Συνέντευξη του Θανάση Βαλτινού στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ

«Ασκούμαι διαρκώς στην αβεβαιότητα».

 

Ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες συγγραφείς ο Θανάσης Βαλτινός έφυγε πλήρης ημερών. Ακαδημαϊκός , τιμήθηκε το 1984 με το Βραβείο Σεναρίου του Φεστιβάλ Καννών, το 1990 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος και το 2001 με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη. Ο ίδιος υποστήριζε ότι κανένα βραβείο δεν θα σε κάνει καλύτερο απ’ ότι η δουλειά σου.
Η συνέντευξη δόθηκε στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη πριν από είκοσι ένα χρόνια όταν τον επισκέφτηκε στο σπίτι του στην Αθήνα. Την δημοσιεύουμε για να τον γνωρίσετε να διαβάσετε πως ζούσε, πώς σκεπτόταν και έγραφε τα βιβλία του.

ΕΡ. Είσαστε από τους πιο γνωστούς Έλληνες συγγραφείς και παραξενεύτηκα όταν σε συνέντευξη στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ είπατε ότι «ασκούμαι διαρκώς στην αβεβαιότητα». Θα μπορούσατε να το αιτιολογήσετε;

ΑΠ. Οι βεβαιότητες κάθε είδους – πολιτικές, ηθικές, επιστημονικές – έχουν περιορισμένη ισχύ. Καινούρια πράγματα έρχονται πάντα και τις ανατρέπουν. Ιδιαίτερα στο αισθητικό πεδίο είναι και επικίνδυνες. Είμαι βέβαιος σημαίνει είμαι ικανοποιημένος. Συχνά επίσης εκφράζει μια μορφή αυταρέσκειας. Αλλά αυτά είναι στοιχεία καταστροφικά για την τέχνη – γενικά. Αναστέλλουν την ανησυχία, την απαραίτητη ανησυχία και αποκλείουν το απρόοπτο. Οι μορφικές αναζητήσεις, οι θεματικοί προβληματισμοί, μοιάζουν πάντα με περπάτημα σε τεντωμένο σχοινί, χωρίς προστατευτικό δίχτυ από κάτω. Αυτή άλλωστε είναι η μεγάλη γοητεία.

ΕΡ. Τα βιβλία σας είναι συνδυασμός προφορικής ομιλίας και γραπτού λόγου, προσωπικής κατάθεσης και ιστορικού ντοκουμέντου. Δεν είναι δύσκολο για τον συγγραφέα να οδηγήσει τον αναγνώστη στο αισθητικό ταξίδι της γνώσης σκαλεύοντας την ιστορική μνήμη;

ΑΠ. Υπάρχει η ιστορία ως καταγραφή των πεπραγμένων της ανθρωπότητας, που ασχολείται με τα χοντρά γεγονότα και τις κυριαρχούσες κάθε φορά μορφές – και έχει σχέση πάντα με την γνώση και η ιστορία ως συμπίλημα άπειρων ατομικών πεπρωμένων κι αυτά συνάπτονται όχι πια με την γνώση, που είναι ενιαία και κατακτήσιμη, η αίσθηση έχει χαρακτήρα αποκλειστικά προσωπικό και οι ρίζες της κατεβαίνουν ως το άλογο σκοτάδι της ύπαρξης. Η αίσθηση της ιστορίας δεν έχει σχέση με την λογιστική των γεγονότων και την ερμηνεία του αλλά με τον μόρσιμο απόηχό της. Για τον συγγραφέα που κατά κανένα τρόπο δεν είναι καταγραφέας περιστατικών, το ενδιαφέρον βρίσκεται ακριβώς σ’ αυτή την διαφορά.

ΕΡ. Είναι γνωστό ότι δουλεύετε πολύ τα κείμενά σας και ότι «Το Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη» (Μέρος δεύτερο), το είχατε κλεισμένο στο συρτάρι για χρόνια και εκδόθηκε το 2000. Έχει πάντοτε επιτυχία αυτή η τακτική για τον συγγραφέα;

ΑΠ. Δεν πρόκειται για τακτική αλλά για τρόπο λειτουργίας. Πιστεύω, και το έχω ξαναπεί, ότι η λογοτεχνία δεν γράφεται εν θερμώ και κυρίως δεν δημοσιεύεται εν θερμώ. Χρειάζεται απόσταση και από τα αρχικά ερεθίσματα και από τον εαυτό μας. Και εν πάση περιπτώσει πρόκειται για μια καθαρή προσωπική συμπεριφορά. Εκδοτική συμπεριφορά. Θεωρώ απαραίτητο ένα χρόνο «παλαίωσης» κάθε έργου και αυτός ο χρόνος ποικίλλει κάθε φορά από πέντε έως είκοσι ή είκοσι πέντε χρόνια.

