«Οι μηχανικοί του χάους» Τ. ντα Έμπολι Εκδόσεις Κέδρος 2024 σελ. 211

Γράφει:

Ο Κώστας Α. Τραχανάς

Στην Ευρώπη,στις ΗΠΑ όπως και αλλού, η άνοδος του λαϊκισμού έχει πάρει τη μορφή ξέφρενου χορού που ανατρέπει όλους τους καθιερωμένους κανόνες και τους μετατρέπει στο αντίθετό τους.Τα ελαττώματα των λαϊκιστών ηγετών μετατρέπονται στα μάτια των ψηφοφόρων τους σε προτερήματα.Η απειρία τους είναι η απόδειξη ότι δεν ανήκουν στον διεφθαρμένο κύκλο των ελίτ και η ανικανότητά τους είναι η εγγύηση της αυθεντικότητάς τους. Οι εντάσεις που προκαλούν σε διεθνές επίπεδο είναι δείγμα της ανεξαρτησίας τους και τα fakenewsμε τα οποία διανθίζουν την προπαγάνδα τους, το σήμα κατατεθέν του ελεύθερου πνεύματός τους.

Στον κόσμο του Ντόναλντ Τραμπ, του Μπόρις Τζόνσον,της ΤζιόρτζιαΜελόνικαι του Ζαΐρ Μπολσονάρου η κάθε μέρα έχει την γκάφα της,την πολεμική της,την κίνηση εντυπωσιασμού της. Δεν προλαβαίνει κανείς να σχολιάσει ένα γεγονός και ήδη επισκιάζεται από κάποιο άλλο, σε μια ατέλειωτη σπείρα που προσελκύει την προσοχή και κατακλύζει μέχρι κορεσμού τη σκηνή των μέσων μαζικής επικοινωνίας.

Πίσω από τι αχαλίνωτες εκδηλώσεις του λαϊκιστικού καρναβαλιού κρύβεται η επίμονη εργασία δεκάδων επικοινωνιολόγων, ιδεολόγων και, ολοένα και συχνότερα, επιστημόνων και ειδημόνων των δεδομένων μεγάλου όγκου (BigData), χωρίς τους οποίους οι λαϊκιστές ηγέτες δεν θα είχαν ανέλθει ποτέ στην εξουσία.

Το βιβλίο αυτό διηγείται την ιστορία τους.

Είναι η ιστορία ενός ειδήμονα του ιταλικού,μάρκετινγκ που, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αντιλαμβάνεται ότι το διαδίκτυο θα φέρει επανάσταση στην πολιτική, γνωρίζοντας ωστόσο ότι η εποχή δεν είναι ακόμα έτοιμη για ένα καθαρά ψηφιακό κόμμα.Ο ΤζιανρομπέρτοΚαζαλέτζιο προσλαμβάνει τότε έναν κωμικό, τον ΜπέμπεΓκρίλο, για να γίνει το πρώτο άβαταρ με σάρκα και οστά ενός κόμματος -αλγόριθμου, του Κινήματος 5Αστέρων, βασισμένου εξ ολοκλήρου στη συλλογή δεδομένων των ψηφοφόρων και στην ικανοποίηση των αιτημάτων τους, ανεξαρτήτως οποιασδήποτε ιδεολογικής βάσης.

Είναι η ιστορία του ΝτόμινικΚάμινγκς, του επικεφαλής της καμπάνιας του Brexit, ο οποίος κατόρθωσε να στοχοποιήσει εκατομμύρια αναποφάσιστους ψηφοφόρους,απευθύνοντάς τους ακριβώς τα μηνύματα που έπρεπε,τη στιγμή που έπρεπε, για να τους κάνει να γείρουν προς το στρατόπεδο του Brexit.

Είναι η ιστορία του ΣτιβΜπάνον,του ανθρώπου-ορχήστρα του αμερικανικού λαϊκισμού, ο οποίος, αφού οδήγησε τον Τραμπ στη νίκη, ονειρεύεται σήμερα να ιδρύσει μια λαϊκιστική Διεθνή για να πολεμήσει αυτό που αποκαλεί «κόμμα του Νταβός» των ελίτ της παγκοσμιοποίησης.

Είναι η ιστορία του Άρθουρ Φινκελστάιν, εβραίου ομοφυλόφιλου της Νέας Υόρκης ο οποίος έγινε ο πιο αποτελεσματικός σύμβουλος του Βίκτορ Όρμπαν,του σημαιοφόρου της αντιδραστικής Ευρώπης, που έχει στρατευτεί σε έναν ανελέητο αγώνα υπεράσπισης των παραδοσιακών αξιών.

Όλοι μαζί αυτοί οι μηχανικοί του χάους επινοούν σήμερα μια νέου είδους προπαγάνδας, προσαρμοσμένη στην εποχή των σέλφι και των κοινωνικών δικτύων, και έτσι παραμορφώνουν την ίδια τη φύση του δημοκρατικού παιχνιδιού. Η δράση τους είναι να μεταφράζουν πολιτικά το Facebook και το Google.Είναι φυσικάλαϊκιστική,διότι, όπως τα κοινωνικά δίκτυα,δεν επιδέχεται κανενός τύπου μεσολάβηση και βάζει τους πάντες στο ίδιο επίπεδο, με μία και μοναδική παράμετρο αξιολόγησης: τα likes.Δεν την ενδιαφέρει το περιεχόμενο, διότι,όπως και τα κοινωνικά δίκτυα, έχει έναν και μόνο στόχο: αυτόν που οι μικρές μεγαλοφυΐες της SiliconValleyαποκαλούν «δέσμευση» και, στην πολιτική, σημαίνει άμεση προσχώρηση.

Αν ο αλγόριθμος των κοινωνικών δικτύων είναι προγραμματισμένος να προσφέρει στον χρήστη οποιαδήποτε περιεχόμενο μπορεί να τον προσελκύσει λίγο συχνότερα και για λίγο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στην πλατφόρμα, ο αλγόριθμος των μηχανικών του χάους τους ωθεί να υποστηρίξουν οποιαδήποτε άποψη, λογική ή παράλογη, ρεαλιστική ή διαγαλαξιακή, αρκεί να ανταποκρίνεται στις επιδιώξεις και στους φόβους -προπαντώς τους φόβους-των ψηφοφόρων.

Καλλιεργώντας τον θυμό του καθενός, και χωρίς να τον απασχολεί η συνοχή, ο αλγόριθμος των μηχανικών του χάους καταρρίπτει τους παλιούς ιδεολογικούς φραγμούς και αναδιαρθρώνει την πολιτική διαμάχη στη βάση μια απλής αντιπαράθεσης ανάμεσα στον «λαό» και στις «ελίτ».Στην περίπτωση του Brexit, όπως και στην περίπτωση του Τραμπ και της Ιταλίας, η επιτυχία των εθνολαϊκιστώνμετράται από την ικανότητά τους να εξαφανίζουν στην αντίθεση Αριστεράς/Δεξιάς για συλλέξουν ψήφους όλων των δυσαρεστημένων και όχι μόνο των φασιστών.

Βέβαια, όπως και τα κοινωνικά δίκτυα, η νέα προπαγάνδα τρέφεται κυρίως από αρνητικά συναισθήματα, γιατί αυτά εξασφαλίζουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή, εξ ου και η επιτυχία των fakenews και των θεωριών συνωμοσίας.

Το σύγχρονο καρναβάλι τρέφεται από δύο συστατικά που δεν έχουν τίποτα παράλογο : το μίσος ορισμένων λαϊκών στρωμάτων, που στηρίζεται σε πραγματικές κοινωνικές και οικονομικές αιτίες, και μία υπερδυναμικήμηχανή,που δημιουργήθηκε αρχικά για εμπορικούς σκοπούς και έγινε το προνομιακό εργαλείο όλων εκείνων που θέλουν να πολλαπλασιάσουν το χάος.

Η επιλογή του συγγραφέα, σε αυτό το βιβλίο να επικεντρωθεί στο δεύτερο συστατικό δεν σημαίνει καθόλου ότι αρνείται τη βαρύτητα των πραγματικών αιτίων της οργής.Η δράση των μηχανικών του χάους δεν εξηγεί τα πάντα, σε καμία περίπτωση.Αυτό που κάνει ενδιαφέροντα αυτά τα άτομα είναι μάλλον το γεγονός ότι κατόρθωσαν να αντιληφθούν πριν από τους άλλους τα σημάδια της τωρινής αλλαγής και ο τρόπος με τον οποίο κατάφεραν να επωφεληθούν από αυτό για να περάσουν από το περιθώριο στο κέντρο του συστήματος.Καλώς ή, κυρίως, κακώς, οι διαισθήσεις τους, οι αντιρρήσεις τους και η ιδιοσυγκρασία τους είναι αυτές της εποχής μας.

Ο Τζουλιάνο ντα Έμπολι σκιαγραφεί το πορτρέτο των μηχανικών του χάους, προσώπων σχεδόν άγνωστων στο ευρύ κοινό, που δρουν παρασκηνιακά και αλλάζουν άρδην τους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού και τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων κοινωνιών.

Ο Ιταλοελβετός Τζουλιάνο ντα Έμπολι γεννήθηκε στο Παρίσι το 1973. Σπούδασε Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες. Διετέλεσε αντιδήμαρχος πολιτισμού στη Φλωρεντία και πολιτικός σύμβουλος του Ιταλού πρωθυπουργού ΜατέοΡέντσι. Ίδρυσε στο Μιλάνο τη δεξαμενή σκέψης Volta, που έχει ως στόχο τη διαφάνεια στην πολιτική, την αποτελεσματική ρύθμιση της παγκοσμιοποίησης και την υπεύθυνη πολιτική ρητορική.
Διδάσκει Πολιτικές Επιστήμες στο Παρίσι, αρθρογραφεί τακτικά στον ιταλικό Τύπο και έχει δημοσιεύσει πλήθος μελετών και δοκιμίων. Το μυθιστόρημά του Ο μάγος του Κρεμλίνου (Κέδρος, 2022) τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο Μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας.