Συνέντευξη του Αλέξανδρου Μωυσή στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Αλέξανδρος Μωυσής είναι κάτοικος της Πορτόλα Βάλεϊ στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, όπου ζει με την οικογένεια του και εργάζεται στον κλάδο του επιχειρηματικού λογισμικού, ο Αλέξανδρος Μωυσής βραβεύτηκε πρόσφατα από την Ακαδημία Αθηνών για το βιβλίο του «Το Πανόραμα του ΝισήμΛεβή: Οι στερεοσκοπικές φωτογραφίες και τα ταξίδια ενός Γιαννιώτη γιατρού» (Εκδόσεις Καπόν).

Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου «ΝταβιτσόνΕφέντης», εκδόσεις Καπόν;
Η μνήμη του ΝταβιτσόνΕφέντηδέσποζε ανέκαθεν στο σόι της γιαγιάς μου. Ωστόσο, λίγα στοιχεία για αυτόν είχαν διατηρηθεί στη συλλογική μνήμη της οικογένειας. Δεν βοήθησε βέβαια το γεγονός ότι μεγάλο μέρος από την οικογένεια αυτή αλλά και την Εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων δολοφονήθηκε από τους Ναζί. Ενδιαφερόμουν λοιπόν πάντα να καταλάβωποιος ήταν αυτός ο «περίφημοςΝταβιτσόνΕφέντης», αλλά φανταζόμουν ότι θα έπρεπε κανείς να γνωρίζει την Τουρκική γλώσσα για να βρειπληροφορίεςσχετικές με αυτόν σε Οθωμανικά αρχεία. Μέχρι που αντιλήφθηκα ότι τα ψηφιακά αρχεία της Βουλής των Ελλήνων περιλαμβάνουν Ελληνόφωνες εφημερίδες από την Πόλη και τη Σμύρνη του 19ου αιώνα. «Χτενίζοντας» τις με πολλή υπομονή βρήκα τον πυρήνα του υλικού για το βιβλίο.

Είναι η δεύτερη φορά που γράφετε βιβλίο για τα Ιωάννινα. Αλήθεια για ποιο λόγο;
Το έναυσμα για αυτή την ιστορική δραστηριότητα την έδωσε η ιστορική συλλογή φωτογραφιών που τράβηξε ο γιός του Νταβιτσόν, και η οποία εκδόθηκε με τον τίτλο «Το Πανόραμα του ΝισήμΛεβή: 1898-1944» (Εκδόσεις Καπόν). Τοβιβλίο βράβευσε η Ακαδημία Αθηνών. Όμως πίσω από αυτή την έρευνα σχετικά με τις ιστορικές φωτογραφίες των Ιωαννίνων και τελικά πίσω απόολόκληρο το έργο βρίσκεται ο άνθρωπος που με το δικό του ενδιαφέρον γιατο ιστορικό αυτό υλικό μετέδωσε τον ενθουσιασμό του (σαν Πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων)και σε μένα. Αναφέρομαι στον Δήμαρχο Ιωαννιτών καθηγητή Μωυσή Ελισάφ, ο οποίος μαζί με τον καθηγητή Μάρκο Βερέμη προλογίζουν το βιβλίο.

Ποιος ήταν ο ΝταβιτσόνΕφέντης;
Ο ΝταβιτσόνΕφέντης (1832-1913) ήταν ένας Ρωμανιώτης (δηλαδή Ελληνόφωνος) Γιαννιώτης Εβραίος, ο οποίος από τα εφηβικά του χρόνια εργάστηκε στο Οθωμανικό δημόσιο και, σκαρφαλώνοντας την διοικητική ιεραρχία, με αξιώματα πρώτα στα Γιάννενα και μετά στην Πόλη, βρέθηκε σε θέσεις που επέτρεψαν να συμβάλλει στην προσπάθεια του Οθωμανικού κράτους να εκσυγχρονιστεί. Μέσα από την καριέρα του παρακολουθεί κανείς τις κύριες ιστορικές εξελίξεις που επηρέασαν την γενέτειρα του στα τέλη του 19ου αιώνα.

Μέσα στο βιβλίο υπάρχουν άγνωστα στοιχεία για τα Ιωάννινα όπως και φωτογραφίες. Πώς ανακαλύψατε αυτό το σημαντικό υλικό;
Το υλικό είναι στη διάθεση του καθενός και ενθαρρύνω τους αναγνώστες αυτού του άρθρου να το αναζητήσουν. Στο ψηφιακό αρχείο της Βουλής των Ελλήνων υπάρχει ένας θησαυρός από εφημερίδες από το δεύτερο μισό του 19ου και το πρώτο μισό του 20ο αιώνα. Όταν τις ξεφυλλίζει κανείς, μπαίνει στο ρυθμό της εκάστοτε εποχής στην οποία εκδόθηκαν· όχι μόνο από τα κεντρικά άρθρα στο πρωτοσέλιδο, αλλά και από τα διάφορα σχόλια, τις μικρές αγγελίες και, για τις μεταγενέστερες εκδόσεις, τις φωτογραφίες. Αντίστοιχα, στο διαδίκτυο μπορεί κανείς να βρει αρχεία από εφημερίδες άλλων κρατών.

