Ουδείς προφήτης στον τόπο του!
Γράφει η Παναγιώτα Λάμπρη
Είναι γεγονός πως οι Έλληνες έχουν δημιουργήσει «τεράστιο πλούτο παροιμιακού λόγου, που αφορά σ’ όλες τις πλευρές της ζωής. Οι ελληνικές παροιμίες, οι οποίες έχουν διατυπωθεί από πολύ παλιά και αποτελούν το απαύγασμα της ηθικής και πρακτικής σοφίας του λαού μας, προέρχονται κυρίως από αρχαία ρητά, από την εκκλησιαστική γραμματεία, από αισώπειους ή άλλους λαϊκούς μύθους, καθώς κι από λαϊκό αυτοσχεδιασμό (1).
Μία παροιμιακή φράση, η οποία προέρχεται από την εκκλησιαστική γραμματεία, είναι η «Ουδείς προφήτης στον τόπο του!», της οποίας το νόημα συναντιέται με την «Κανείς δεν άγιασε στον τόπο του!». Η ευαγγελική φράση, από την οποία προέκυψαν, αφορά σε λόγια του Ιησού και περιέχεται στο Ευαγγέλιο του Λουκά (2)· πρόκειται για κείνη που λέει «οὐδείς προφήτης δεκτός ἐστιν ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ», δηλαδή, κανένας προφήτης δεν είναι δεκτός στην πατρίδα του! Η ίδια, διαφοροποιημένη κάπως υπάρχει και στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη (3), με τη διατύπωση «προφήτης ἐν τῇ ἰδίᾳ πατρίδι τιμήν οὐκ ἔχει», δηλαδή, κανένας προφήτης δεν τιμάται στην πατρίδα του!
Αλλά τι σημαίνει η λέξη προφήτης; Στο σχετικό λήμμα του λεξικού του Μανώλη Τριανταφυλλίδη, όπου υπάρχει και το θηλυκό προφήτισσα, σημειώνεται πως, στη θρησκειολογία, η λέξη σημαίνει «το θεόπνευστο πρόσωπο που προλέγει στους ανθρώπους τα μέλλοντα και που αποκαλύπτει τις θείες βουλήσεις»· είναι, επίσης, «χαρακτηρισμός ανθρώπου που έχει την ικανότητα να προλέγει γεγονότα που αφορούν συνήθως το απώτερο μέλλον», κ.λπ.
Πώς σχετίζονται, όμως, τα νοήματα αυτά με την παροιμία, η οποία χρησιμοποιείται στον καθημερινό λόγο, έχει την αναφερθείσα προέλευση, αλλά σπάνια πλέον έχει κυριολεκτική σημασία; Στην εποχή μας, λοιπόν, που οι προφήτες μάλλον εξέλιπαν, υπάρχουν πάρα πολλοί άλλοι άνθρωποι, οι οποίοι χωρίς θεολογικό μανδύα βλέπουν μακριά, χαράζουν δρόμους, τραβούν μπροστά, ξεχωρίζουν με τη στάση ζωής και το έργο τους και, αν είναι τυχεροί, η προσφορά τους αναγνωρίζεται, σπανίως, όταν βρίσκονται στη ζωή, και, πιο συχνά, μετά θάνατον!
Αλλά γιατί η αξία τέτοιων ανθρώπων δεν αναγνωρίζεται συνήθως στον τόπο καταγωγής τους; Οι λόγοι πολλοί! Δεν θα μπω στον πειρασμό να αναφέρω κάποιους απ’ αυτούς, διότι πιστεύω πως ο καθένας γνωρίζει τουλάχιστον έναν λόγο, για τον οποίο δύσκολα αποδέχονται οι άνθρωποι συντοπίτες τους, που διακρίνονται σε κάποιον τομέα! Φυσικά, αυτό, όπως τόσα άλλα στη ζωή, δεν ισχύει κατ’ απόλυτο τρόπο, διότι υπάρχουν, ευτυχώς, άνθρωποι, οι οποίοι αίρονται πάνω από μικρότητες και αναγνωρίζουν εκείνους, που προοδεύουν ή διαπρέπουν σε κάποιον τομέα της επιστήμης, της τέχνης, της δημόσιας ζωής,…
Κλείνοντας, σημειώνω πως μπορεί οι παροιμίες να είναι απαύγασμα της ηθικής και πρακτικής σοφίας του λαού, ο οποίος μέσω της ατομικής και της κοινωνικής παρατήρησης οδηγείται διαχρονικά στη δημιουργία αποφθεγματικών φράσεων, αλλά καλό θα ήταν να διαψεύδεται πού και πού! Όχι γι’ άλλο λόγο, αλλά διότι, αν το νόημα παροιμιών, όπως αυτή που σχολιάστηκε, διαψευδόταν από την αλλαγή στάσης μεγάλου μέρους της κοινωνίας, πλείστα οφέλη θα επέστρεφαν σ’ αυτή! Καιρός, λοιπόν, οι «προφήτες», όχι μόνο να αναγνωρίζονται στον τόπο τους, αλλά να γίνονται φάροι, οι οποίοι θα φωτίζουν και σε τοπικό επίπεδο, όσα διακονούν!
Υπόμνημα
1. Παναγιώτα Π. Λάμπρη, Ροδαυγή, 2016, σ. 289.
2. Κατά Λουκάν, 4.24.
3. Κατά Ἰωάννην, 4.44.