Οι γυναικοκτονίες ως θλιβερή παράδοση

Γράφει ο Κώστας Λ. Χρήστος

Φιλόλογος

Στη χώρα μας, από το ξέσπασμα της επιδημίας covid 19 και τη μέχρι στιγμής επικράτησή της , παρατηρήθηκε μια έξαρση γυναικοκτονιών, πρωτόφαντων σε αγριότητα και συχνότητα τον τελευταίο καιρό. Ήδη 16 γυναίκες δολοφονήθηκαν με βάναυσο τρόπο από τους άνδρες τους, από δήθεν φερόμενους ως φίλοι τους και από εν διαστάσει πρώην τους συζύγους. Άναυδη η ελληνική κοινωνία παρακολούθησε και παρακολουθεί τις αποκρουστικές μεθόδους που επινοούν κι εφαρμόζουν οι δολοφόνοι για να «εκδικηθούν» τα ανυπεράσπιστα θύματά τους. Και το θέμα αυτό απασχόλησε κι απασχολεί πολλούς ψυχολόγους, ψυχιάτρους , καθώς κι άλλους ειδικούς που ψάχνουν να βρουν και να τεκμηριώσουν πειστικά τα βαθύτερα αίτια αυτού του ανησυχητικού φαινομένου, το οποίο δυναμικά κι απρόσμενα ενέσκηψε στην ελληνική κοινωνία. Στα πλαίσια των πολλών σχετικών απόψεων που εκφράζονται κατά καιρούς, συμπίπτουσες σε πολλά ή μη, θα ήθελα εδώ να κάνω μια ιστορική και φευγαλέα αναδρομή στο ελληνικό παρελθόν και που σχετίζεται με τις γυναικοκτονίες από την ομηρική ακόμα εποχή. Θέλω να πιστεύω, πως μέσα από τους μύθους – «και οι μύθοι κρύπτουν νουν αληθείας» – την αρχαιοελληνική λογοτεχνία και τις άλλες πηγές, όπως μας διασώθηκαν, μπορούμε να ιχνηλατήσουμε και να συμπεράνουμε το γιατί η ελληνική κοινωνία θεωρεί, σε μεγάλο βαθμό ακόμα θα έλεγα, τη γυναίκα ως res.

Και σ΄ αυτή μου την αναδρομή παραλείπω την παλαιότερη Μινωική εποχή (3000 – 1200 π.Χ.), στην οποία οι γυναίκες , ειδικότερα στην Κρήτη, είχαν πολλές ελευθερίες, εξέχουσα θέση μέσα στην κοινωνία, με πολλούς και διάφορους ρόλους. Οι αγγειογραφίες, οι τοιχογραφίες κι άλλα σκεύη που μας διασώθηκαν απεικονίζουν και μαρτυρούν την ξεχωριστή και με ελευθερίες θέση της γυναίκας σ΄εκείνη τη μακρινή εποχή.
Αναφερόμενος τώρα στην ομηρική εποχή (1300 – 750 π.Χ.) και στα έπη του Ομήρου, γνωρίζουμε εξ αυτών ότι η θέση της γυναίκας κατά την εποχή αυτή διαφοροποιείται επί τα χείρω. Αναφέρω, ως παραδείγματα για το «άβουλον» κι «ανελεύθερον» των γυναικών, τη θυσία της Ιφιγένειας από τον ίδιο τον πατέρα της, προκειμένου να αποπλεύσουν τα καθηλωμένα ως τότε πλοία των Ελλήνων, λόγω επιμένουσας άπνοιας. Και μια γυναίκα, κατά τις τότε αντιλήψεις, θυσιαζόμενη θα έφερνε ευνοϊκούς ανέμους και τον πολυπόθητο απόπλουν. Αλλά και στην άλωση της Τροίας μια άλλη γυναίκα, η Πολυξένη, με βάση τα «Κύπρια έπη» θυσιάστηκε από τον Δημοφώντα και τον Ακάμαντα ή από τον Νεοπτόλεμο με προτροπή τους από τον Οδυσσέα, πάνω στον τάφο του Αχιλλέα που την είχε ερωτευθεί και το απαιτούσε τώρα το φάντασμά του. Αλλά και η Χρυσηίδα και Βρισηίδα δόθηκαν ως λάφυρα στον Αχιλλέα κι Αγαμέμνονα. Και για να διαβάσουμε προσέτι στην Οδύσσεια ραψ. 11 στιχ. 427: «Ως ουκ αινότερον και κύντερον άλλο γυναικός» ( = δεν υπάρχει πιο ανήμερο και ξετσίπωτο στον κόσμο από τη γυναίκα.»
Αλλά κι αργότερα στην αρχαία Ελλάδα, από την Αρχαϊκή εποχή μέχρι και κατά την Κλασική εποχή, ήτοι από το 750 – 323 π.Χ., η θέση και η ζωή της γυναίκας μέσα στην κοινωνία ήταν δεινή κι επισφαλής. Η κάθε «πόλις – κράτος» επεφύλασσε δύσκολη ζωή για τις γυναίκες και, εάν ξέφευγαν από τα καθιερωμένα γι αυτές, είχαν άσχημο τέλος. Εξαίρεση αποτελούσε η Σπάρτη, όπου εκεί οι γυναίκες απολάμβαναν την ελευθερία τους σε μεγάλο βαθμό.

