Του Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού)
Εισαγωγικά.
Κυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση από τις Εκδόσεις Νεκτάριος Παναγόπουλος το βιβλίο «ΟΣΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ -ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΕΙΣ ΤΟ ΘΕΙΟΝ, ΠΡΟΣΚΥΝΟΥΜΕΝΟΝ, ΠΑΝΑΓΙΟΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑ».
Η πρώτη έκδοση έγινε το 2014.
Το βιβλίο εκδόθηκε «προνοία και κόποις» του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (Χημικού) και της πρεσβυτέρας Χαρούλας Τσουλιάη (φιλολόγου).
Με την έκδοση του Παρακλητικού Κανόνα στο Άγιο Πνεύμα, στην ελληνική υμνογραφική γλώσσα, κλείνει η ενότητα που αφορά την έκδοση των υμνογραφικών έργων του Αγίου Μαξίμου του Γραικού.
Μια προσπάθεια, που είχε ξεκινήσει πριν αρκετά χρόνια ο μακαριστός Αρτινός ιστορικός και ερευνητής Κώστας Τσιλιγιάννης.
Υπενθυμίζουμε ότι ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός συνέθεσε τα εξής υμνογραφικά ποιήματα:
Παρακλητικό Κανόνα στον Τίμιο Πρόδρομο.
Ακολουθία στον Άγιο Έρασμο.
Παρακλητικό Κανόνα στο Θείο και Προσκυνούμενο, Πανάγιο και Παράκλητο Πνεύμα.
Η σημασία της Έκδοσης
Οι συγκεκριμένες εκδόσεις του Παρακλητικού Κανόνα είναι ΜΟΝΑΔΙΚΕΣ και ως εκ τούτου ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ για τους παρακάτω λόγους:
Α. Είναι ο μοναδικός Παρακλητικός Κανόνας προς το Πανάγιο Πνεύμα, που υπάρχει στην Εκκλησιαστική υμνογραφία. Ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός είναι ο πρώτος που συνέθεσε, ως μοναχός στη Μονή Βατοπαιδίου, Παρακλητικό Κανόνα στον Τίμιο Πρόδρομο, αλλά και ο πρώτος που συνέθεσε παρακλητικό κανόνα στο Πανάγιο Πνεύμα, ως έγκλειστος στη Μονή Βολοκολάμσκ.
Β. Το υμνογραφικό κείμενο δίνεται για πρώτη φορά στο Χριστεπώνυμο πλήρωμα στην ελληνική ορθόδοξη υμνογραφική γλώσσα, για προσευχητική χρήση, μετά από 472 χρόνια από τη σύνθεσή του στη ρωσοσλαβονική.
Γ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΠΙΣΗΜΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΟ ΜΗΝΙΑΙΟ ΤΟΥ ΜΑΪΟΥ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, όπως το παρέδωσε ο Όσιος Μάξιμος ο Γραικός.
Περιεχόμενα του βιβλίου:
1. Θεολογικός, υμνογραφικός και φιλολογικός σχολιασμός του Κανόνα.
2. Ο Παρακλητικός Κανόνας σε δύο υμνογραφικές μορφές. Μία σε ήχο δ και μία σε ήχο πλάγιο δ, του στυλ της μικρής παράκλησης, για να είναι πιο προσιτό το κείμενο στο χριστεπώνυμο πλήρωμα. Έτσι δημιουργήθηκαν και παρουσιάζονται και νέα τροπάρια στον Άγιο Μάξιμο.
3. ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ, ενώ στην πρώτη έκδοση υπάρχουν ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ στον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό.
Το ιστορικό της Έκδοσης του Παρακλητικού Κανόνα στο Θείο και Προσκυνούμενο, Πανάγιο και Παράκλητο Πνεύμα του Αγ.Μαξίμου του Γραικού.
Οι δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε στην Έκδοση και η αντιμετώπισή τους.
Η προσπάθεια έκδοσης του Κανόνα ξεκίνησε στα τέλη του 2012.
Οι κυριότερες δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε ήταν.
Α. Η εύρεση εξειδικευμένου μεταφραστικού Κέντρου, για τη μετάφραση του κειμένου από τη ρωσοσλαβονική γλώσσα, στη νεοελληνική γλώσσα.
Β. Η εύρεση υμνογράφου, ο οποίος θα αποδεχόταν τη σύνθεση υμνογραφικού κειμένου με βάση τη μετάφραση του Κανόνα.
Γ. Ο έλεγχος των κειμένων (νεοελληνικού και υμνογραφικού κειμένου).
Αφήσαμε τα θέματα αυτά στις πρεσβείες και στην Πρόνοια του Αγίου, του οποίου η παρουσία ήταν εμφανέστατη σε όλη μας την προσπάθεια, ιδιαίτερα δε από το Μάρτιο του 2014 μέχρι την πρώτη έκδοση του Κανόνα (Αύγουστος 2014).
Το πρόβλημα της εύρεσης εξειδικευμένου μεταφραστικού Κέντρου λύθηκε σχετικά νωρίς. Έτσι το Φεβρουάριο του 2013 είχαμε στα χέρια μας τη μετάφραση του Κανόνα από τη ρωσοσλαβονική γλώσσα στη νεοελληνική.
Παράλληλα άρχισε και η έρευνά μας για υμνογράφο. Στη διάρκεια αυτής της προσπάθειας μάς υποδείχτηκε να γίνει ο έλεγχος της μετάφρασης. Έτσι, «προνοία» του Οσίου Μαξίμου και «προτάσει» υμνογράφου της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας, ήρθαμε σε επαφή με τον Μητροπολίτη Κυρήνης κ.κ.Αθανάσιο, Έξαρχο τότε του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στη Μόσχα. Ο συγκεκριμένος Μητροπολίτης, με ειδικές σπουδές στη Βυζαντινή υμνογραφία και ποίηση, έχει ιδιαίτερη ευλάβεια στον Άγιο Μάξιμο το Γραικό και αποδέχτηκε με μεγάλη χαρά και προθυμία τον έλεγχο της μετάφρασης. Αυτό έγινε σε συνεργασία του Σεβασμιοτάτου με ελληνιστές Ρώσους καθηγητές. Έτσι τελικά το καλοκαίρι του 2013 περιήλθε στα χέρια μας, μετά από το σχετικό έλεγχο, το μεταφρασμένο κείμενο. Οπότε έπρεπε να βρεθεί ο υμνογράφος εκείνος, που θα αναλάμβανε τη μεταφορά του Κανόνα από τη νεοελληνική στην Ορθόδοξη υμνογραφική γλώσσα.
Αυτό όμως το γεγονός, δημιουργούσε δυσκολίες πολλές στους υμνογράφους, γιατί τους έβαζε όρια και περιορισμούς. Έπρεπε να μεταφέρουν υμνογραφικά τη θεολογική γλώσσα και να αποδώσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα ενός Αγίου της Εκκλησίας μας.
Η επιλογή του υμνογράφου:
Τον καθηγητή και υμνογράφο π.Αντώνιο Μάρκου τον γνωρίζαμε από τις δραστηριότητες του Αγιολογικού Κέντρου «΄Οσιος Συμεών ο Μεταφραστής». Ιδιαίτερα γνωρίζαμε τη συγγραφική και υμνογραφική δραστηριότητα του κ.Καθηγητή για τους Ρώσους Αγίους, τις θαυματουργικές εικόνες της Θεοτόκου στη Ρωσία κ.α. Επίσης η ενασχόλησή μας με τους Ηπειρώτες νεομάρτυρες μάς έφερε σε επαφή με τον άγνωστο νεομάρτυρα Άγιο Νικόλαο τον εξ Ιωαννίνων, ο οποίος μαρτύρησε στη Σόφια και του οποίου την ακολουθία συνέθεσε ο π. Α. Μάρκου. (Συμπεριλαμβάνεται δε η συγκεκριμένη ακολουθία στην εκδοθείσα διπλωματική εργασία του Αρχιμ. του Οικουμενικού θρόνου π. Θωμά Ανδρέου, με τίτλο ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ. Ο Πανοσιολογιότατος συγγραφέας αφιερώνει την εργασία του στον Παναγιότατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο και εκείνος επιδαψιλεύει τις ευχές του προς το συγγραφέα δια δύο Πατριαρχικών Γραμμάτων, τα οποία δημοσιεύονται εισαγωγικά).
