Νομίζω ότι η συγγραφή είναι από την ίδια τη φύση της ένας τρόπος αυτοέκφρασης του ανθρώπου. Πλάι σε άλλους τρόπους, την εργασία, την κοινωνική δράση, τις μη γραπτές τέχνες, την άθληση και τον πολιτισμό, έχει μια ιδιαίτερη θέση, συνδεόμενη με τη δυνατότητα που παρέχει να επηρεάσουμε την άποψη και τη στάση των άλλων. Σε αντίθεση με την καθημερινή ενασχόληση κάθε ατόμου, που επιδρά κυρίως στον άμεσο περίγυρό του, ένα βιβλίο ή ένα έργο τέχνης απευθύνεται δυνητικά σε όλους τους ανθρώπους, και μάλιστα όχι μόνο στο σήμερα αλλά και σε μελλοντικές εποχές. Από αυτό απορρέει η ιδιαίτερη ευθύνη του συγγραφέα.
Για όσους ακολουθούν τη μαρξιστική θεωρία όπως εγώ, η συγγραφή έχει όμως έναν ειδικότερο προσδιορισμό και ώθηση. Απορρέει από την αίσθηση της ανάγκης να πάρουμε θέση και να συνεισφέρουμε στη μεγάλη διαμάχη της εποχής μας ανάμεσα στην πρόοδο και την αντίδραση, ανάμεσα στις δυνάμεις που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο προσπαθούν να διαιωνίσουν το εκμεταλλευτικό καπιταλιστικό σύστημα, με τις τεράστιες ανισότητες και τα δεινά που συσσωρεύει για τους λαούς –φτώχεια, οικολογική καταστροφή, πόλεμοι, εθνικές συρράξεις, απειλητική αναβίωση του φασισμού– και σε εκείνους που αναζητούν ένα δρόμο πέρα από αυτό, προς μια σοσιαλιστική κοινωνία ισότητας και αλληλεγγύης.
Τα βιβλία μου πραγματεύονται μια ποικιλία θεμάτων από μια μαρξιστική οπτική. Αυτό είναι το κοινό νήμα που τα συνδέει, καθώς εκτείνονται σε αρκετά, διαφορετικά πεδία, όπως οι φυσικές επιστήμες (το αντικείμενο που σπούδασα –χημικός γαρ– αλλά ποτέ δεν εξάσκησα), η ιστορία του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, το έργο μαρξιστών όπως ο Λένιν και ο Μπουχάριν, η κοινωνική ανάλυση, ακόμη και η λογοτεχνική κριτική. Έχω γράψει όμως και δυο βιβλία για το σκάκι.
Τη βασική έμπνευση για τη δουλειά μου παρέχει το έργο των κλασικών του μαρξισμού, του Μαρξ, του Ένγκελς και του Λένιν. Δεν αναφέρομαι εδώ τόσο σε συγκεκριμένα έργα τους, που και αυτά έχουν παίξει το ρόλο τους, όσο στη μέθοδό τους, την οικονομική και κοινωνική θεωρία τους, την αντίληψή τους για την εξέλιξη στη φύση και την κοινωνία. Ο μαρξισμός όμως διεκδικεί να ενσωματώνει κάθε θετικό και δημιουργικό στοιχείο από την προγενέστερη ανθρώπινη σκέψη, και με αυτή την έννοια θα μπορούσα να αναφέρω όχι λίγους ακόμη στοχαστές που με έχουν κάνει αυτό που είμαι. Ο Πλάτων ήταν ένα προσφιλές ανάγνωσμα των νεανικών μου χρόνων, μεγάλοι φιλόσοφοι όπως ο Φίχτε και ο Χέγκελ ακολούθησαν αργότερα.
