Συνέντευξη της Ντόρας Θεοδωροπούλου στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Η Ντόρα Θεοδωροπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός, απόφοιτος του τμήματος Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το 2017 αναγορεύτηκε Διδάκτωρ της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π. Έχει συνεργαστεί με αρχιτεκτονικά γραφεία στην Αθήνα και τη Ρώμη για την υλοποίηση ιδιωτικών και δημόσιων έργων και έχει λάβει μέρος, κερδίζοντας διακρίσεις, σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.

Έχει εργαστεί στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ως βοηθός στα μαθήματα Σύνθεσης, Ιστορίας και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής και έχει συμμετοχή σε συνέδρια αρχιτεκτονικής.
Διοργανώνει εικαστικές-αρχιτεκτονικές εκθέσεις σε συνεργασία με την εικαστικό Ελίνα Θεοδωροπούλου. Το 2018 εξέδωσε το βιβλίο της ΦΙΞFIX 120+ XΡΟΝΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ,Τάκης Χ.Ζενέτος- Μαργαρίτης Χ. Αποστολίδης από τις εκδόσεις Επίκεντρο και το 2020 το βιβλίο ΦΙΞFIX 120+ YEARS OF ARCHITECTURE, Takis Zenetos-Margaritis ApostolidisaTurningPointintheHistoryoftheFixBuilding.Συνεχίζει την έρευνα για τον αρχιτέκτονα Τάκη Χ. Ζενέτο, δημιουργώντας δίκτυα συνεργασιών και δράσεων.

Ποια ήταν η αφορμή για ναεκδοθεί το βιβλίο «ΦΙΞFIX 120+ΧΡΟΝΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ», εκδόσεις Επίκεντρο;

Τόσο η ελληνική όσο και η αγγλική έκδοση του βιβλίου ΦΙΞFIX 120+Xρόνια Αρχιτεκτονική, Τάκης Χ. Ζενέτος-Μαργαρίτης Χ. Αποστολίδης βασίζεται στη διδακτορική διατριβή μου στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Πραγματεύεται την ιστορία του κεντρικού κτιρίου της εταιρείας FIX στη Λεωφόρο Συγγρού, σημερινού Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και πώς αυτό αντανακλά μέσα από τις συνεχόμενες αλλαγές του την ιστορία της εταιρείας μέσα στα χρόνια. Στο βιβλίο αναδεικνύονται όλα τα στρώματα της ιστορίας του κτιρίου, μέσα από μία ανατομική ματιά, η οποία συνδυάζει έρευνα πεδίου στο εργοτάξιο του FIX (2008-2016), έρευνα σε μεγάλο αριθμό αρχείων, βιβλιογραφική έρευνα και στοιχεία από τις διηγήσεις ανθρώπων που είχαν σχέση με την ιστορία του κτιρίου. Εργαζόμενοι στο εργοστάσιο, αρχιτέκτονες και μέλη της οικογένειας Φιξ μέσα σε συνεντεύξεις αφηγούνται περιστατικά από τη ζωή του εργοστασίου και ξανακτίζουν την ιστορία του με έναν διαφορετικό τρόπο. Όταν συνάντησα τον Κάρολο Ι. Φιξ στα πλαίσια της έρευνας προκειμένου να έχω μία προφορική μαρτυρία από τον ίδιο, εκτός από τα σημαντικά στοιχεία που μου έδωσε, εντυπωσιάστηκε από την έρευνα , αγκάλιασε την δουλειά μου και πρότεινε να συμβάλλει ώστε να εκδοθεί το βιβλίο.
Ο Κάρολος Ι. Φιξ ήταν ο ίδιος που ανέθεσε στον Τάκη Ζενέτο και στον Μαργαρίτη Αποστολίδη το 1957, τον εκσυγχρονισμό του κεντρικού εργοστασίου της εταιρείας στη Λεωφόρο Συγγρού 53.

