Συνέντευξη του Βάλτερ Πούχνερ στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Βάλτερ Πούχνερ γεννήθηκε στη Βιέννη το 1947. Σπούδασε επιστήμη του Θεάτρου (Θεατρολογία) στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και το 1972 απέκτησε τον τίτλο του διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής, με μια εργασία για το νεοελληνικό θέατρο σκιών. Το 1977 ανακηρύχθηκε υφηγητής, στο ίδιο Πανεπιστήμιο, με μια διατριβή για τη γέννηση του θεάτρου στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό. Από τότε έχει εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα. Δίδαξε επί δώδεκα χρόνια Ιστορία Θεάτρου στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Από το 1989 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην αρχή στο Τμήμα Φιλολογίας και από το 1991 στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, του οποίου διατελεί αντιπρόεδρος. Παράλληλα δίδασκε έως το 2006 Θεατρολογία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και έχει μετακληθεί πολλές φορές ως επισκέπτης καθηγητής σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια.

Eρ.: Από πότε ξεκινά η αγάπη για την Ελλάδα;

Απ.: Ήδη από το σχολείο. Όταν ακούς, σχεδόν σε κάθε μάθημα, “ήδη οι αρχαίοι Έλληνες…”, κεντρίζεται η περιέργειά σου. Αργότερα κατανόησα σταδιακά, πως αυτοί οι «αρχαίοι Έλληνες», οι τόσο οικείοι για την ευρωπαϊκή μόρφωση, ήταν ένας πολιτισμός πολύ διαφορετικός από τον δυτικό των νεότερων χρόνων. Οικείος, ναι, αλλά και τόσο διαφορετικός.

Eρ.: Τι σας γοήτευσε από τον ελληνικό πολιτισμό ώστε να αποφασίσετε να μείνετε στην πατρίδα μας;

Απ.: Το έτερον. Το διαφορετικό. Η γόνιμη συνάντηση με το άλλο, που είναι και συνάντηση με τον άγνωστο εαυτό. Η έλξη του ξένου, που τελικά δεν είναι ξένο. Απλώς δεν το ήξερες.Και αυτή η σχέση ήταν πλούσια και πολλαπλά διαλεκτική: από τη μια επιστροφή στη βάση του ευρωπαϊκού πολιτισμού, από την άλλη ανακάλυψη της έτερης πλευράς του, του Βυζαντίου (η Βιέννη ήταν και είναι σπουδαίο κέντρο των Βυζαντινών Σπουδών). Επίσης, καταπληκτική η συνάντηση με τον μεσογειακό- βαλκανικό λαϊκό πολιτισμό της νεότερης Ελλάδας στη νότια περιφέρεια της Ευρώπης, με τα πανέμορφα τοπία, και τις σπουδαίες επιδόσεις στις τέχνες, ιδίως στην ποίηση.

Eρ.: Με τα χρόνια αποκτήσατε, από τον μόχθο, στην δουλειά σας, κύρος και αναγνώριση από τους συναδέλφους και τους σπουδαστές σας. Πώς νιώθετε όταν συναντάτε παλιούς γνώριμους;

Απ.: Ναι. Αυτό ήταν έργο του ενθουσιασμού, έρως ερεύνης, αγάπη για τους νέους που ψάχνονται και χαρά της προσφοράς. Η έκσταση της ανακάλυψης του νέου και η ευχαρίστηση της ανάδειξής του. Συνέβαλα ουσιαστικά σε ορισμένους τομείς και άνοιξα δρόμους. Και στις αίθουσες διδασκαλίας δεν ήμουν προφέσορας, αλλά φίλος. Και επειδή τα ακροατήρια δεν ήταν τεράστια αμφιθέατρα, τα μαθήματα είχαν πάντα και ανοιχτή συζήτηση.
Ναι. Οι φοιτητές είναι σε μια ηλικία που ψάχνονται και σχηματίζουν το εγώ τους και τον εαυτό τους – και αυτή η προφορά αναγνωρίζεται. Αυτές οι συναντήσεις στο δρόμο είναι από τις ευτυχέστερες στιγμές: σε γλυκαίνει η εντύπωση ότι κάτι έκανες, σε κάποιες ψυχές άφησες και ένα αποτύπωμα, ήσουν παρών στο πλάσιμο μιας προσωπικότητας. Η γνώση είναι απλώς η οδός, η μύηση στη μέθοδο, η φιλική συναναστροφή, και η συμβουλή το ζητούμενο. Το ζωντανό παράδειγμα.

