Οι συγγραφείς αποκαλύπτουν τα μυστικά τους στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

ΛΟΥΚΑΣ ΑΞΕΛΟΣ

“…θέλησα και εν όψει των 200 χρόνων από το 1821,
να παραδώσω και με βάση τις νέες έρευνες δύο δεκαετιών,
έναν εύχρηστο τόμο στον οποίο θα αποτυπωνόταν
η παγιωμένη, πλέον, άποψή μου για τον Ρήγα…”

Ο Λουκάς Αξελός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947. Αποφοίτησε από την Νομική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από πολύ νωρίς ασχολήθηκε με τα γράμματα και το βιβλίο, διευθύνοντας από την ίδρυσή τους τις εκδόσεις “Στοχαστής” (1969) και το περιοδικό “Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου, Έρευνας και Κριτικής” (1980)• είναι, επίσης, μέλος του Advisory Board του περιοδικού “Journal of the Hellenic Diaspora”. Επιμελήθηκε, σχολίασε και προλόγισε αρκετά βιβλία Ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Στο συγγραφικό πεδίο οι έρευνές του έχουν επικεντρωθεί σε τρεις άξονες: Στην παρουσίαση και ανάδειξη ορισμένων προσωπικοτήτων, που αποτέλεσαν σταθμό στην διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην νεότερη Ελλάδα, στην μελέτη του Κυπριακού Ζητήματος και στην ανάλυση της εκδοτικής δραστηριότητας και της κίνησης των ιδεών στην Ελλάδα από την δεκαετία του 1960 ως τις μέρες μας.

Ταυτόχρονα, έχει ασχοληθεί με την κριτική και έχει δημοσιεύσει αρκετά δοκίμια, μελέτες, άρθρα και ποιήματα σε διάφορα βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες. Μακρά είναι και η πορεία του στον χώρο της ποίησης. Ποιήματά του έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά και ανθολογίες, ενώ έχει κυκλοφορήσει τέσσερις ποιητικές συλλογές (“Περιπέτεια ή Επιστροφή αρ. 2”, 1981• “Ταξίδι στη νύχτα”, 1986• “Σκοτεινό πέρασμα”, 2000• “Τελευταία πατρίδα”, 2013). Έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά και στα ισπανικά.

• Από πότε αρχίσατε να μελετάτε τον Ρήγα και πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του νέου σας βιβλίου Ρήγας Βελεστινλής. Ο πατέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στοχαστής;

Η επαφή μου με τον Ρήγα ξεκινάει από τα μαθητικά μου χρόνια όταν στην βιβλιοθήκη του φιλίστορα πατέρα μου βρήκα 4-5 βιβλία για τον Ρήγα που τα ρούφηξα κυριολεκτικά. Το 1968, στα χρόνια της δικτατορίας, συγκέντρωσα ορισμένα βασικά του έργα, τα οποία εκδόθηκαν με μια εισαγωγή μου το 1969 με τίτλο Ρήγα Βελεστινλή, Κείμενα, που ήταν και το πρώτο βιβλίο του Στοχαστή. Έκτοτε επί μισόν αιώνα και πλέον ο Ρήγας αποτελεί όχι μόνον το κεντρικό πεδίο των επιστημονικών μου ερευνών, αλλά και τον πολικό αστέρα που φωτίζει και οδηγεί την όποια πορεία μου. Σε αυτό, λοιπόν, το πλαίσιο συνεχούς έρευνας, αναζήτησης και εμπλουτισμού, εντάσσονται και τα έργα μου για τον Ρήγα. Έχοντας ήδη διατυπώσει αρκετά για την ζωή και το έργο του που περιλαμβάνονταν στο βασικό μου έργο Ρήγας Βελεστινλής, Σταθμοί και όρια στην διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα, που κυκλοφόρησε το 2003, θέλησα και εν όψει των 200 χρόνων από το 1821, να παραδώσω και με βάση τις νέες έρευνες δύο δεκαετιών, έναν εύχρηστο τόμο στον οποίο θα αποτυπωνόταν η παγιωμένη, πλέον, άποψή μου για τον Ρήγα, που διαφοροποιείται από την μέχρι σήμερα κυρίαρχη, στο ότι θεωρώ τον Ρήγα όχι απλώς μάρτυρα και εθναπόστολο, αλλά – ταυτόχρονα – χαράκτη της Μεγάλης Ιδέας και πατέρα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας και Δημοκρατίας.