Από πότε ξεκινά η ιστορία της οικογένειας ΦΙΞ στην Ελλάδα;

Η ιστορία της οικογένειας Φιξ στην Ελλάδα ξεκινά το 1834, χρονιά κατά την οποία εγκαθίσταται στη χώρα, μέχρι και τις μέρες μας. Οικογένεια και εταιρεία ΦΙΞ είναι έννοιες στενά συνδεδεμένες καθώς η εταιρεία αποτελούσε αρχικά μία καθαρά οικογενειακή επιχείρηση και στη συνέχεια, σε όλη την πορεία της, μέλη της οικογένειας είχαν τη βασική διοίκηση του εργοστασίου καθώς και την πλειοψηφία των μετοχών.
Μέσα στο βιβλίο αναλύονται περισσότερο τα πρόσωπα που εμπλέκονται ενεργά και επηρέασαν περισσότερο την πορεία της εταιρείας ΦΙΞ αλλά και την αρχιτεκτονική των εργοστασίων της. Από τις συνεντεύξεις με μέλη της οικογένειας Φιξ, αντλήθηκαν στοιχεία για το εργοστάσιο στη Λεωφόρο Συγγρού, την εταιρεία, τον Τάκη Ζενέτο, τον Περικλή Σακελλάριο και για την ιστορία της οικογένειας που συνδέεται με όλα τα παραπάνω.

Πώς κατάφερε και επιβίωσε η ΦΙΞ στην πάροδο του χρόνου;

Μέσα στο βιβλίο υπάρχει ένα μεγάλο κεφάλαιο για την εταιρεία ΦΙΞ. Η ανάλυση της πορείας της εταιρείας ΦΙΞ, έχει σαν σκοπό την εξέταση της σχέσης της εταιρείας με την αρχιτεκτονική του κεντρικού εργοστασίου της στη Λεωφόρο Συγγρού 53 και την πορεία του μέσα στα χρόνια. Με ενδιέφερε να εντοπίσω τον μηχανισμό που συνδέει την εταιρεία και τον τρόπο λειτουργίας της με την αρχιτεκτονική του κεντρικού κτιρίου της :•πώς δηλαδή τα οικονομικά στοιχεία της εταιρείας, η αλλαγή διεύθυνσης και η διαφορετική γραμμή στην πολιτική της, αποτυπώνονται και καθορίζουν την αρχιτεκτονική του εργοστασίου.

Μέσα από τα αρχεία της εταιρείας ΦΙΞ βρίσκουμε χρήσιμα στοιχεία για τους ισολογισμούς αρκετών ετών, για τα δάνεια από την Εθνική Τράπεζα με σκοπό τις επεκτάσεις στα κτίρια και την αγορά μηχανημάτων, για τους Διευθυντές και τα πρακτικά του Διοικητικού Συμβουλίου αλλά και για τις επεκτάσεις και τις συγχωνεύσεις με άλλες εταιρείες, όπως της Θεσσαλονίκης Όλυμπος-Νάουσα ή της Πατησίων του Κλωναρίδη, μετέπειτα Δρακούλη και Σία.

Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται ένας πίνακας που περιγράφει την πορεία της εταιρείας από το 1864, ως φαίνεται έτος ιδρύσεως, έως το 1983, χρονιά που ξεκινά η εκκαθάριση. Εμφανίζεται ο τρόπος που καταφέρνει η εταιρεία να επιβιώνει σε βάθος χρόνου. Τα στοιχεία παρατίθενται αυτούσια από τα αρχεία ως πρωτογενές υλικό, κτίζοντας με έναν διαφορετικό τρόπο την πορεία της εταιρείας, και ταυτόχρονα συμπληρώνονται από τις συνεντεύξεις με τους: Κάρολο Ι. Φιξ, Μαριάνθη Γαρουφαλιά, Κάρολο Α. Φιξ και Ροδόλφο Γ. Φιξ. Στοιχεία μας δίνει και ο Γιώργος Τσιρώνης, μηχανολόγος και Γενικός Διευθυντής της εταιρείας τις δεκαετίες του 1960 και 1970.

 

Το κτίριο της ζυθοποιίας ΦΙΞ κάποτε εκπροσωπούσε την αρχιτεκτονική νεωτερικότητα . Για ποιο λόγο;

Το 1957 αποτελεί καταλυτική χρονολογία για την ιστορία του κτιρίου. Ο Κάρολος Ι. Φιξ, που μόλις είχε γυρίσει από τις σπουδές του Χημικού Μηχανικού στη Γερμανία, προσλαμβάνει έναν νέο πρωτοπόρο και ταλαντούχο αρχιτέκτονα, τον Τάκη Ζενέτο που και αυτός πρόσφατα είχε επιστρέψει από τις σπουδές του στο Παρίσι, προκειμένου να εκσυγχρονίσει το κεντρικό εργοστάσιο στη Λεωφόρο Συγγρού. Ήθελε η εικόνα της εταιρείας να εκφράζει τις διεθνείς προδιαγραφές της και να εμφανίζει μέσα από την αρχιτεκτονική και τη διαφάνεια της όψης τα τελευταία μηχανήματα, τις τελευταίες αφίξεις από τη Γερμανία και την Αμερική.

