.
Ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν, ανατόμος ψυχών και ανθρώπων, μας θύμισε το αυτονόητο : «Πάνω σε ένα λεπτό στρώμα πραγματικότητας η φαντασία υφαίνει καινούρια σχέδια».

ΥΓ. Η παράσταση «Σκηνές από ένα γάμο», με τις εξαιρετικές ερμηνείες του Νίκου Ψαρρά και της Μαρίνας Ασλάνογλου συνεχίζεται στο «Σύγχρονο Θέατρο», Ευμολπιδών 45, Γκάζι έως 26 Νοεμβρίου 2023.