Μακριά κι αγαπημένοι

80 χρόνια αμερικανικής διπλωματίας στην Ελλάδα,1940-2020
Με τα λόγια των ίδιων των Αμερικανών διπλωματών

Επιμέλεια Ρ.Λ.Τζάκσον

Το 2021 ,στη διακοσιοστή επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης , η πρεσβεία των ΗΠΑ είχε οργανώσει ένα πλήρες πρόγραμμα με εκθέσεις και εκδηλώσεις για να γιορτάσει τους μακραίωνους φιλικούς δεσμούς Ελλάδας -Αμερικής. Μια διάσταση του προγράμματος ήταν και αυτή η συλλογή προφορικής ιστορίας, τα «80 χρόνια αμερικανικής διπλωματίας στην Ελλάδα, 1940-2020 ».Η συλλογή καταδεικνύει τη σχέση των δύο χωρών σε καλές και κακές εποχές επί οκτώ δεκαετίες ,και την έχει επιμεληθεί ο Ρίτσαρντ Τζάκσον , πρώην Εμπορικός Ακόλουθος της πρεσβείας και πρώην πρόεδρος του Ανατόλια και του Κολεγίου Αθηνών.

Τα αποσπάσματα σε αυτόν τον τόμο δεν έχουν λογοκριθεί από την πρεσβεία,το Στέιτ Ντιπάρτμεντή της κυβέρνησης των ΗΠΑκαι εκφράζουν τις αυθεντικές προσωπικές απόψεις του κάθε διπλωμάτη. Υποχρέωση των ομιλούντων ήταν μόνο να αποφύγουν αναφορές σε απόρρητο υλικό.
Κάποιες από τις σελίδες του βιβλίου είναι απολαυστικές, άλλες βρίθουν από δραματικές καταστάσεις και σοβαρά επίδικα, με αντίκτυπο σε θεμελιώδη συμφέροντα των δύο χωρών ,και, περιλαμβάνουν πολλές λεπτομέρειες που δεν έχουν έρθει μέχρι σήμερα στη δημοσιότητα.
Η Ελλάδα έχει τόσο ταραγμένη σύγχρονη ιστορία- Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ,Εμφύλιος, ανοικοδόμηση και σχέδιο σταθεροποίησης, χούντα ,δολοφονία Γουέλς και 17 Νοέμβρη, CIA,Κύπρος, Τουρκία κ.λ.π.-ώστε ένα τέτοιο βιβλίο θα μπορούσε να αποτελέσει κάτι σαν πρόπλασμα για μια παρόμοια δουλειά σε άλλες χώρες.

Οι αναγνώστες θα διαπιστώσουν ότι συχνά υπάρχουν διαφωνίες και αντιφάσεις ανάμεσα στις αφηγήσεις. Αυτό είναι αναπόφευκτο, και ζητούμενο μάλιστα, με δεδομένη την περιπλοκότητα των ζητημάτων όλα αυτά τα ογδόντα χρόνια. Μέσα από τις αταίριαστες φωνές ,όμως, υπάρχει πάντα η ελπίδα να αναδυθεί ως συμπέρασμα ότι οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Ελλάδα όλες αυτές τις δεκαετίες υπήρξαν στο μεγαλύτερο μέρος τους θετικές.
Παρουσιάζουμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις μαρτυρίες των Αμερικανών διπλωματών :
« Η Ελλάδα ήταν μια πολύ φτωχή , κακοτράχαλη χώρα τότε.Ο Εμφύλιος είχε μόλις τελειώσει.Η ανοικοδόμηση από τις καταστροφές του πολέμου στην οικονομία , που ήταν τεράστιες , είχε μόλις ξεκινήσει.Εκείνη την εποχή, παρείχαμε ακόμα τα 2/3 του ξένου συναλλάγματος που χρειαζόταν η χώρα .Το συνολικό ποσό του ξένου συναλλάγματος για την Ελλάδα ήταν τότε κάπου στα 400 εκατομμύρια δολάρια .Εμείς δίναμε τα 280 εκατομμύρια, και το υπόλοιπο ήταν δικό τους : ναυτιλιακά εμβάσματα,εξαγωγές , εμβάσματα αποδήμων,κ.ο.κ.Επομένως ήταν απόλυτα εξαρτημένοι από την αρωγή του αμερικανικού Σχεδίου Μάρσαλ…»Τζέιμς Κ.Γουόρεν, ο Νεότερος ,Οικονομικός Αναλυτής ,Σχέδιο Μάρσαλ ,Αθήνα (1950-1954)