Με εντυπωσίασε η παιδεία, του προγόνου σας και το ότι μιλούσε αρκετές γλώσσες. Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς σε εκείνη την εποχή φάνταζε να είσαι αστός και πολυμαθής;
Υποθέτω ότι οι αστοί και οι πολυμαθείς κυκλοφορούσαν σε ένα σχετικό κλειστό κύκλο και συναναστρεφόντουσαν με τους άλλους «εφέντηδες» όλων των θρησκειών. Στα Γιάννενα, αυτός ο κύκλος ατόμων ήταν σχετικά μικρός και φυσικά όλοι γνωριζόντουσαν μεταξύ τους από μικρή ηλικία, Χριστιανοί, Εβραίοι, και Μουσουλμάνοι προύχοντες. Την άρχουσα αυτή τάξη η πλειοψηφία του λαού θα την έβλεπε με δέος – δέος με τη διπλή έννοια της λέξης, δηλαδή με θαυμασμό για το εύρος της γνώσης τους αλλά και με φόβο απέναντι στην ολιγαρχία τους.

Ένα άλλο εντυπωσιακό στοιχείο που διάβασα στο βιβλίο σας είναι ότι η γενιά του Νταβιτσόν αλλά και οι προηγούμενες γαλουχήθηκαν στα ομηρικά έπη. Σήμερα οι νέοι γνωρίζουν την κλασσική παιδεία;
Δεν ξέρω τι μαθαίνει η νέα γενιά στην Ελλάδα σήμερα, αλλά για τη δική μου τη γενιά, που φοίτησε στα σχολεία τις δεκαετίες του 1960-70, θα σας πω το εξής: Παρακολούθησα, όπως όλοι οι συμμαθητές μου τότε, μαθήματα στα αρχαία Ελληνικά σε όλο το γυμνάσιο και το λύκειο. Εμπεδώσαμε το συντακτικό και τη γραμματική της αρχαίας γλώσσας με εντατικά μαθήματα. Όταν όμως έφτασα στην Αμερική, ανακάλυψα με απογοήτευση το εξής: Μερικά από τα παιδιά που είχαν φοιτήσει σε άλλες χώρες και είχαν παρακολουθήσει μαθήματα για την αρχαία Ελλάδα στο σχολείο,είχαν αφιερώσει το χρόνο τους όχι στην γλώσσα, αφού συχνά μελετούσαν τα κείμενα σε μετάφραση, αλλά στο περιεχόμενο τους. Ενώ λοιπόν εμείς μελετούσαμε ένα κείμενο λέξη προς λέξη, εκείνοι στον ίδιο χρόνο ανέλυαντο περιεχόμενοδέκα κείμενων. Δεν είμασταν καν σε θέση να μιλήσουμε μαζί τους τη γλώσσα την οποία μελετήσαμε τόσα χρόνια. Οι ελάχιστοι ξένοι που την είχαν διδαχθεί είχαν μάθει να προφέρουν τις λέξεις με τη Ερασμιακή προφορά.

Με εντυπωσίασαν οι χειρισμοί του ΝταβιτσόνΕφέντη τόσο στην πολιτική όσο και στην προσωπική του ζωή. Από πού έβρισκε αυτή την γαλήνη και ηρεμία να πράττει καλά;
Δεν έχουμε πολλά άμεσα στοιχεία για το τι χαρακτήρας ήταν ο Νταβιτσόν στην καθημερινή του ζωή. Γνωρίζουμε πάντως ότι έζησε ανάμεσα σε μια πολυμελή και δεμένη οικογένεια. Στους εκλογικούς καταλόγους του μεσοπολέμου βλέπουμε ότι οι Λεβήδες ήταν μια από τις πολυπληθέστερες οικογένειες των Ιωαννίνων, όχι μόνο για την Εβραϊκή κοινότητα, αλλά και για την πόλη γενικότερα.

Σήμερα στα Ιωάννινα τι έχει μείνει από την κοινότητα των Ρωμανιωτών Εβραίων;
Η Ρωμανιώτικη Εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων, αν και ολιγομελής στις μέρες μας μέσα στα Γιάννενα, έχει δύο θησαυρούς: Ο ένας είναι η πλούσια ιστορία της κοινότητας, μέρος της οποίας αποτελούν ο ΝταβιτσόνΕφέντης και ο γιός του ΝισήμΛεβής. Ο άλλος θησαυρός είναι η διασπορά ανά την υφήλιο των Γιαννιωτών Εβραίων. Μέχρι και Γιαννιώτικη συναγωγή υπάρχει στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης! Όταν με το καλό ξεμπερδέψουμε με τον κορονοϊό, πολλοί νέοι θα έχουν συνειδητοποιήσει ότι έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν το επάγγελμα τους εξ αποστάσεως σε μέρος της επιλογής τους. Ίσως αυτό αποτελέσει κίνητρο για μέλη της διασποράς να «επιστρέψουν» από τις άχρωμες μεγαλουπόλεις στις οποίες τώρα ζουν πίσω στα Γιάννενα.