ΕΡ. Έχετε ασχοληθεί πέρα από τα βιβλία και με τον κινηματογράφο. Συνεργαστήκαμε με γνωστούς σκηνοθέτες όπως ο Σιοπαχάς και ο Αγγελόπουλος. Τί θυμόσαστε από αυτές τις συνεργασίες;

ΑΠ. Συχνά συγχέουμε τις δύο τέχνες, τους βρίσκουμε κοινά στοιχεία και ομοιότητες. Πρόκειται σαφώς για διαφορετικά πράγματα, για διαφορετικές γλώσσες. Ως εκ τούτου και οι εμπειρίες που προκύπτουν είναι διαφορετικές. Η λογοτεχνία προϋποθέτει μοναχικότητα – καμιά φορά και μοναξιά. Ο κινηματογράφος εκ των πραγμάτων είναι εξωστρεφής. Γίνεται παρουσία πολλών. Ανεκδοτολογικά θα μπορούσα να θυμηθώ άπειρα περιστατικά, κυρίως από γυρίσματα. Ενδιαφέρον ωστόσο έχουν οι «ρήξεις» που συχνά γίνονταν και είχαν ως αιτία την διαφορετική προσληπτικότητα των κινηματογραφιστών. Την δυσκολία και τον φόβο τους να αντιμετωπίσουν σύνθετες, εσωτερικές καταστάσεις. Λένε ότι ο κινηματογράφος δουλεύει με εικόνες. Είναι σωστό. Εικόνες όμως αδρές, πολύ μακριά από εκείνες που χρησιμοποιεί η λογοτεχνία.

ΕΡ. Έχετε βραβευτεί με βραβείο Σεναρίου του Φεστιβάλ Καννών (1984), με Κρατικό Βραβείο (1990) και με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη (2001). Τί αντιπροσωπεύουν τα βραβεία για σας;

ΑΠ. Είναι μια ωραία υπόθεση κυρίως όταν συνοδεύεται από χρήματα. Έτσι κι αλλιώς τα μαζεύεις, τα προσθέτεις στο βιογραφικό σου, σε κάνουν να νιώθεις καμπόσος. Όχι σπάνια ανεβάζουν και το «κασέ» σου. Γυαλίζουν επίσης κι αυτό θαμπώνει τα ασυνήθιστα μάτια. Καμιά φορά, αν έχεις μάθεις να ελέγχεις τον εαυτό σου, δημιουργούν αναστολές – που γρήγορα πάντως, ξεπερνιούνται. Ως προς την ουσία του πράγματος: Κανένα βραβείο δεν σε κάνει καλύτερο από όσο η δουλειά σου.

ΕΡ. Στην «Κάθοδο των εννέα» (επανέκδοση 2003) με λιτό και γλαφυρό λόγο περιγράφετε τις προσπάθειες μιας αριστερής ομάδας να διαφύγει από τον Εθνικό στρατό στον Εμφύλιο. Αν προσέξει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο θα αντιληφθεί ότι μόνο ο νεότερος της ομάδας σώζεται. Υπάρχει κάποια εξήγηση γι’ αυτό το γεγονός;

ΑΠ. Οι εξηγήσεις στη λογοτεχνία είναι δουλειά των αναγνωστών. Αν πρέπει να τις κάνει ο συγγραφέας τούτο σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά με το έργο του. Μοναδική υποχρέωση του συγγραφέα είναι να βοηθήσει, με τον τρόπο που θα εκθέσει τα καθέκαστα, τους αναγνώστες να καταλήξουν στις σωστές ερμηνείες. Σχηματικά πάντως: τόσο μακελειό γίνεται σ’ αυτή την κάθοδο. Να μην γλιτώσει ένας; Κι αυτός να μην είναι ο νεότερος; Όχι μόνο επειδή είναι μπροστά γι’ αυτόν αλλά επειδή είναι ο πιο – ίσως ο μόνος αθώος;

ΕΡ. Τα κακοτράχαλα βουνά βοήθησαν να ξεκινήσει το ’21 αλλά και στον Εμφύλιο πόλεμο. Θα μπορούσε την σημερινή εποχή να αντισταθεί ο λαός με τον ίδιο τρόπο;

ΑΠ. Το Είκοσι Ένα υπήρχε η μακριά σκλαβιά σ’ ένα ξένο δυνάστη. Στον Εμφύλιο οι κακοί – και εν πολλοίς ανεύθυνοι υπολογισμοί, μέσα σε ένα κλίμα ρευστότητας και ανακατατάξεων σε παγκόσμια κλίμακα. Σήμερα ποιοί λόγοι θα υπαγόρευαν μια αντίδραση τέτοιας μορφής και κυρίως αντίστασης προς ποιούς; Ο χυλός της σημερινής πραγματικότητας – και δεν ξέρει κανείς αν πρόκειται για χυλό ή γιαούρτι – είναι εκνευριστικός, απεχθής ή ό,τι άλλο, πάντως «μικρό» για αντίσταση αυτού του είδους. Εδώ ίσως βρίσκεται και η τραγωδία. Η τεχνολογία σε συνδυασμό με τις σύγχρονες δομές της εξουσίας αφαιρούν την δυνατότητα μιας ηρωικής προσωπικής συμπεριφοράς – το δικαίωμα ενός ηρωικού θανάτου τελικά κατά τα πρότυπα εκείνων των εποχών.

ΕΡ. Έχετε μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Γνωρίζετε την απήχηση του έργου σας στους ξένους αναγνώστες;

ΑΠ. Αυτό που γνωρίζω είναι ό,τι έχει γραφτεί στα διάφορα έντυπα. Κριτικές δηλαδή ή γνώμες που έχουν δημόσια εκφραστεί. Η επαφή με το ξένο κοινό, γενικά είναι δύσκολη εκ των πραγμάτων. Εννοώ σε ένα επίπεδο πιο προσωπικό.