«…Ήξερα διάφορα στελέχη της CIA σε πολλές χώρες. Σε κάποιες , έβρισκα τους ανθρώπους της Υπηρεσίας πολύ καλλιεργημένους ,προφανώς χρήσιμους για την αμερικανική κυβέρνηση,και σε κάποιες περιπτώσεις έπρεπε να γίνει ένας σχετικός συντονισμός.Η Ελλάδα ήταν ιδιαίτερη περίπτωση .Εικάζω ότι το αρχηγείο της CIAγια τη Μέση Ανατολή ήταν εκεί. Δεύτερον , πολλοί άνθρωποι της CIA ήταν είτε Ελληνοαμερικανοί οι ίδιοι είτε Αμερικανοί παντρεμένοι με Ελληνίδες ,άρα ενταγμένοι στην κοινότητα.Η δουλειά της CIA ήταν να συλλέγει πληροφορίες και βοήθησαν να συσταθεί η ΚΥΠ στην Ελλάδα. Το αποτέλεσμα ήταν να έχουν πολύ στενές επαφές με την ΚΥΠ, την ΕλληνικήCIA .Ο συνταγματάρχης Παπαδόπουλος προερχόταν από τη στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών , έτσι είχαν πολύ στενή επαφή μαζί του ,παρότι η ίδια η CIA και ο Σταθμάρχης της είχαν μέχρι πρότινος στενές σχέσεις με τη μοναρχία και με τη βασίλισσα. Μου είπαν κάποιοι πως ο Σταθμάρχης της CIA ,ο Τζακ Μάουρυ , κυριολεκτικά έσπρωχνε το καροτσάκι με τα ψώνια της βασίλισσας στο αμερικανικό πρατήριο.

«…Ο Παπανδρέου είχε πει δημοσίως αρκετές φορές ότι θα έβγαζε την Ελλάδα από το ΝΑΤΟ και από την ΕΟΚ. Είχε επίσης πει κατ ΄επανάληψη ότι θα πετούσε τις αμερικανικές βάσεις έξω από την Ελλάδα αν εκλεγόταν .Τα έλεγε συχνά αυτά τα πράγματα ώστε ο κόσμος -ανάμεσά τους κι εμείς ,νομίζω- τα πίστευε, τουλάχιστον κάποια. Όταν συνόδευσα μια φορά τον πρέσβη μας, τον Μπομπ ΜακΚλόσκι , σε μια συνάντηση με τον Παπανδρέου , βρήκα τον Παπανδρέου εντελώς διαφορετικό κατ΄ιδίαν σε σχέση με τη δημόσια περσόνα του.
Όμως με το που ανέβαινε στο βήμα , γινόταν άλλος άνθρωπος , αγέρωχος ,αν όχι κι εντελώς απρόβλεπτος στο τι έλεγε.Πήγα στην τελευταία συγκέντρωση πριν από τις εκλογές του 1981,πρέπει να ήταν 200-300.000 κόσμος στην Πλατεία Συντάγματος.Είχα δει τον πατέρα του να μιλά στη Θεσσαλονίκη το 1958 ,νομίζω όμως πως ο γιος ήταν καλύτερος.Φυσικά , δεν έκανε τίποτα απ΄αυτά που έλεγε πώς θα κάνει,το είχαμε όμως από κοντά στις πρώτες του θητείες.Για παράδειγμα , έχει γίνει παράδοση ο προεδρεύων της ΕΟΚ να καλείται στις ΗΠΑ.Ο Παπανδρέου ήταν ο πρώτος που δεν προσκλήθηκε.Τον σνομπάραμε, και νομίζω εκ των υστέρων πως ήταν λάθος μας.
Θεωρώ πως με τον καιρό συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να βλέπουμε τι έκανε ο Παπανδρέου, όχι τι έλεγε.Προφανώς δεν έβγαλε την Ελλάδα ούτε από την ΕΟΚ ούτε από το ΝΑΤΟ.Ούτε πέταξε έξω τις βάσεις μας εν μία νυκτί. Νομίζω πως δεν μας ανησυχεί πια ,είναι και σοβαρά άρρωστος , αναρωτιέσαι καμιά φορά ποιος κυβερνά την Ελλάδα…»Τσάρλς Γ.ΜακΚάσκιλ Σύμβουλος Πολιτικών Υποθέσεων, Αθήνα (1979-1983)