• Ποια ήταν η προσωπικότητα του Ρήγα, ποιο ήταν το όραμά του;

Η προσωπικότητα του Ρήγα, κατά την γνώμη μου, υπερβαίνει με το αναγεννησιακό της εύρος όλες τις αντίστοιχες περιπτώσεις.
Η διαφορά του Ρήγα απ’ όλες τις λαμπρές προσωπικότητες του Αγώνα, συνίσταται στο γεγονός ότι κανένας άλλος Έλληνας της περιόδου δεν συγκροτεί μια τόσο πολύμορφη, πολυσχιδή, δραστική, γειωμένη, οραματική και ηρωική προσωπικότητα. Το όραμά του η απελευθέρωση των Ελλήνων και των καταπιεζόμενων λαών της Βαλκανικής και η ίδρυση στην θέση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας της Ελληνικής Δημοκρατίας, μιας ακραιφνώς δημοκρατικής πολιτείας στηριγμένης στην αρχαιοελληνική δημοκρατική παράδοση, αποτελούσε την πιο ολοκληρωμένη και προοδευτική πρόταση της περιόδου πριν και μετά τον Αγώνα. Σήμερα με το πέρασμα του χρόνου, είμαστε σε θέση τεκμηριωμένα να βεβαιώσουμε ότι το βάθος της διείσδυσης της πράξης και των ιδεών του ξεπερνάει τα όρια μιας σημαντικής θετικής επίδρασης στα όσα διαδραματίστηκαν τότε. Κι αυτό δεν οφείλεται μόνον στο γεγονός ότι πέφτοντας ο ίδιος μαχόμενος ηρωοποιήθηκε στα μάτια του ελληνικού και των βαλκανικών λαών, αλλά στην πραγματικότητα του ότι οι ιδέες του δεν μπόρεσαν να δολοφονηθούν, γιατί είχαν ξεχωριστό στρατηγικό, αξιακό και οραματικό χαρακτήρα.

• Με ποιο τρόπο βοήθησε την αφύπνιση του ελληνικού λαού;

Ο Ρήγας είχε πλήρη και βαθιά τεκμηριωμένη συνείδηση για την δεινή θέση στην οποία βρισκόταν ο Ελληνισμός κάτω από «την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού», όπως γράφει ο ίδιος. Σε αυτό το πλαίσιο και γνωρίζοντας ότι από κάπου έπρεπε να ξεκινήσει το τιτάνιο αυτό έργο αποτίναξης του ζυγού, ο Ρήγας έθεσε σε εφαρμογή ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα, ιδεολογικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής, οικονομικής, θεσμικής, πολιτικής και στρατιωτικής αναδιάταξης του υπόδουλου Έθνους, μέσω πιλοτικών παρεμβάσεων, σε όλες τις παραπάνω σφαίρες. Κεντρικό και σταθερό όμως στοιχείο της όλης του αποτίμησης, ήταν η εμμονή στην καθοριστική σημασία που θα είχε για την αναγέννηση των σκλάβων Ελλήνων η μορφωτική-πολιτισμική και εκπαιδευτική τους αναγέννηση. Η ύπαρξη στοιχειώδους γνωσιολογικού υποβάθρου για κάθε Έλληνα πολίτη.

«Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα λάθη», τονίζει εμφαντικά στο 22ο άρθρο της Νέας Πολιτικής Διοίκησης, συμπληρώνοντάς το όμως με το διαχρονικό «Συλλογάται καλά, όποιος συλλογάται ελεύθερα». Με βάση τα παραπάνω έδινε ξεχωριστή σημασία στο να γνωρίζουν καλά οι πολίτες μιας δημοκρατικής κοινωνίας την γεωγραφία και ιστορία του τόπου τους, να έχουν ανοιχτό μυαλό στα πορίσματα της επιστήμης και τέλος να έχουν ανοιχτούς ορίζοντες, πράγμα που τους προσφέρει και η γνώση ξένων γλωσσών (ο ίδιος μιλούσε πέντε γλώσσες).

• Είσαστε από τους λίγους επιστήμονες που έχετε μελετήσει τον Ρήγα. Πώς νιώθετε στις εκδηλώσεις και στα Συνέδρια που σας καλούν από πολλά μέρη της Ελλάδας για να μιλήσετε;

Κατ’ αρχήν θα πρέπει να επισημάνω ότι με τον Ρήγα και το έργο του έχουν ασχοληθεί αρκετοί. Είναι άλλο ζήτημα το πόσο σοβαρά και επιστημονικά το έχουν αντιμετωπίσει. Σε κάθε περίπτωση όποιος διαβεί την «επικράτεια Ρήγας», είναι αδύνατο να μην συναντηθεί – τουλάχιστον – με το έργο των Απόστολου Δασκαλάκη και Λέανδρου Βρανούση. Όσον αφορά το πώς νιώθω εγώ όταν με καλούν να μιλήσω για τον Ρήγα, απλά νιώθω συγκίνηση και ευθύνη. Συγκίνηση γιατί ο Ρήγας κυκλοφορεί ακόμη ζωντανός ανάμεσά μας και ευθύνη γιατί πρέπει να ανταποκριθώ στον ρόλο του καλού σπορέα, όπως μας δίδαξε ο δάσκαλος.

•Γνωρίζουν οι Έλληνες το έργο του Ρήγα;

Αν και όχι όλοι (σημαντικό ποσοστό της νέας γενιάς έχει άγνοια), αρκετοί είναι αυτοί που γνωρίζουν τον Ρήγα με το επώνυμο που αργότερα του απεδόθη ως Ρήγας Φεραίος δηλαδή και όχι Βελεστινλής και ορισμένοι έχουν υπ’ όψιν τους το συλλογάται καλά, όποιος συλλογάται ελεύθερα, το ως πότε παλληκάρια και τον ηρωικό θάνατό του. Το τι όμως ο Ρήγας σημαίνει για τον Νεότερο Ελληνισμό, αυτό λίγοι το γνωρίζουν ή το συνειδητοποιούν.

•Πέρα από συγγραφέας είστε και εκδότης. Ποια συμβουλή δίνετε στους νέους που σας φέρνουν τα γραπτά τους για έκδοση;

Ανήκω στην κατηγορία εκείνη που πιστεύει ότι «δεν τεντώνει στον καθένα την χορδή του ο Απόλλωνας» και γράφουμε όταν έχουμε κάτι να πούμε ειδ’ αλλιώς σωπαίνουμε. Αυτό εξ’ ορισμού σημαίνει ότι βάζω ψηλά τον πήχη τονίζοντας στους συγγραφείς ότι το βιβλίο είναι μοναδικό, ανεπανάληπτο και διαρκές πολιτισμικό αγαθό και όχι αναλώσιμο φαστφουντάδικης προέλευσης προϊόν και ότι αν το βλέπουν και αυτοί ως τέτοιο πρέπει να το αντιμετωπίσουν αναλόγως.
Στον βαθμό λοιπόν και με την προϋπόθεση ότι διακρίνω σε αυτούς κάποιο ταλέντο τους ζητώ να «ματώσουν», ακολουθώντας το Σολωμικό και Καβαφικό πρότυπο.