Το κτίριο είχε φτάσει σε ένα σημείο «κορεσμού» ύστερα από συνεχόμενες προσθήκες, κατεδαφίσεις, επεκτάσεις. Οι εργασίες του εκσυγχρονισμού διαρκούν περίπου από το 1957 μέχρι το 1964. Ο Τάκης Ζενέτος και ο συνεργάτης του Μαργαρίτης Αποστολίδης αντιμετωπίζουν ένα κτίριο στο κέντρο της πόλης, μίας πόλης που κατά κύριο λόγο αναπτύσσεται στην κατακόρυφη διάσταση, με έναν διαφορετικό τρόπο. Εισάγει την οριζοντιότητα, δημιουργώντας ένα εργοστάσιο, που σχεδόν κινείται παράλληλα με τη Λεωφόρο Συγγρού. Μία τεράστια τζαμαρία στο ισόγειο του εργοστασίου επιτρέπει σε όλους να δουν μέσα ένα κομμάτι από τη γραμμή παραγωγής. Με αυτόν τον τρόπο διαφημίζει το προϊόν, την μπύρα. Ο αρχιτέκτονας με μία χειρονομία ενσωματώνει τις μέχρι τότε πραγματικότητες του εργοστασίου, τις εγκιβωτίζει σε ένα καινούργιο ενιαίο σώμα. Η απόλυτη διαφάνεια του ισογείου, αποκαλύπτει ένα μεγάλο ενιαίο χώρο, με τα μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, σε ένα κτίριο που εμφανίζεται σαν καινούργιο, ενώ στην πραγματικότητα εμπεριέχει μέσα του όλα τα προηγούμενα κτίρια FIX!

Γιατί ανακαινίστηκε το κτίριο ΦΙΞ. Ποιοι ήταν οι αρχιτέκτονες αυτής της υλοποίησης;

Το ΦΙΞ επιλέγεται το 2000 ως μόνιμη στέγη του νεοσύστατου Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, με σκοπό να ανακατασκευαστεί προκειμένου να εξυπηρετήσει τις κτιριολογικές και λειτουργικές ανάγκες του Μουσείου. Παρά τη μερική κατεδάφιση του ΦΙΞ, το κτίριο κρίνεται κατάλληλο γιατί διαθέτει σημαντικούς ενιαίους χώρους συνολικής επιφάνειας 20.000 τ.μ. που επέτρεπαν την μετατροπή του σε Μουσείο και συγχρόνως είναι σε πολύ καλή θέση μέσα στην πόλη.

Το 2002 προκηρύσσεται αρχιτεκτονικός διαγωνισμός. Η ανάπλαση του κτηρίου, πραγματοποιήθηκε, μετά τον διαγωνισμό, από τα γραφεία 3SK Στυλιανίδης Αρχιτέκτονες Α.Ε., με τη συμμετοχή της Καλλιόπης Κοντόζογλου ως συνεργάτη, Ι. Μουζάκης και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Ε.Π.Ε. και Tim Ronalds Architects.
Στο βιβλίο εξετάζεται το χρονικό της μετατροπής του κτιρίου από το 2002 έως το 2016. Παρατίθενται σχέδια από τα τρία πρώτα βραβεία και αναλύεται η λύση του πρώτου βραβείου η οποία και εφαρμόστηκε.

Στην ακμή του εργοστασίου συνεργάστηκαν για την διαφήμιση σπουδαίοι ηθοποιοί. Τι ήταν αυτό που έλκυε τους ηθοποιούς;

Η διαφήμιση της εταιρείας ΦΙΞ, αποτελούσε βασικό στοιχείο στην πορεία της. Η ίδια η αρχιτεκτονική των εργοστασίων της αποτελούσε μέρος της διαφήμισης και της προώθησης της ταυτότητας της εταιρείας. Η εταιρεία ξεκίνησε τη διαφήμιση και την προώθηση των προϊόντων της από την αρχή της ίδρυσής της και το έκανε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους εξαιρετικά ευρηματικούς και με πολύ υψηλή αισθητική. Τα πρώτα δείγματα προώθησης και διαφήμισης που μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε ως δείγματα διαφήμισης, είναι στις αρχές του 1900.