«…Νομίζω ξανακοιτώντας την πως ηΣυμφωνία των Πρεσπών ήταν επαναστατική πράξη στην ελληνική εξωτερική πολιτική , και, όπως επιμένω να λέω σε όλους ακόμα και σε φίλους στη Νέα Δημοκρατία , λαμπρό παράδειγμα του οράματοςπου προσπαθούσα ναπροωθήσω επί δύο χρόνια , του οράματος της Ελλάδας ως πυλώνα σταθερότητας.Αυτή η Ελλάδα μπορεί να είναι πηγή λύσεων, όχι μόνο προβλημάτων.Αυτό απέδειξαν οι Πρέσπες και η προθυμία του Πρωθυπουργού να αναλάβει το πολιτικό κόστος για τη συμφωνία.
Νομίζω πως οι ΗΠΑ, η πρεσβεία εδώ, η πρεσβεία μας στα Σκόπια , ο αντιπρόεδρος Πενς και ο Γουές Μίτσελ, έπαιξαν όλοι πολύτιμο ρόλο στο να γίνει πράξη η συμφωνία με έναν τρόπο που μόνο οι ΗΠΑ μπορούν να παίξουν, γιατί είχαμε σχέσεις εμπιστοσύνης με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.Για μένα, ήταν μια περιφανής στιγμή αποτελεσματικής αμερικανικής διπλωματίας.

Τελικά, ήταν τα εμπλεκόμενα μέρη που έπρεπε να αποφασίσουν ότι θα κάνουν τη συμφωνία πράξη, και δίνω πολλά εύσημα στους Ζάεφ και Ντιμιτρόφ , ενώ από ελληνικής πλευράς ήταν στην πραγματικότητα ένα σχέδιο του Κοτζιά μέχρι την τελευταία πράξη, όταν χρειάστηκε να πάρει την ευθύνη ο Τσίπρας.Πάντα όμως είχα την αίσθηση ότι το σχέδιο ήταν ουσιαστικά του Κοτζιά -φανταζόμουν κομματικές συνεδριάσεις του ΣΥΡΙΖΑ όπου κοίταζαν ο ένας τον άλλον κι έλεγαν: γιατί το κάνουμε αυτό ; Πώς βοηθά το κόμμα; Και ο Τσίπρας ,προς μεγάλη του τιμή, αναγνώρισε πως ήταν θέμα ιστορικής κληρονομιάς και πως έβαζε την Ελλάδα στον σωστό δρόμο μακροπρόθεσμα.Δεν είχε απήχηση η συμφωνία στη Νέα Δημοκρατία , και είχα κάποιες πολύ έντονες συζητήσεις με ανθρώπους που κατέχουν μεγάλη εξουσία σήμερα, αλλά ξέρω πως σχεδόν όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι και αρκετά ικανοποιημένοι που το έλυσαν άλλοι το θέμα γι΄αυτούς…» ΤζέφριΠάιατ ,Πρέσβης,Αθήνα (2016-2022)

Ο Ρίτσαρντ Λ. Τζάκσον υπηρέτησε στο διπλωματικό σώμα των ΗΠΑ από το 1965 έως το 1999 αναλαμβάνοντας αποστολές στη Σομαλία, τη Λιβύη, την Ουάσινγκτον, την Ελλάδα, το Μαρόκο και στον ΟΗΕ.Διετέλεσε πρόεδρος του Κολεγίου Ανατόλια στη Θεσσαλονίκη από το 1990 έως το 2009 και πρόεδρος του Κολεγίου Αθηνών από το 2017 έως το 2020.
Ζει στην Αθήνα και είναι μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής της ανθρωπιστικής οργάνωσης TheHomeProject.

Εκδόσεις Εστία 2023 σελ. 412