Eρ.: Πρόσφατα εκδόθηκε το βιβλίο σας «Υπνογραφίες», εκδόσεις Νίκας. Με ποια αφορμή έγινε αυτή τη έκδοση;

Απ.: Αυτή είναι η 23η ποιητική μου συλλογή και ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο. Άρχισα να γράφω ποίηση στα ελληνικά γύρω στο millennium, αλλά στα περιθώρια της επιστημονικής μου δουλειάς και για μένα αποκλειστικά. Ο καλός φίλος και συνάδελφος Μιχάλης Μερακλής με έπεισε να τα δημοσιεύσω. Και από το 2016 άρχισαν να βγαίνουν κρουνηδόν και εύσωμοι ποιητικοί τόμοι, από διάφορους εκδοτικούς οίκους (Αρμός, Ηρόδοτος, Όταν, Οδός Πανός, Γκοβόστης, Σαιξπηρικόν κτλ.), που είχαν όχιασήμαντη απήχηση.

Με το πιο πρόσφατό μου βιβλίο, το «Υπνογραφίες» ξεκινά ένα τρόπον τινά «νέο» είδος (ο ποιητο-πεζογραφικός φιλοσοφικός στοχασμός) σε ελεύθερη μορφή και με συμπυκνωμένα νοήματα. Αλλά και με την πολυσημία της λογοτεχνίας. Και με τη μαγεία που εκπέμπει η γλώσσα από μόνη της. Και σε λεπτούς τόμους με θεματικό αφιέρωμα. Είδος απαιτητικό, αλλά σε γλώσσα απλή και κατανοητή.

Eρ.: Ο τίτλος του βιβλίου σας «Υπνογραφίες» είναι συμβολικός ή δηλώνει κάτι κυριολεκτικά;

Απ.: Και συμβολικός και κυριολεκτικός• και τα ανάμεσά τους, και άλλα. Στην τέχνη του λόγου κάθε ερμηνεία είναι ώς ένα βαθμό ήδη λάθος, με την έννοια ότι περιορίζει την ελευθερία του αναγνώστη να ανακαλύψει ο ίδιος αυτό που του ταιριάζει. Ο λογοτέχνης εκθέτει και χρησιμοποιεί τον σημασιολογικό πλούτο των λέξεων και συνδυασμών τους και προσθέτει και δικές του προεκτάσεις κι αποχρώσεις, που εμπλουτίζουν το εύρος της γλώσσας, αλλά δεν βρίσκουν το δρόμο τους στα λεξικά. Η προβολή του νοήματος δεν είναι η πρώτη μέριμνα της ποίησης. Ο τίτλος άλλωστε του βιβλίου είναι νεολογισμός (υπήρχε μόνο ως ιατρική μέθοδος – ηπολυ-υπνογραφία για τη θεραπεία του ροχαλητού).

Eρ.: Αλήθεια σκεφτόμαστε κατά τον ύπνο μας;

Απ.: O εγκέφαλος βρίσκεται σε υπολειτουργία και εκτός νοητικού ελέγχου. Και το όναρ είναι αντανακλάσεις και αναπαραστάσεις του ασυνείδητου, του υποσυνείδητου και της συνείδησης. Καθαρή ποίηση. Να το πούμε «σκέψεις»; Γιατί όχι; Οι συνειρμοί της ρέμβης, τα βιώματα του διαλογισμού, τα βιώματα της κατάνυξης, η έκσταση της έμπνευσης, τι είναι;

Eρ.: Και πού πάνε τα όνειρα που έχουμε και που τα θυμόμαστε όταν ξυπνάμε;

Απ.: Αυτές οι συνθέσεις καταλήγουν συνήθως στη λήθη. Η λήθη δεν ξεχνά τίποτε, κι όλα τα φυλάττει. Αυτές οι σκιές της νύχτας διώκονται από το φως της αυγής και καταφεύγουν στην σκιά των πραγμάτων. Λίγοι θυμούνται λίγα• και απορούν. Και δύσκολα μπορούν να περιγραφούν τα όνειρα, η ατμόσφαιρά τους, η εικονολογία, οι ρευστές ταυτότητες, τα έντονα συναισθήματα.

Eρ.: Ο ύπνος λέει ο λαός είναι ένας μικρός θάνατος. Εσάς ποια είναι ή γνώμη σας;

Απ.: Ο σοφός λαός λέει αυτά που γράφει και ο Rilke κι άλλοι. Αν είχαμε χειμερία νάρκη η εύλογη σύγκριση θα ήταν πιο καίρια. Ο υπνώττων βιώνει την απώλεια της συνείδησης ως απώλεια του σώματος, αλλά η καρδιά δεν κοιμάται ποτέ, ούτε ο ανασασμός ούτε τα σπλάχνα. Ο ύπνος είναι ο μικρός θάνατος από τη μεριά της συνείδησης.

Eρ.: Γράφετε : Και μέσα στον ναό της αναπαύσεως ξυπνά ο θίασος του μνημονικού, διάττοντες, πεφταστέρια φωτίζουν στη σκοτεινή σκηνή..». Πολύ ποιητικός είσαστε κ. Βάλτερ Πούχνερ. Ποια είναι η σχέση μεταξύ θεάτρου και ποίησης;

Απ.: Ναι, ποιητικός. Στη φάση της ωριμότητας τα βάθη ανεβαίνουν στην επιφάνεια. Επιστήμη και τέχνη άλλωστε είναι αδελφές. Και αγαπημένες.

Eρ.: Λέτε: «(Τον ύπνο) Δεν τον δέχεσαι εσύ, αυτός σε δέχεται. Και σε πηγαίνει όπου θέλει». Γιατί ό ύπνος πολλές φορές είναι μια απόλαυση και μια ευχαρίστηση μετά από μια μέρα κούρασης και εξάντλησης;

Απ.: Το πρώτο ποιητο-πεζογράφημα των 40 σύντομων κεφαλαίων αρχίζει με την εξής φράση: Όσες φορές έρχεται η ώρα να ξαπλώσω για να κοιμηθώ, είναι πάντα ώρα χαράς. Ο ύπνος δεν είναι μόνο μια οργανική ανάγκη ανακατάταξης του απίθανα σύνθετου μηχανισμού του σώματος, ανάγκη που καλύπτει περίπου το ένα τρίτο της ζωής μας, αλλά και μια υπερβατική κατάσταση βιωμάτων, στα οποία κανονικά η συνείδηση δεν έχει πρόσβαση• βιώματα από το βιολογικό υπόβαθρο του είδους και τα ψυχικά θεμέλια της ζωής. Ο ύπνος είναι βαθύτατα ποιητικός.

Eρ.: Είσαστε ικανοποιημένος από την μέχρι τώρα πορεία σας στα ελληνικά γράμματα;

Απ.: Ναι. Βλέποντας το περιβόλι των έργων του ο κηπουρός χαμογελά. Δούλευε για δεκαετίες στα όρια των δυνατοτήτων του, με ενθουσιασμό, αφοσίωση και προνοητικότητα: 130 βιβλία, 500 μελετήματα, πάνω από 1200 βιβλιοκρισίες• από τις ακαδημαϊκές κι άλλες του συζητήσεις ολόκληρων δεκαετιών πέρασαν, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, χιλιάδες νέοι άνθρωποι και τον θυμούνται. Και στη διδαχή αυτή πρόσθεσε στην τελική ευθεία και δύο ντουζίνες λογοτεχνικά βιβλία, που θίγουν με τρόπο ποιητικό τα μεγάλα θέματα της ζωής και του κόσμου. Γι’ αυτό του απονεμήθηκε πρόσφατα και το βραβείο Ανθρωπισμού, βλ. youtube Πούχνερ ΣΠΕΚ και youtube Πούχνερ.