Γυμνάζονταν κι έδειχναν τους μηρούς των (φαινομηρίδες). Ο τραγικός και μισογύνης Ευριπίδης έγραψε γι αυτές: « παρατάνε εκείνες τα σπίτια τους και με ξέσκεπα τα μηριά τους και με τα πέπλα ανεμίζοντας γυμνάζονταν στα στάδια και στις παλαίστρες μαζί με τ΄αγόρια ». Εξαίρεση ακόμα αποτελούσε και η Λέσβος, όπου εκεί οι αριστοκρατικές οικογένειες έστελναν τα κορίτσια τους σε «σχολείο» που το διεύθυνε η διάσημη και «κακολογηθείσα» εκ πολλών ποιήτρια, Σαπφώ η Λεσβία.
Στην Αθήνα, αντίθετα από την Σπάρτη , καθώς και σε άλλες ελληνικές πόλεις, η θέση της γυναίκας ήταν υποβαθμισμένη έως θλιβερή, χωρίς να διαφέρει αυτή από τη ζωή των δούλων. Ο Σοφοκλής με την «Αντιγόνη» του υποδηλώνει τις αντιλήψεις των ανδρών για τις γυναίκες κατά την Κλασική εποχή. Ζούσαν χωρίς ελευθερίες, ήταν σχεδόν άβουλα πιόνια των ανδρών που συμπεριφέρονταν προς αυτές κατά το δοκούν και πολύ σπάνια μπορούσαν να βρουν το δίκιο τους από την πολιτεία. Οι άνδρες είχαν τον πρώτο λόγο στα πολιτικά δρώμενα, αυτοί κυκλοφορούσαν ελεύθερα στην αγορά, φρόντιζαν με πολέμους κατά των εχθρών για την ασφάλεια των πόλεων, κυνηγούσαν κι έφερναν θηράματα στην οικογένεια για τη διατροφή της κι έκαναν διάφορες έξω του σπιτιού δουλειές.
Οι γυναίκες ήταν κλεισμένες μέσα στους γυναικωνίτες, μακριά από τα βλέμματα των ανδρών και σπάνια έβγαιναν έξω από τις πόρτες των σπιτιών. Μόνο οι φτωχές γυναίκες έβγαιναν για να εργαστούν σε εξωτερικές δουλειές. Οι έγκλειστες έβγαιναν μέχρι τον περιτειχισμένο αυλόγυρο των σπιτιών τους. Ασχολούνταν με το μεγάλωμα των παιδιών τους, την υφαντική, την κουζίνα , το πλέξιμο και ίσως να μάθαιναν κάποιες στοιχειωδώς ανάγνωση, μουσική και αριθμητική από τις μητέρες τους ή και τις δούλες.

