Συνέντευξη της Λένας Διβάνη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Η Λένα Διβάνη είναι καθηγήτρια της ιστορίας εξωτερικής πολιτικής στη Νομική Σχολή Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει πέντε ιστορικές μελέτες και πολλά άρθρα για τη σύγχρονη Ελλάδα και τη σχέση της με τις Μεγάλες Δυνάμεις αλλά και τους Βαλκάνιους γείτονές της, για τις μειονότητες και τον εθνικισμό στη ΝΑ. Ευρώπη. Παράλληλα έχει δημοσιεύσει ως λογοτέχνης δέκα μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων, που έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν διασκευαστεί για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, έναν συγκεντρωτικό τόμο με τα θεατρικά της έργα και τέσσερα παιδικά βιβλία.

Πρόσφατα έγραψε το σενάριο και παρουσίασε τη σειρά ντοκιμαντέρ «Τα σύνορα της Ελλάδας» στο CosmoteHistory. Από τις Εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο της Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας (2019), το οποίο διασκευάστηκε από την ίδια σε σειρά εννέα επεισοδίων που προβλήθηκαν επίσης από το CosmoteHistory το 2020. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και αντιπρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου.

Ερ.: Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου «Το πικρό ποτήρι», Εκδόσεις Πατάκη;
Ο Καποδίστριας και η Ρωξάνδρα αρχικά προορίζονταν να είναι ένα από τα ΖΕΥΓΑΡΙΑ ΠΟΥ ¨ΕΓΡΑΨΑΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, δηλαδή να είναι ένα από τα κεφάλαια του προηγούμενου βιβλίου μου. Τελευταία στιγμή όμως τους άφησα απ΄έξω γιατί ένιωθα ότι οι 60 σελίδες που τους είχα αφιερώσει ήταν πολύ λίγες. Η εποχή που έζησε και έδρασε ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας είναι εν πολλοίς σύνθετη, άγνωστη και μυθοποιημένη στρεβλά. Για να γνωρίσουν οι αναγνώστες μου το βάθος και την ποιότητα αυτού του πολύ ξεχωριστού ανθρώπου έπρεπε να του αφιερώσω ένα δικό του βιβλίο κι αυτό έκανα. Ο Καποδίστριας άλλωστε ήταν πάντα ο ήρωάς μου.

Ερ.: Ο Ιωάννης εκλέχτηκε κυβερνήτης της Ελλάδας. Ενώ όλοι του πρότειναν να μην αναλάβει εκείνος ανταποκρίθηκε στο πρόσταγμα της πατρίδας. Αληθινά πίστευε ότι κάτι θα αλλάξει στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο με τους Τούρκους;

Ο Ιωάννης ήξερε ότι θα ανέβαινε έναν Γολογοθά γι αυτό έλεγε και ξανάλεγε «θα πιω αυτό το πικρό ποτήρι», απ΄όπου προέκυψε και ο τίτλος της βιογραφίας που έγραψα. Ήξερε όμως ότι ήταν και ο μόνος που μπορούσε να κάνει μια συνολική προσπάθεια να στήσει ένα σύγχρονο κράτος μιας και σχεδόν όλοι οι άλλοι δούλευαν για τον εαυτό τους και τα τοπικά τους συμφέροντα. Γι αυτό εγκατέλειψε τη λαμπρή, διεθνή του καριέρα και την πολυτέλεια της τσαρικής αυλής και κατέβηκε στην Ελλάδα. Όταν η τσαρίνα που τον λάτρευε τον παρακάλεσε να μην πάει γιατί κινδυνεύει η ζωή του, της είπε:Και τι θα πουν για μένα αν κοιτάξω τον εαυτό μου και όχι την πατρίδα μου; Ποιος θα το έλεγε σήμερα αυτό; Κανείς νομίζω.

Ερ.: Τι περίμεναν από τον ερχομό του κυβερνήτη οι πρόκριτοι , οι κοτζαμπάσηδες και οι παλιοί αγωνιστές;

Αυτοί τον κάλεσαν όχι γιατί περίμεναν κάτι συγκεκριμένο αλλά γιατί δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα άλλο εκείνη τη στιγμή. Ήταν σε αδιέξοδο. Είχαν διαλύσει την χώρα σε αλλεπάλληλους εμφύλιους, ο κόσμος πεινούσε και ο οθωμανικός στρατός αλώνιζε. Πρέπει να πούμε όμως ότι ο λαός περίμενε τα πάντα από τον Καποδίστρια, όπως έντρομος παρατήρησε ο ίδιος όταν έφτασε εδώ. Θεέ μου, αυτοί περιμένουν από μένα να αναστήσω και νεκρούς, έγραψε και το άγχος του έγινε ακόμα μεγαλύτερο. Βλέπετε το τελευταίο πράγμα που ήθελε ήταν να απογοητεύσει το λαό, τους πιο αδύναμους.

Ερ.: Γιατί με το πέρασμα του χρόνου τον πολέμησαν αλύπητα;
Γιατί δεν υπέκυψε σε καμία πίεση, δεν έκανε κανέναν ελιγμό και τήρησε καταλεπτώς τις «οδηγίες» που του υπαγόρευαν οι Αρχές του. Εκείνος είχε έρθει με αποστολή να βάλει τα θεμέλια ενός σύγχρονου κεντρικού κράτους και τα βαλε με όλους όσοι προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τον δημόσιο κορβανά για να εξυπηρετήσουν συμφέροντα προσωπικά και τοπικιστικά. Δεν λύγισε ούτε στιγμή ενώ ήξερε ότι δεν είχε συμμάχους, είχε απομείνει μόνος. Δεν λύγισε ούτε όταν έμαθε ότι σχεδιάζουν τη δολοφονία του.

Ερ.: Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου γράφετε για τη ζωή του αλλά και άγνωστες πτυχές του. Πρέπει να μαθαίνουμε λεπτομέρειες της ζωής ενός δημόσιου προσώπου;
Είμαι απολύτως σίγουρη πως αν δεν γνωρίζεις τον ιδιωτικό βίο ενός ανθρώπου είναι αδύνατον να κάνεις σωστή αποτίμηση του δημόσιου έργου του. Αν δεν γνωρίζεις λ.χ. πως χειρίστηκε ο Ιωάννης τον έρωτά του με τη Ρωξάνδρα, δεν θα καταλάβεις πόσο μεγάλη ήταν η προσήλωση αυτού του άνδρα στις αρχές του που τις έγραφε και με Α κεφαλαίο. Αν δεν διαπιστώσεις την αγάπη του στην οικογένειά του δεν θα καταλάβεις πώς έβαζε στην πολιτική πάντα τελευταία τα προσωπικά του συμφέροντα.

Ερ.: Μας γνωστοποιείτε το παράδειγμα ενός τόσο ξεχωριστού άντρα, ενός πραγματικού πατριώτη, ο οποίος τα θυσίασε όλα, ακόμη και την ίδια του τη ζωή για την ευημερία της πατρίδας. Υπάρχουν άλλοι Έλληνες πολιτικοί που τα έδωσαν όλα για την πατρίδα;

Υπάρχουν ελάχιστοι πολιτικοί που στέγνωσαν κυριολεκτικά την καρδιά τους σαν τον Καποδίστρια για να υπηρετήσουν τη χώρα τους ανιδιοτελώς. Έναςαπ΄αυτούς τους λίγους ήταν και ο Χαρίλαος Τρικούπης που δεν παντρεύτηκε καν -μια κίνηση που δεν ήταν καθόλου συνηθισμένη εκείνη την εποχή- για να αφιερωθεί χωρίς εμπόδια στην πολιτική. Φυσικά κι αυτός δεν είχε ούτε εκείνος καλό τέλος. Στο τέλος οι Έλληνες τον καταψήφισαν, τον δυσφήμισαν και τον οδήγησαν να πεθάνει απογοητευμένος στην αυτοεξορία.

Ερ.: Η Ρωξάνδρα Στούρτζα τον αγάπησε και αλληλογραφούσε για χρόνια μαζί του. Γιατί ο έρωτάς τους έμεινε ανεκπλήρωτος;

Πρέπει να διαβάσει κανείς το βιβλίο για να καταλάβει από τι 40 κύματαπέρασε αυτή η σχέση και ποτέ δεν έφτασε πουθενά. Θα σας πω μόνο ότι στο τέλος, αφού η Ρωξάνδρα αναγκάστηκε να παντρευτεί κάποιον που σιχαινόταν, αφού κατάφερε να τον χωρίσει σ΄ένα χρόνο, παρακάλεσε τον Ιωάννη να την αφήσει να έρθει μαζί του στην Ελλάδα. Εκείνος αρνήθηκε. Ξέρετε γιατί; Γιατί η αγαπημένη του ήταν αρχοντοπούλα μεγαλωμένη στα μεταξωτά, που να κυλιστεί στο βούρκο της αγροτικής Ελλάδας της αιματοκυλισμένης; Προτίμησε λοιπόν να την προφυλάξει και να πιει μόνος του το πικρό ποτήρι.

Ερ.: Γιατί σε αυτόν τον σπουδαίο πολιτικό ο λαός του έδωσε να πιει το πικρό ποτήρι ;
Γιατί έτσι είμαστε. Αγαπάμε τους λαοπλάνους, αυτούς που μιλάνε πολύ και υπόσχονται πολλά. Ο Καποδίστριας ήταν το άκρο αντίθετο. Έλεγε λίγα και υλοποιούσε πολλά. Άρα δεν χωρούσε εδώ, δεν είχε θέση γι αυτόν η χώρα, έπρεπε να πεθάνει.