Σε αυτή την παράδοση προστίθεται, ωστόσο, μια επίγνωση της κρίσης στην οποία περιέπεσε ο μαρξισμός μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ και της πιεστικής ανάγκης για μια ανακαίνισή του, αν πρόκειται στις αρχές του 21ου αιώνα να σταθεί στο ύψος των σύγχρονων απαιτήσεων, όπως στεκόταν στις αρχές του προηγούμενου, του 20ού αιώνα. Από τη μια μεριά, η καταπιεστική πρακτική του σταλινισμού, ιδιαίτερα τα μαζικά εγκλήματα στην ΕΣΣΔ στη δεκαετία του 1930 και ως το θάνατο του Στάλιν, θόλωσε την εικόνα του μαρξισμού ως μιας κατεξοχήν απελευθερωτικής θεωρίας, δίνοντας τη δυνατότητα στους ιδεολόγους του κατεστημένου να ταυτίσουν τον κομμουνισμό με το φασισμό, αθωώνοντας έτσι το προσφιλές τους καπιταλιστικό σύστημα.
Από την άλλη, οι επιφανείς μαρξιστές που αντιστάθηκαν σε αυτές τις τάσεις και προώθησαν το μαρξισμό μετά το θάνατο του Λένιν, στους οποίους περιλαμβάνω μορφές όπως ο Τρότσκι, ο Μπουχάριν, ο Γκράμσι και ο Λούκατς, έμειναν συχνά πίσω από τις ορμητικές εξελίξεις σε όλα τα πεδία, εξελίξεις συνδεόμενες με τη διαρκή κινητικότητα του καπιταλισμού, τις προόδους των φυσικών επιστημών, κ.λπ. Ακόμη χειρότερα, ο μαρξισμός πλαστογραφήθηκε όχι μόνο από το σταλινισμό αλλά και από καθηγητικά, σχολαστικά ρεύματα που άνθισαν στη Δύση, για να αποδιαρθρωθεί έτσι εσωτερικά και να οδηγηθεί στην ανυποληψία. Στις συνθήκες αυτές έχει μεγάλη σημασία η αφομοίωση της γνώσης και η εκ νέου παραγωγική σύνδεση του μαρξισμού με τα προβλήματα της πράξης, τόσο αναφορικά με ζητήματα του παρελθόντος, όπως η αποτυχία του πρώτου σοσιαλιστικού εγχειρήματος, τα οποία πρέπει να απαντηθούν πειστικά, όσο και παραπέρα με τα επίκαιρα προβλήματα που θέτει η επέλαση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.
Το τελευταίο μου βιβλίο, «Από τον Οκτώβρη στον Στάλιν» –βγήκε το φθινόπωρο του 2018 από τις Εκδόσεις Επίκεντρο– εντάσσεται στην προοπτική που μόλις εξέθεσα. Συζητά την ιστορία της ΕΣΣΔ και του κομμουνιστικού της κινήματος από την Οκτωβριανή Επανάσταση ως το θάνατο του Στάλιν, από μια άποψη στενά συνυφασμένη με το σήμερα.
Μια από τις κύριες επιδιώξεις των κρατούντων, που έγινε εμφανής και στην επέτειο των 100 χρόνων της Οκτωβριανής Επανάστασης, είναι η δυσφήμηση και η απαξίωση του μαρξισμού, αλλά και της ίδιας της κορυφαίας επαναστατικής εμπειρίας του 20ού αιώνα, που αποτέλεσε ο Οκτώβρης, με την εμφάνιση των σταλινικών εγκλημάτων ως του αναπόφευκτου και οργανικά αναγκαίου αποτελέσματός τους.
Ενόψει της αυξανόμενης αστάθειας του συστήματος, που ξεκίνησε με τη μεγάλη οικονομική κρίση του 2008 χωρίς να ξεπεραστεί ποτέ πραγματικά, αλλά και καθώς τα σημάδια μιας νέας κρίσης πυκνώνουν στον ορίζοντα, γίνεται έτσι προσπάθεια να απαξιωθεί στην εποχή μας ως αδιέξοδη η επαναστατική αλλαγή, να εμφανιστεί η τωρινή κατάσταση ως οριστική και να επιβεβαιωθεί το χιλιο-διακηρυγμένο «τέλος της ιστορίας».