Βρισκόμαστε στον Μάρτιο του 2014. Η μέχρι τότε έρευνα για υμνογράφο ήταν άκαρπη. Τα υμνογραφικά κείμενα του κ.Καθηγητή προς την Παναγία και ιδιαίτερα ο Παρακλητικός Κανόνας της Παναγίας του Καζάν, τον οποίο διαβάζαμε εκείνο τον καιρό, μας οδήγησαν στην απόφαση να προτείνουμε την ανάθεση της εργασίας μεταφοράς του κανόνα από τη νεοελληνική γλώσσα στην Ορθόδοξη υμνογραφική, στο συγκεκριμένο υμνογράφο. Ο κ. καθηγητής αποδέχτηκε με μεγάλη χαρά την πρότασή μας και έτσι ξεκίνησε η νέα φάση της εργασίας, που ήταν και η πιο δύσκολη, λόγω της πρωτοτυπίας του εγχειρήματος.
Όμως, η Θεομητορική μεσιτεία και προστασία της Παναγίας του Καζάν καθώς και η πρόνοια του Αγίου διέλυσαν κάθε εμπόδιο και κάθε δυσκολία που παρουσιαζόταν. Έτσι ο κ. Καθηγητής μάς παρέδωσε τον Μάιο του 2014 ολοκληρωμένο το έργο σε δύο κανόνες. Ένα στον τέταρτο ήχο και ένα στον πλάγιο δ.
Ο έλεγχος των υμνογραφημάτων έγινε από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Κυθήρων κ.κ.Σεραφείμ, που είναι και ο ίδιος υμνογράφος. Ο μουσικολογικός έλεγχος και οι αντίστοιχες διορθώσεις έγιναν από το Μουσικοδιδάσκαλο κ. Γ. Χρονόπουλο.
Και τέλος το εισαγωγικό σημείωμα, που αναφέρεται στο βίο και την πολιτεία του Οσίου Μαξίμου του Γραικού ανέλαβε, μετά από πρότασή μας ο Κ.Βλάσιος Σαββίδης, Ομότιμος καθηγητής του Ca.S.University της Σχολής Ἑλληνικών Σπουδών, της έδρας της Κλασσικής Φιλολογίας.
Τα περιεχόμενα της δεύτερης έκδοσης
Η νέα έκδοση είναι αρκετά βελτιωμένη ως προς το περιεχόμενο, σε σχέση με την Α έκδοση. Διατηρήσαμε τους προλόγους της Α Έκδοσης των Σεβασμιοτάτων Μητροπολιτών Κυρήνης Αθανασίου (Πατριαρχείο Αλεξανδρείας) και Κυθήρων (Εκκλησία της Ελλάδος).
Περιλαμβάνει τρία βασικά μέρη.
Το ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ έχει τις παρακάτω ενότητες :
Του ομότιμου καθηγητού Βλασίου Σαββίδη, του Ca.S.UniversityτῆςΣχολῆς Ελληνικών Σπουδών στην έδρα της Κλασσικής Φιλολογίας .
1. Σύντομος βίος του Οσίου Μαξίμου του Γραικού.
2. Ο Κανόνας προς το Άγιο Πνεύμα στη σημερινή του μορφή.
Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου.
1. Σύντομα ιστορικά στοιχεία του κανόνα
2. Χαρακτηριστικά του κανόνα.
