Γράφει ο Χριστόφορος Χαραλαμπακης στην «Καθημερινή»
ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΣ ΙΝΤΖΕΜΠΕΛΗΣ
Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή,
Ο Καραθεοδωρή, παγκοσμίως κορυφαίος μαθηματικός, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 1926, με εντελώς ασυνήθιστη ευρυμάθεια και γλωσσομάθεια –γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1873 και πέθανε στο Μόναχο το 1950–, έχει απασχολήσει εκατοντάδες ερευνητές.
Διερωτώνται, επομένως εύλογα πολλοί, τι καινούργιο θα μπορούσε να προσφέρει το βιβλίο που παρουσιάζουμε εδώ. Η απάντηση υπάρχει στον υπότιτλό του. Ο Ιντζέμπελης, δόκιμος συγγραφέας, έχοντας στο ενεργητικό του ένα ακόμα βιβλίο για τον Καραθεοδωρή, παρουσιάζει ιδιοφυώς σε 21 ευσύνοπτα κεφάλαια πτυχές της πολυκύμαντης ζωής του κεντρικού ήρωα του έργου κινούμενος ανάμεσα στον μύθο και στην ιστορία, στην αντικειμενική παρουσίαση και στη μυθοπλαστική αφήγηση. Δεν ασχολείται ορθώς με τα εξειδικευμένα γνωστικά αντικείμενα στα οποία διέπρεψε ο βιογραφούμενος, αφού μόνο αμηχανία προξενούν στους πολλούς έννοιες που συνδέονται άμεσα με τα επιστημονικά του επιτεύγματα.
Η ζωή του Καραθεοδωρή είναι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα. Ετσι ακριβώς παρουσιάζεται εδώ σε άψογο νεοελληνικό λόγο και σε μια προσεκτικά μελετημένη κειμενική ροή στην οποία εγκατασπείρονται λέξεις-κλειδιά και σπάνιες φωτογραφίες που αποκωδικοποιούν το DNA μιας μεγαλοφυΐας. Ευνοήθηκε από τη μοίρα καθώς μεγάλωσε σε αριστοκρατικό περιβάλλον, χτυπήθηκε όμως ανελέητα από συμφορές, με πρώτη την ορφάνια που βίωσε χάνοντας τη μητέρα του στην τρυφερή ηλικία των έξι ετών. Εζησε ασυνήθιστες τιμές και δόξες, όπως και μεγάλες απογοητεύσεις από διαψευσμένες προσδοκίες. Το όραμα του Βενιζέλου για το Ιωνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης, το οποίο ενστερνίστηκε με ζήλο, έσβησε άδοξα με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι προσπάθειές του για τη βελτίωση της εκπαίδευσης και ιδίως η επιμονή του «να βάλει τάξη στο χάος των Πανεπιστημίων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης», έμειναν χωρίς αντίκρισμα.
Ο συγγραφέας με μια προσεκτικά μελετημένη κειμενική ροή αποκωδικοποιεί το DNA μιας μεγαλοφυΐας.
Το 1930 ο Καραθεοδωρή τόνιζε στο μνημειώδες Υπόμνημά του (σ. 109): «Το Πανεπιστήμιον Αθηνών παρουσιάζει πολλάς ελλείψεις. Οι φοιτηταί εισέρχονται ακατάρτιστοι. Ολίγοι καθηγηταί έχουσιν ή και ευρίσκουσι την ευκαιρίαν να καλλιεργούν την επιστήμην και να δημοσιεύουν πρωτοτύπους εργασίας». Ηρθε δύο φορές στη χώρα του, για να προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του στην αναδιάρθρωση της επιστημονικής ερευνας και της παιδείας και έφυγε πικραμένος και τις δύο φορές. Οι συνάδελφοί του στα μεγάλα πανεπιστήμια του κόσμου έτρεφαν απεριόριστη εκτίμηση στο πρόσωπό του και θαυμασμό για το έργο του με προεξάρχοντα τον Αϊνστάιν.
Αντίθετα, Ελληνες ομότεχνοί του και ορισμένοι άλλοι συμπατριώτες του τον υπονόμευσαν.
Επιστήμη και λογοτεχνία
Ο Ιντζέμπελης συνείρει το πραγματικό με το φαντασιακό, την επιστήμη με τη λογοτεχνία. Περιγράφει με ζωντανά χρώματα και με λυρικές εξάρσεις που ανακαλεί η φθινοπωρινή βροχή, τη 13η Σεπτεμβρίου, ημέρα γέννησης του Καραθεοδωρή. Η σκηνοθετική τακτική του συγγραφέα είναι γεμάτη εκπλήξεις. Οι ενδυματολογικές περιγραφές ατονούν μπροστά στην ασύλληπτη παρουσίαση επί σκηνής τριών μεγαλοφυών ανδρών. Το απλό άκουσμα του ονόματός τους προκαλεί δέος: Μαξ Πλανκ – Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή – Αλβέρτος Αϊνστάιν. Ποια μοίρα και ποια σύμπτωση έφερε τα τρία αυτά φωτεινά αστέρια, το ένα δίπλα στο άλλο, εκπέμποντας και οι τρεις μαζί τόση εκτυφλωτική λάμψη; Μια τέτοια ασυνήθιστη συνάντηση μόνο ένας αληθινός τεχνίτης του λόγου μπορεί να περιγράψει με τα ρίγη που δημιουργεί το δέος.
Από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν εμβληματικές προσωπικότητες, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ηρωικές μορφές, όπως ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, αλλά και αμφιλεγόμενα πρόσωπα, όπως ο σκοτεινός Αριστείδης Στεργιάδης. Οι παρατιθέμενες επιστολές στο δεύτερο μέρος του βιβλίου περιέχουν άγνωστα στοιχεία της ανθρώπινης πλευράς του βιογραφούμενου. Το 1901 γράφει στην «αδελφούλα» του Λίκα (Ιουλία): «Να με γράψης όταν τελειώσουν τα σιγάρα σου, διά να στείλω άλλα». Μερικές δεκαετίες αργότερα το Πανεπιστήμιο Αθηνών εξακολουθούσε να προσφέρει ως χριστουγεννιάτικο δώρο στους καθηγητές του μια κούτα τσιγάρα.
Το 1902 γράφει: «Σεβαστέ μου Πάτερ, … Ελπίζω να μου έστειλες χρήματα, έχω μεγάλην ανάγκην αυτών».
Ο Ιντζέμπελης προσφέρει στον απαιτητικό αναγνώστη ένα λογοτεχνικό έργο αξίας, ένα εξαιρετικό πολυτροπικό κείμενο, με πλούσιο, προσεκτικά επιλεγμένο φωτογραφικό υλικό και σπάνια τεκμήρια, σε ένα αισθητικά τέλειο βιβλίο, αντάξιο της φήμης ενός Καραθεοδωρή.
Μυθιστορηματική Βιογραφία-εκδ. Μένανδρος, 2019, σελ. 221
Οι συνάδελφοι του Καραθεοδωρή στα μεγάλα πανεπιστήμια του κόσμου έτρεφαν απεριόριστη εκτίμηση στο πρόσωπό του και θαυμασμό για το έργο του με προεξάρχοντα τον Αϊνστάιν. Αντίθετα, Ελληνες ομότεχνοί του και ορισμένοι άλλοι συμπατριώτες του τον υπονόμευσαν.