της Παναγιώτας Π. Λάμπρη
http://users.sch.gr/panlampri/
Στη μικρή ορεινή πατρίδα μου, τη Ροδαυγή, αλλά και σ’ όλη την Ελλάδα, τα πανηγύρια αποτελούν ακόμα και σήμερα σημαντικό μέσο ψυχαγωγίας! Βέβαια, όσο πάμε πίσω στον χρόνο, η κοινωνική τους διάσταση είχε μεγαλύτερο εύρος και καθόριζε πολύ περισσότερα δεδομένα του κοινωνικού γίγνεσθαι απ’ ό,τι στην εποχή μας! Όσοι τα ζήσαμε έχουμε πολλά να θυμόμαστε και, όχι σπάνια, μας συνεπαίρνει η νοσταλγία για όσα κάποτε στη διάρκειά τους βιώσαμε! Υπέροχες εικόνες, ευχάριστες συναντήσεις με συγγενείς και συγχωριανούς, συνύπαρξη και μέθεξη, αλλά και στιγμές έντονες συναισθηματικά, τις οποίες ανεξίτηλες μέσα μας κρατούμε. Όλα, ή, μάλλον, τα περισσότερα υπήρξαν στηρικτικά της ατομικής και της συλλογικής ζωής και για τούτο σημαντικά στην ουσία τους.
Υπάρχουν, φυσικά, και τα αντίθετά τους, για να υπενθυμίζουν την αιματώδη φύση ανθρώπων, οι οποίοι τα ζουν όλα στο όριο! Ύστερα, μάλιστα, από πολλά χρόνια, σ’ αυτά θα μπορούσα να κατατάξω και την ένταση, τον επεισοδιακό συναγερμό κάποιας συντροφιάς, τον οποίο, υπό την επήρεια του οινοπνεύματος, αλλά και ποικίλων αντιπαλοτήτων, προκαλούσαν παραγγελίες ορισμένων τραγουδιών!
Χαρακτηριστική περίπτωση συνιστά το «Γρίβα μ’, σε θέλει ο βασιλιάς», το οποίο, ακόμα και σήμερα, αν και δεν χορεύεται το ίδιο συχνά με το παρελθόν, δημιουργεί άσχετους με την ουσία του συνειρμούς. Σαν τώρα θυμάμαι να δίνεται παραγγελία από χορευτή να του παίξουν τα όργανα το εν λόγω τραγούδι κι αμέσως ν’ αλλάζει η ατμόσφαιρα! Άλλοι να ψιθυρίζουν πως είναι βασιλόφρων, γι’ αυτό του αρέσει να το χορεύει, άλλοι πως το ζητάει επίτηδες, για να γίνει σαματάς, άλλοι πως τα όργανα, ανάλογα με την περίπτωση, θα δεχθούν ή όχι να το εκτελέσουν, αναμένοντας τις αντιδράσεις του χορευτή ή και άλλων πανηγυριωτών, και πάει λέγοντας!
Βέβαια, ως παιδί δεν κατανοούσα αυτές τις συμπεριφορές, οι οποίες δυναμίτιζαν την ατμόσφαιρα και το πανηγύρι, όχι σπάνια, έχανε τον σκοπό του! Κι όλα αυτά για ένα παρανοημένο τραγούδι! Διότι το «Γρίβα μ’, σε θέλει ο βασιλιάς», κουβαλάει ιστορία στην πλάτη του, αλλά κάθε άλλο παρά υποστηρικτικό του μοναρχικού πολιτεύματος είναι! Ο Θεόδωρος ή Θεοδωράκης Γρίβας (1797 – 1862), άλλωστε, για τον οποίο δημιουργήθηκε, υπήρξε αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 με πλούσια δράση και πήρε μέρος σε πολλά στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα και μετά την απελευθέρωση. Αν και υπήρξε υποστηριχτής του βασιλιά Όθωνα, το 1862, λίγο πριν τον θάνατό του, ηγήθηκε επανάστασης εναντίον του! Κίνησε από τη Βόνιτσα και, ενώ κατά την πορεία του προς την Αθήνα – πρόθεσή του ήταν να καταλάβει την εξουσία – πληροφορήθηκε πως ο Όθων κηρύχθηκε έκπτωτος, κατέλαβε το Μεσολόγγι! Εκεί αρρώστησε – λένε πως τον δηλητηρίασαν Άγγλοι πράκτορες, επειδή έμαθαν πως θέλει να καταλύσει τη μοναρχία – και σε λίγες μέρες πέθανε.
Να, τι λέει σχετικά μια προφορική παράδοση: «Όταν ο Θεοδωράκης Γρίβας, το 1862, σήκωσε τη Βόνιτσα με τη φρουρά της, κι από τη Βόνιτσα τράβηξε για το Μεσολόγγι, οι χωριάτες στο δρόμο τον ακολουθήσανε, γιατί πιστέψανε πως πάει στην Αθήνα να ρίξει τον Όθωνα και να γίνει βασιλιάς. Το λαϊκό τραγούδι δείχνει την τρομάρα που ’πιασε τάχα τον Όθωνα στ’ άκουσμα του σηκωμού της Βόνιτσας.
Γρίβα μ’ σε θέλει ο βασιλιάς κ.λπ.
Στο Κεφαλόβρυσο του Αιτωλικού μάζεψε τη χωριατουριά τριγύρω του, ανέβηκε σε μια πέτρα και βρόντηξε με τη φωνάρα του χτυπώντας τα πλατιά του στήθια: «Ποιος είμ’ εγώ, ορέ;»
Κανένας δεν τόλμησε ν’ αποκριθεί γιατί δεν ξέρανε τι νόημα είχε το ερώτημά του. Πάλι ο Γρίβας ρώτησε: «Ποιος είμ’ εγώ, ορέ;» Και πάλι σιωπή.
«Εγώ είμαι, ορέ, ο Θοδωράκης Γρίβας, δεν είμ’ εγώ;»
«Εσύ είσαι, καπετάνιε, εσύ είσαι!» είπαν οι χωριάτες.
Τότε ο ρήτορας «έβγανε και στη Βουλή κάτι τέτοιους λόγους πολλές φορές» είπε πολλά και κάλεσε τους χωριάτες να τον ακολουθήσουνε στην Αθήνα.
Και τον ακολουθήσαν, όμως στην Αθήνα δεν προφτάσανε να φτάσουν. Ένας γεροχωριάτης έλεγε στους άλλους πως στην Αθήνα οι πόρτες του παλατιού ανοιγοκλείνανε με κάτι πόμολα (ζεμπερέκια τα ’λεγε) χρυσά. Είχε πάρει και σακούλια μάλιστα μαζί του να τα γεμίσει πόμολα.» (Γ. Βλαχογιάννης, Ιστορικά ανέκδοτα και αξιοπερίεργα επιφανών Ελλήνων, εκδ. γνώση, σ. 339).
Γύρω, λοιπόν, από τη θρυλική για πολλούς λόγους προσωπικότητα του Θεόδωρου Γρίβα, που δεν είναι του παρόντος, δημιουργήθηκε το εν λόγω ιστορικό δημοτικό τραγούδι, δεν είναι το μόνο που αφορά στ’ όνομά του, αλλά τραγουδήθηκε παραλλαγμένο στη συνέχεια και χορεύτηκε όχι μόνο στην Αιτωλοακαρνανία, κύριο χώρο δράσης του πρωταγωνιστή και της γενιάς του, αλλά και στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία. Μάλιστα, αντί για το όνομα του συγκεκριμένου αγωνιστή μπήκαν στους σχετικούς στίχους, σε διαφορετική χρονική στιγμή, τα ονόματα του Αρτινού στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα (1891-1957), καθώς και του Κύπριου στρατηγού Γεωργίου Γρίβα Διγενή (1897-1974).
Τα λόγια του τραγουδιού, το οποίο χορεύεται ως τσάμικος με έντονο δωρικό ρυθμό και εκτελέστηκε από σημαντικές προσωπικότητες της παραδοσιακής μουσικής, όπως ο Γιώργος Παπασιδέρης και ο Νίκος Καρακώστας, έχουν ως ακολούθως:
– Γρίβα μ’, σε θέλει ο βασιλιάς, όλος ο κόσμος κι ο ντουνιάς!
– Σαν τι με θέλει ο βασιλιάς, όλος ο κόσμος κι ο ντουνιάς;
– Το τι με θέλει, τρομάρα μου, το τι με θέλει ο βασιλιάς,
το τι με θέλει ο βασιλιάς, όλος ο κόσμος κι ο ντουνιάς;
– Για να σε κάνει στρατηγό να διευθύνεις το στρατό!
Σε μία από τις παραλλαγές ο τελευταίος στίχος λέει: «Για να σε κάνει στρατηγό να διαφεντέψεις το στρατό!», ενώ σ’ άλλη μία «Γρίβα μ’, σε θέλει για καλό, για να σε κάνει στρατηγό!».
Στη ρύμη του χρόνου, το τραγούδι έπαψε να έχει αναφορά στον Θεόδωρο Γρίβα, παρανοήθηκε, ταυτίστηκε, όπως αναφέρθηκε, με μεταγενέστερα πολιτικά πρόσωπα, και βασιλείς, κι έγινε αφορμή για όχι και τόσο πολιτισμένες εκδηλώσεις μεταξύ ατόμων με διαφορετική ιδεολογική αφετηρία! Μέσα σε τέτοιο πλαίσιο διαμορφώθηκαν και παραλλαγές σαν την ακόλουθη, την οποία, εκτός που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, έτυχε ν’ ακούσω δια ζώσης, με τη λέξη κερατάς ν’ ακούγεται στο τοπικό ιδίωμα ως κιαρατάς:
– Γρίβα μ’, σε θέλει ο βασιλιάς, όλος ο κόσμος κι ο ντουνιάς!
– Σαν τι με θέλει ο κερατάς, όλος ο κόσμος κι ο ντουνιάς;
Ορ’, αν με θέλει για κακό, να ζώσω τ’ άρματα κι εγώ.
Ορ’, αν με θέλει για καλό, ν’ αλλάξω και να στολιστώ.
– Ορέ, σε θέλει να δώκεις τ’ άρματα, να προσκυνή’εις το βασιλιά.
– Γρίβας δε δίνει τ’ άρματα, δεν προσκυνάει τον κερατά!
Συμπερασματικά, ας ειπωθεί πως το δημοτικό τραγούδι «Γρίβα μ’, σε θέλει ο βασιλιάς», ακόμα κι αν πολλοί, ακόμα και σήμερα που σπάνια ακούγεται σε κάποιο πανηγύρι, το συνδέουν με τη μοναρχία, αυτό, για όποιον γνωρίζει την ιστορία του, καμία σχέση δεν έχει, αλλά έπεσε θύμα της άγνοιας και της ωφέλιμης για ορισμένους παραπληροφόρησης, η οποία συντηρούσε για καιρό μίση και πάθη, φυσικά καθόλου χρήσιμα για τις τοπικές κοινωνίες!