Στα τέσσερα δοκίμια του βιβλίου επιχειρώ να ανασκευάσω το παραπάνω σχήμα. Στόχος μου είναι να δείξω ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση συνδέθηκε με μεγάλες θετικές αλλαγές και μετασχηματισμούς, τόσο στην οικονομία, όσο και τις επιστήμες και τις τέχνες, τον πολιτισμό και τις εθνικές σχέσεις, που δρομολογήθηκαν στις μέρες της επανάστασης και άνθισαν σε όλη τη δεκαετία του 1920 στην ΕΣΣΔ. Ο σταλινισμός αντέστρεψε και εξάλειψε αυτές τις δημιουργικές τάσεις, εκπροσωπώντας όχι τις κατευθύνσεις της επανάστασης, αλλά το γραφειοκρατικό εκφυλισμό της από δυνάμεις ξένες προς αυτή.
Όλα αυτά παρουσιάζονται στο βιβλίο με εύληπτο τρόπο, μέσα από μαρτυρίες και ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό για την κάθε περίοδο, ώστε ο ίδιος ο αναγνώστης να έχει τη δυνατότητα να ζυγίσει και να κρίνει τις υποστηριζόμενες θέσεις, από την άποψη της επαρκούς ή μη τεκμηρίωσής τους. Η δυσκολία που αντιμετώπισα κατά τη συγγραφή του ήταν η ανάγκη να συγκεντρώσω μια πλούσια και όχι γνωστή φιλολογία για την Οκτωβριανή Επανάσταση, προερχόμενη από πηγές τόσο των Κόκκινων όσο και των Λευκών, δημοσιογράφους, διανοούμενους, καλλιτέχνες, αξιωματούχους, κ.λπ., που επισκέφθηκαν την ΕΣΣΔ στα χρόνια 1917-1920. Η εργασία πάνω σε αυτήν, όμως, ήταν ανταμειφτική, καθώς μου έδωσε τη δυνατότητα να παρουσιάσω μια ζωντανή εικόνα της επανάστασης, όσο μπόρεσα να το κάνω, αντί για τις πιο συνηθισμένες, «ξερές» ιστορικές προσεγγίσεις της.
Να προσθέσω ότι κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα ακόμη βιβλίο από τις Εκδόσεις Τόπος, «Η διδασκαλία του Μαρξ», το οποίο περιλαμβάνει δυο εργασίες του Μπουχάριν για τον μαρξισμό, με ένα μικρότερο δικό μου μελέτημα.
Πέρα από τη συγγραφή, το σκάκι και ο κινηματογράφος είναι δυο άλλες ασχολίες μου, στον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο που μου μένει γι’ αυτές.
Βιογραφικό
Ο Χρήστος Κεφαλής γεννήθηκε το 1963. Σπούδασε χημικός στο Χημικό Τμήμα της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αρθρογραφούσε και αρθρογραφεί τακτικά σε εφημερίδες όπως οι Αυγή, Εποχή, Ελευθεροτυπία, σε περιοδικά και σε διαδικτυακούς Τόπους για πολιτικά και ιδεολογικά θέματα. Είναι διευθυντής σύνταξης του περιοδικού Μαρξιστική Σκέψη. Έχει δημοσιεύσει βιβλία όπως Ο Οκτώβρης και η Εποχή μας (Εκδόσεις Τόπος, 2010), Οι Μεγάλοι Φυσικοί Επιστήμονες (Εκδόσεις Τόπος 2015), Μαρξιστικές Ματιές στο Σύγχρονο Κόσμο (Εκδόσεις Τόπος 2016), Λένιν. Η Διάνοια της Επανάστασης (Εκδόσεις Τόπος 2017), Υπόθεση Κατίν (Εκδόσεις Επίκεντρο, 2017), Από τον Οκτώβρη στον Στάλιν (Εκδόσεις Επίκεντρο 2018), ενώ έχει συμμετάσχει και σε συλλογές. Ασχολήθηκε επίσης με το σκάκι, δυο βιβλία του για το οποίο έχουν εκδοθεί από τις Εκδόσεις Κέδρος (Σκάκι και Κουλτούρα, 2004 και Σκακιστική Εγκυκλοπαίδεια, 2008).