3. Θεολογικός σχολιασμός του Κανόνα.
4. Η Θεοτοκολογία του Κανόνα. (ΝΕΟ)
5. Ο πνευματικός δυναμισμός του Κανόνα. (ΝΕΟ)
6. Τα ψυχικά και σωματικά νοσήματα στον Κανόνα. (ΝΕΟ)
Του υμνογράφου και καθηγητού της Αγιολογίας π.Αντωνίου Μάρκου
1. «Υμνογραφικά σχόλια στον Κανόνα».
Στο ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ υπάρχουν δύο υμνογραφικά κείμενα του Κανόνα του υμνογράφου π.Αντωνίου Μάρκου.
1. Ο Παρακλητικός Κανόνας στο Άγιο Πνεύμα σε ήχο Δ
2. Ο Παρακλητικός Κανόνας στο Άγιο Πνεύμα σε ήχο ΠΛΑΓΙΟ Δ.
Στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ υπάρχουν οι εξής ενότητες.
1. Χαιρετισμοί στο Άγιο Πνεύμα του π.Αντωνίου Μάρκου (ΝΕΟ)
2. Συνοπτική δογματική διδασκαλία περί του Αγίου Πνεύματος του π.Δημητρίου Αθανασίου. (ΝΕΟ).
Στην ενότητα αυτή με απλό και κατανοητό τρόπο παρουσιάζεται το θέμα του filioque, που είναι βασική δογματική διαφορά Ορθοδόξων και Παπικών. Το θέμα αυτό είναι επίκαιρο και απαραίτητο για κάθε ορθόδοξο χριστιανό λόγω της σχεδιαζόμενης ένωσης με τους Παπικούς.
Βιβλιοκρισίες (επιλογή)
Ιερά Ανδρώα Κτητορική Κοινοβιακή Μονή Παρακλήτου.
….Σας συγχαίρουμε διότι με τη συμβολή σας εκδόθηκε ένα τόσο αξιόλογο και σπάνιο για την εκκλησιαστική γραμματεία κείμενο, γραμμένο από την πνευματοκίνητη γραφίδα του Οσίου Μαξίμου του Γραικού και προορισμένου να βοηθήσει τους πιστούς στη λατρευτική προσέγγιση του Παναγίου Πνεύματος..
Ιερά Μονή Διονυσίου Άγιο Όρος.
«….Συγχαίρομεν Υμάς δια την μετάφρασιν του Κανόνος εκ της ρωσικής εις την ελληνικήν συνοδευομένην μετά πλείστων επεξηγήσεων, καθώς και την επιμελημένηνέκδοσιν τούτου, ο οποίος Παρακλητικός Κανών πολλήνχαράν και ευφροσύνην θα προξενήση εις τον φιλόθεον και φιλακόλουθονλαόν, διότι πράγματι είναι ένα μοναδικόν έργον, το οποίον έλειπεν από την όλην υμνολογίαν της καθ΄ημάς Ορθοδόξου Εκκλησίας…
Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου Άγιο Όρος
«….πόνημα το οποίον αξίζει πολλών συγχαρητηρίων δια την επιμελημένηνεργασίαν.
(†) πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Μεταλληνός. (Απόσπασμα).
Πρόκειται για μια καλαίσθητη έκδοση, αλλά το περιεχόμενο του βιβλίου είναι ακόμη σημαντικότερο, έχει δε και μεγάλη ιστορική σημασία. Είναι ο μοναδικός Παρακλητικός Κανόνας προς το Πανάγιο Πνεύμα, που υπάρχει στην ορθόδοξη εκκλησιαστική Υμνογραφία. Συνετέθη από τον άγιο Μάξιμο τον επικαλούμενο Γραικό (± 1470 – 1556). (Μαζί με τον αείμνηστο π. Ιωάννη Ρωμανίδη θα προτιμούσα το επίθετο Αγιορείτης).
…… Το βιβλίο είναι εκδοτικά χάρμα οφθαλμών, το συνιστούμε δε εκθύμως δια την μεγάλη και ουσιαστική προσφορά του από πλευράς όχι μόνον υμνογραφικής, αλλά και θεολογικοϊστορικής
(Σημείωση. Η βιβλιοκρισία δημοσιεύτηκε στον Ορθόδοξο Τύπο -φ.2050/19.12.2014. Ολόκληρο το κείμενο της βιβλιοκρισίας δημοσιεύτηκε σε προηγούμενη ανάρτηση στο ιστολόγιο).
Ιερό Ησυχαστήριο Τιμίου Προδρόμου – Ακριτοχώρι Σερρών. (18/12/2014)
«…Η έκδοση έρχεται να συμπληρώσει ένα σημαντικό κενό. Με το παρόν πόνημα αποδίδετε δόξα και ευχαριστία στο Θεό εκ του Οποίου «παν δώρημα τέλειον» και ταυτόχρονα σεβασμό και τιμή στον Άγιό Του, καταδεικνύοντας την ευλάβεια και την αφοσίωσή σας προς τον ομόπατρι και πολύαθλο Άγιο, τον εν εσχάτοις αναδειχθέντα διδάσκαλο της Εκκλησίας μας. Μακαρίζουμε και επαινούμε, διότι πρωτίστως η πρωτοβουλία σας αυτή αποβαίνει εις δόξαν του Προσκυνητού Πνεύματος, ενώ η αξιομίμητη και άξια συγχαρητηρίων προσπάθειά σας θα συμβάλλει στο να γίνει πιο γνωστός ο Όσιος, ο φωτιστής των Ρώσων, προς ευεργεσίαν, ενίσχυσιν και παρηγορίαν των απάντη ευρισκομένων τέκνων του…».
Γ.Κώστας Παπαγεωργίου (Πολιτικός Επιστήμων – Συγγραφεύς)
«….Διαβάζοντας ο αναγνώστης το νεοδημιούργητο, καλογραμμένο και προσεγμένο πόνημα, φέρνει νοερά στη μνήμη του τον ποιητή του ύμνου, ομόφυλό μας Άγιο Μάξιμο τον επικαλούμενο Γραικό. Τον διωχθέντα και φυλακισθέντα Όσιο Γέροντα, ο οποίος κατάμονος με το μόνο Θεό, μέσα στις υπόγειες, σκοτεινές και ανθυγιεινές φυλακές της Ρωσίας εμπνεύστηκε και φωτίστηκε από τον Ουράνιο Πατέρα μας, την ποίηση Παρακλητικού Κανόνα προς το «Θεῖον και Προσκυνούμενον, Πανάγιον Πνεῦμα». Δέχτηκε έμπνευση μοναδική και φώτιση ξεχωριστή, για να προσφέρει έργο διαχρονικό, μοναδικό και ακτινοβόλο. Γίνεται ολοφάνερο πως το ακαταμάχητο όπλο της πίστεως, όχι μόνο προστατεύει τον καθένα μας από τα αιχμηρά βέλη του δόλιου και καταχθόνιου δαίμονα, αλλά ανεβάζει και σε υψηλούς αναβαθμούς, χαρίζοντας ακόμα και το «αἰώνιον ζῆν». Ο υβρισμένος, εξευτελισμένος και βασανισμένος καλόγερος Μάξιμος, που βρισκόταν αγκαλιά με το θάνατο, δε λύγισε μπροστά στους διώκτες του, δε λιποψύχησε μπροστά στην ανυπαρξία ανθρώπινης παρηγοριάς και στήριξης. Επικαλούμενος τη βοήθεια και ενίσχυση της Προστασίας των Αδυνάτων, αναζήτησε διά μέσου Της και βρήκε νόημα ζωής και πνευματικής ελευθερίας, τα οποία τον έβγαλαν από τα αδιέξοδα της σωματικής και πνευματικής κλεισούρας που άθελά του οδηγήθηκε….»