Η εταιρεία ΦΙΞ διαφήμιζε όσο καλύτερα μπορούσε το προϊόν της μέσα από την πρωτοποριακή αρχιτεκτονική των εργοστασίων της, από τις ευρηματικές αφίσες των γραφιστών της, από την επαφή με τον κόσμο, από το περιοδικό FIX/NEA, μέσα από μία ιδιαίτερη αισθητική την οποία είχε αναπτύξει σε όλα τα επίπεδα.
Με αυτό το σκεπτικό, η ΦΙΞ διαφημίζει το προϊόν της και μέσα από τον ελληνικό κινηματογράφο. Διαφημίσεις της εμφανίζονται στην ταινία «Τα κίτρινα γάντια» σε ένα ήσυχο τα βερνάκι που ο Γιάννης Γκιωνάκης σερβίρει «πορτοκαλάδα από πορτοκάλι» και στην ταινία «Το κλωτσοσκούφι» που ο Αλέκος Αλεξανδράκης με την Αλίκη Βουγιουκλάκη πίνουν εντελώς «τυχαία» ΦΙΞ!

Η ταινία «Τα κίτρινα γάντια» γυρίστηκε στο σπίτι του Κάρολου Ι. ΦΙΞ και τόσο στο εσωτερικό του σπιτιού είναι έντεχνα τοποθετημένα κάποια κάδρα με διαφημίσεις ΦΙΞ, όσο και στο εξοχικό ταβερνάκι – αναψυκτήριο που σερβίρει ο Γιάννης Γκιωνάκης παρουσιάζονται κάδρα με διαφημίσεις της μπύρας και των αναψυκτικών, ενώ στα ράφια υπάρχουν μπουκάλια μόνο της ΦΙΞ. Είναι ένα ολόκληρο σκηνικό σαν περίπτερο της εταιρείας.
Και σε πολλές άλλες ελληνικές ταινίες της εποχής θα υπάρχει ένα ποτήρι ή ένα μπουκάλι ΦΙΞ «τυχαία» τοποθετημένο, σαν κάτι αυτονόητο πλέον, σαν μέρος της καθημερινής ζωής των Ελλήνων.

Και μετά η παρακμή. Από πότε σταματά τη λειτουργία το εργοστάσιο ΦΙΞ;

Το κτίριο εγκαταλείπεται στα μέσα τις δεκαετίας του ΄70 όταν η εταιρεία Fix μεταφέρει το εργοστάσιο της, εκτός του κέντρου. Από τα μέσα τις δεκαετίας του1970 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990το κτίριο στέκει σεκαθεστώς εγκατάλειψης. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 γίνεται ένα ακόμα πολύ έντονο γεγονός για τη ζωή του κτιρίου. Συγκεκριμένα, από τα 199 μέτρα του κτιρίου του εργοστασίου, γκρεμίζονται τα 109 μέτρα, προκειμένου να στεγαστεί προσωρινά το εργοτάξιο της Αττικό Μετρό και να πραγματοποιήσει τις εργασίες για το σταθμό του μετρό, Συγγρού-Φιξ. Η κατεδάφιση πραγματοποιήθηκε παρά τον αγώνα των αρχιτεκτόνων, να σώσουν το κτίριο. Η καταστροφή είναι μεγάλη και αποκαλύπτει την αδυναμία της πολιτείας να αντιληφθεί και να προστατέψει την αρχιτεκτονική κληρονομιά της. Το αντίθετο νομιμοποιεί την καταστροφή.

Σήμερα λειτουργεί το κτίριο ως Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης; Τι έχει αλλάξει από το παλιό ΦΙΞ;

Σήμερα διατηρούνται οι δύο όψεις προς τη Συγγρού και τη Φραντζή ως διατηρητέες όψεις του Τάκη Ζενέτου. Αλλάζει η όψη προς τη Λεωφόρο Καλλιρρόης και εμφανίζονται κάποια ίχνη σε επίπεδο επιφάνειας από τη μελέτη της απραγματοποίητης όψης του Ζενέτου. Διατηρείται ένας πυρήνας στο εσωτερικό του κτιρίου, ενώ συνολικά αλλάζει η εσωτερική πραγματικότητά του.

Απομακρύνονται τα απομεινάρια των μηχανημάτων και απαλείφονται τα ίχνη όλων των προηγούμενων ιστορικών φάσεων. Επιλέγεται μία ιστορική φάση ως ενδιαφέρουσα και διατηρείται ένα μέρος αυτής.
Το κτίριο FIXείναι ένα κτίριο σε συνεχόμενο μετασχηματισμό. Μέσα από αυτήν την οπτική μπορούμε να δούμε το κτίριο όμως συγχρόνως μπορούμε να φανταστούμε το επόμενο βήμα του, γιατί πρέπει να υπάρχει ένα επόμενο βήμα!