Οι θυγατέρες ήταν ακόμα πιο περιορισμένες μέσα στα δωμάτιά τους μέχρι που οι πατεράδες τους έβρισκαν κάποιον άνδρα για να τον παντρευτούν, χωρίς οι ίδιες να εκφράζουν άποψη . Παντρεύονταν στην εφηβική τους ηλικία και σκοπός της ζωής τους ήταν να κάνουν παιδιά, να τα φροντίζουν μέχρι να μεγαλώσουν και να ασχολούνται με τα οικιακά . Κάποιες κοπέλες μάθαιναν και χορούς, ασχολούνταν με την υφαντική και ποικιλόμορφα κεντήματα. Συμμετείχαν στις θυσίες και σε σημαντικές θρησκευτικές γιορτές , όπως και στην πομπή των Αθηναίων, καθώς απεικονίζεται και στη ζωφόρο των Παναθηναίων στον Παρθενώνα.
Συμμετείχαν επιπλέον οι γυναίκες και σε κάποιες άλλες θρησκευτικές τελετές , όπως και στην ταφή των νεκρών, και δη αυτών από τους πολέμους, κατά πως αυτό καταφαίνεται και στον Επιτάφιο του Περικλέους που μας τον κατέγραψε ο Θουκυδίδης : «και γυναίκες πάρεισιν αι προσήκουσαι επί τον τάφον ολοφυρομεναι.»- (= δίπλα στον τάφο παίρνουν θέση γυναίκες , συγγενείς των νεκρών που τους μοιρολογούν ).- Επιτάφιος, κεφ. 34. Κι ακόμα ο ιστορικός αναφέρει για τις γυναίκες, ως εξ ανάγκης γι αυτές: « κι αν ακόμα είμαι υποχρεωμένος να αναφέρω κάτι για την αρετή που ταιριάζει στη φύση της γυναίκας, θα δηλώσω για όσες θα μείνουν τώρα χήρες με μια σύντομη παραίνεση όλη μου τη σκέψη: δηλαδή θα είναι μεγάλη η δόξα σας αν δε φανείτε κατώτερες από τη γυναικεία φύση σας, και μάλιστα αν για την καθεμιά σας γίνεται όσο το δυνατόν λιγότερος ντόρος μεταξύ των ανδρών, είτε με επαινετικό είτε με περιγελαστικό τρόπο».

Κοντολογίς, η ελληνική κοινωνία για αιώνες ήταν ανδροκρατική με υποβαθμισμένη την θέση της γυναίκας μέσα σ΄ αυτή. Μάλιστα στην κλασική Αθήνα ο άνδρας , εκτός από τη γυναίκα του που την είχε κλεισμένη στο σπίτι του, ως παιδοποιητική κυρίως μηχανή, είχε έξω από αυτό αναγνωρισμένες από το νόμο κι άλλες γυναίκες για να του φτιάχνουν τη διάθεση και να ικανοποιεί μ΄αυτές τα ερωτικά του ένστικτα. Αυτές ήταν οι παλλακίδες και οι εταίρες. Κι ο ρήτορας στον τέταρτο αιώνα δηλώνει στο πολυπληθές δικαστήριο: «τις εταίρες τις έχουμε για την ηδονή, τις παλλακίδες για τις καθημερινές προς ημάς φροντίδες τους, τις συζύγους μας για να μας κάνουν νόμιμα παιδιά και για να έχουμε κι έναν πιστό φύλακα για το σπίτι».
Και θα ήθελα ακόμα να προσθέσω ότι στην αρχαία Ελλάδα ήταν διαδεδομένη και η «παιδεραστία», για την οποία μελετητές αυτής έγραψαν περί της καλώς εννοούμενης παιδεραστίας, με καθαρά παιδαγωγικό χαρακτήρα, σχετιζόμενης δηλαδή με τον αρχαιοελληνικό «παιδαγωγικό έρωτα» μεταξύ «εραστή» κι «ερωμένου» του. Συχνά όμως αυτή ξέπεφτε στη χείριστη μορφή της , όταν αυτή παρέκκλινε σε σωματικές επαφές και που ήταν κολάσιμη από το νόμο. Και στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα πληροφορούμαστε σχετικά με αυτή, όπως κι από άλλες πηγές. Μάλιστα ο H.J. Marrou πιστεύει πως η παιδεραστία είχε στρατιωτική προέλευση. Οι σύζυγοι συνεπώς δεν ένιωθαν και τόσο το ερωτικό πάθος και τη σεξουαλική έλξη προς τις έγκλειστες συζύγους τους. Εκτονώνονταν ποικιλοτρόπως, σεξουαλικά και συναισθηματικά, έξω από το σπίτι τους. Δεν ήταν όμως λίγες και οι φορές που οι γυναίκες τους στο σπίτι, ως καταπιεσμένες, απιστούσαν προς τους άνδρες τους, είτε με δούλους είτε με άλλους που παραμόνευαν έξω από τα σπίτια

Κι έρχομαι στο Μεσαίωνα (476 – 1492 μ.Χ.) Ο σκοταδισμός και η εξίσωση της γυναίκας με το σατανά οδήγησαν πολλές γυναίκες τότε στην Ιερά Εξέταση και την πυρά. Η σεξουαλικότητα της γυναίκας θεωρήθηκε από το ιερατείο αμαρτία και κακοποιός δύναμη του διαβόλου, με συνέπεια η γυναίκα να καταταχθεί τότε στα κατώτερα όντα. Ελάχιστες ήταν οι γυναίκες εκείνες που κατά τη βυζαντινή εποχή πρωτοστάτησαν στον πολιτικό και θρησκευτικό βίο. Ούτε λόγος βεβαίως για τη δυνατότητα να γίνουν ιέρειες σε χριστιανικούς ναούς, παρά μόνον μπορούσαν να εγκλειστούν ως μοναχές στα πολλά μοναστήρια που κτίστηκαν στη χώρα μας κι αλλού.
Και με αυτές τις καθυστερημένες αντιλήψεις για τις γυναίκες μεγάλωσαν γενιές και γενιές ανδρών, από την αρχαία εποχή μέχρι και σήμερα που η θέση των γυναικών στην κοινωνία μας έχει βεβαίως βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό, συγκριτικά πάντα με το παρελθόν. Ωστόσο, όμως, ο μακροχρόνιος μισογυνισμός και οι υποτιμητικές αντιλήψεις των ανδρών για τις γυναίκες, δεν έχουν εκλείψει ακόμα στη χώρα μας που θέλει να λέγεται χώρα πολιτισμένη, ως ανήκουσα στο δυτικό κόσμο κι όχι σ΄αυτόν το βάρβαρο πολλών ανατολικών χωρών. Το «άβατο» των γυναικών σε χώρους θρησκευτικής λατρείας (Άγιον Όρος) και η πλημμελής διαπαιδαγώγηση των αγοριών σε πολλές οικογένειες, σχετικά με τη συμπεριφορά τους προς τις γυναίκες, καλά κρατούν ακόμα. Ανδρόγυνα που μεγάλωσαν με λαθεμένες αντιλήψεις για τις γυναίκες διαπαιδαγωγούν και μεγαλώνουν τα αγόρια τους με βάση τα δικά τους μισογυνικά βιώματα κι τις αρχέγονες αντιλήψεις προς τις γυναίκες.
Καθυστερημένες αντιλήψεις αιώνων, όπως: «πρόσεχε να είσαι σκληρός, μη σε βάλει η γυναίκα στο βρακί της», ότι τα τρία μεγάλα κακά στη ζωή μας είναι «πυρ, γυνή και θάλασσα», η ρήση των παλαιότερων παππούδων μας ότι «η γυναίκα θέλει ξύλο πρωί, μεσημέρι, βράδυ» κι άλλα που υποκρύπτουν εκ νοσηρής παραδόσεως μισογυνισμό, και ταλιμπανισμό θα έλεγα, όλα αυτά εκτραχύνουν συνειδήσεις που βυσσοδομούν ακόμα στην κοινωνία μας, οδηγώντας στη συνέχεια αρκετούς ανεγκέφαλους κι αγροίκους στον ανεξέλεγκτο μισογυνισμό. Κι επιπροσθέτως οι συχνά προβαλλόμενες τηλεοπτικές εικόνες με μπουργκοποιημένες, βασανιζόμενες και λιθοβολούμενες γυναίκες σε άλλους καθυστερημένους λαούς, συμβάλλουν κι επιτείνουν την ενδοοικογενειακή βία των κακοαναθρεμμένων, με τα στυγερά εν τέλει εγκλήματά τους προς τις γυναίκες.

Πιστεύω, εν κατακλείδι, πως η πολιτεία με θέληση, δυναμισμό κι αποφασιστικότητα μπορεί να δρομολογήσει τη σωστή διαπαιδαγώγηση όλων των παιδιών, αρρένων και θηλέων. Με σχολές γονέων που πρέπει να λειτουργήσουν σε όλη τη χώρα και με βαρύτατες ποινές προς τους εγκληματούντες κάθε φορά σε βάρος των γυναικών, μπορεί αυτή να προστατεύσει τις γυναίκες και να βάλει φρένο σε επίδοξους δολοφόνους αυτών. Όλα αυτά κι άλλα επιπρόσθετα μέτρα προστασίας των γυναικών που επιβάλλεται να παρθούν και να θεσπιστούν, φρονώ πως θα είναι αυτά που μπορούν να εξαφανίσουν ή τουλάχιστον να ελαχιστοποιήσουν τις γυναικοκτονίες στη χώρα μας, όπως και την ενδοοικογενειακή βία σε βάρος των γυναικών που σήμερα γίνονται άθυρμα και θύματα βάναυσων και μισογύνηδων ανδρών. Και πρωτίστως όλα αυτά είναι θέμα πολιτικής, όπως εξάλλου πολιτικά είναι και τα περισσότερα θέματα που σχετίζονται με την κοινωνία μας.-