Η εταιρεία ΦΙΞ είχε εργοστάσια και σε άλλα μέρη της Ελλάδας;

Η εταιρεία ΦΙΞ, εξήντα χρόνια μετά την ίδρυσή της (1864), έχει καταφέρει τη
δεκαετία του 1930 να αποτελείται από ένα μεγάλο δίκτυο εργοστασίων. Το δίκτυο περιλαμβάνει εργοστάσια της εταιρείας καθώς και εργοστάσια που πέρασαν στην εταιρεία ύστερα από συγχωνεύσεις εργοστασίων ζύθου σε όλη την Ελλάδα. Κατά τη δεκαετία του 1950 δημιουργούνται αλλά και προστίθενται στο δίκτυο της ΦΙΞ τα εργοστάσια της ΧΥΜΟΦΙΞ στην Σπάρτη, στη Θεσσαλονίκη και στην Άρτα.

Κεντρικό παραμένει πάντα το εργοστάσιο στη Λεωφόρο Συγγρού στην Αθήνα, το οποίο είναι το πρώτο εργοστάσιο της εταιρείας Το Δίκτυο των εργοστασίων της εταιρείας ΦΙΞ τη δεκαετία του 1930 αποτελείται από:
Το εργοστάσιο της Λεωφόρου Συγγρού 53, που είναι το κεντρικό και λειτουργεί από το 1893 και ακόμα νωρίτερα, το εργοστάσιο στην Πατησίων του Κλωναρίδη, το οποίο λειτουργούσε από το 1905 και συγχωνεύτηκε με την εταιρεία ΦΙΞ το 1926, το εργοστάσιο πάγου στην Πειραιώς υφίσταται σίγουρα πριν από το 1930,το εργοστάσιο παραγωγής πάγου στον Πειραιά από το 1932,τα δύο κτίρια εργοστασίων της Όλυμπος-Νάουσα του Γεωργιάδη στη Θεσσαλονίκη, που ύστερα από τη συγχώνευση το 1928 ανήκουν πια στο δίκτυο εργοστασίων της εταιρείας ΦΙΞ, τα Ψυγεία Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη, το εργοστάσιο του Μάμου στην Πάτρα, που είχε ιδρυθεί το 1909. Στην περίπτωση του εργοστασίου του Μάμου στην Πάτρα έχουμε μία διαφορετική σχέση. Τη δεκαετία του 1930 η εταιρεία ΦΙΞ γίνεται σημαντικός μέτοχος στην εταιρεία Μάμου, δεν έγινε δηλαδή συγχώνευση εταιρειών και η εταιρεία του

Μάμου δεν έχασε ποτέ την ονομασία της.
Τη δεκαετία του 1950 προστίθενται στο δίκτυο εργοστασίων της ΦΙΞ τρία ακόμα
εργοστάσια: Το εργοστάσιο της Άρτας, το οποίο ιδρύθηκε το 1958, το εργοστάσιο της Σπάρτης, το οποίο ιδρύθηκε το 1958 ,το εργοστάσιο των Ιωαννίνων.

Το εργοστάσιο στην Άρτα ιδρύεται το 1958. Είναι εργοστάσιο παραγωγής χυμών, η ΧΥΜΟΦΙΞ, με κύριο προϊόν την πορτοκαλάδα ΦΙΞ. Μέσα σε δισέλιδο άρθρο, του περιοδικού της εταιρείας ΦΙΞ, για το εργοστάσιο της ΧΥΜΟΦΙΞ στην Άρτα υπογραμμίζεται η σημασία της ύπαρξης των εργοστασίων ΧΥΜΟΦΙΞ τα οποία ιδρύθηκαν το 1958 σε Άρτα και Σπάρτη για την απορρόφηση της συνχούς αυξανόμενης παραγωγής πορτοκαλίων από τον Έλληνα παραγωγό. Στα Ιωάννινα σύμφωνα και με μαρτυρίες του Γιώργου Τσιρώνη, μηχανολόγο και pρώην Γενικό Διευθυντή της εταιρείας ΦΙΞ, είχαν οι Φιξ μεγάλες εκτάσεις καλλιέργειας λυκίσκου και το ξηραντήριο. Σχέδια για το εργοστάσιο στα Ιωάννινα είχε πραγματοποιήσει ο Τάκης Ζενέτος το 1959 τα οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκαν.