Συνέντευξη του Παντελή Μπουκάλα στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ερ. : Ποια ήταν η αφορμή για να γραφτεί το βιβλίο «Το μάγουλο της Παναγίας», εκδόσεις Άγρα;
Απ. : Αφορμή στάθηκε μια συζήτησή μου, τον Γενάρη του 2017, με τον παλιό καλό φίλο Θοδωρή Γκόνη, σκηνοθέτη και λογοτέχνη, για μια πιθανή κοινή «συμβολή» μας στον εορτασμό των 200 χρόνων από το 1821. Με ρώτησε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε, απάντησα αυτόματα «το μάγουλο της Παναγίας». Του αφηγήθηκα τον θρύλο για το μάγουλο της Παναγίας, στην εικόνα της στην εκκλησία του Αιτωλικού όπου δικάστηκε ο Καραϊσκάκης, που κοκκίνισε ακούγοντας τον αθυρόστομο καπετάνιο, ενθουσιάστηκε και συμφωνήσαμε να γράψω ένα θεατρικό.

Ερ. : Γιατί επιλέξατε ως θέμα του βιβλίου τον Γεώργιο Καραϊσκάκη;
Απ. : Επειδή είναι μια σαγηνευτική μορφή. Ο βίος του συγκεφαλαιώνει την ίδια την Επανάσταση: την παλικαριά, τους κινδύνους, τις στερήσεις, τα εμφύλια πάθη, τις συγκρούσεις με τον ξένο παράγοντα, τις προσωπικές φιλοδοξίες. Γι’ αυτό και η μορφή του απασχόλησε από πολύ νωρίς και τους ιστοριογράφους και τους λογοτέχνες. Αρκεί να θυμηθούμε ότι ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος αφιέρωσε ειδικό βιβλίο μόνο στον Καραϊσκάκη, από όλους τους πρωταγωνιστές του 1821, ενώ ο Κωστής Παλαμάς πετιόταν ακόμα και στον ύπνο του στη θύμηση του χρέους που είχε αναθέσει στον εαυτό του: να γράψει το «Τραγούδι του Καραϊσκάκη», του Αχιλλέα της Ρωμιοσύνης όπως τον αποκαλούσε. Δυστυχώς η ποιητική επιθυμία του Παλαμά δεν ευοδώθηκε.

Ερ. : Ποιος ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης;
Απ. : Ο Καραϊσκάκης ήταν και παραμένει ένα συναρπαστικό αίνιγμα. Υπήρξε νόθος γιος της Ζωής Ντιμισκή, για τον πατέρα του όμως δεν είμαστε σίγουροι, όπως δεν είμαστε και για τον υπαίτιο του θανάτου του. Οι πηγές είναι αντιφατικές. Η μάνα του χήρεψε νέα και πήγε να καλογερέψει. Μολονότι καλογριά, έσμιξε με κάποιον περαστικό, ίσως τον καπετάνιο Καραϊσκο, και απέκτησε τον Γεώργιο, που σχεδόν έφηβος έγινε κλέφτης, στο ασκέρι των Κατσαντώνηδων. Ατίθασος, γενναίος, βωμολόχος, φιλόδοξος, ευφυέστατος, και εξαιρετικά φιλάσθενος, απέκτησε με καιρό και με κόπο τη συνείδηση του πολεμιστή που απαρνείται το εγώ του για να θέσει τον νου, την καρδιά και το ίδιο το ισχνό του σώμα στην υπηρεσία ενός υπέρτερου σκοπού.

Ερ. : Ποιο ήταν το όραμά του, μέσω της Επανάστασης, για την Ελλάδα;
Απ. : Ένα Ρωμαίικο ελεύθερο ονειρευόταν ο καπετάνιος. Και επιτέλους αδερφωμένο, δίχως διακρίσεις ανάμεσα σε Μοραΐτες, Ρουμελιώτες, Σουλιώτες, νησιώτες. Δεν πρόλαβε να το ζήσει ούτε αυτός ούτε η γυναίκα του η Γκόλφω. Το έζησαν τα τρία παιδιά τους. Ο γιος τους μάλιστα, ο Σπυρίδων, διετέλεσε βουλευτής και υπουργός του Τρικούπη.

Ερ. : Στράτευσε τη ζωή του για να απελευθερωθεί η πατρίδα. Μήπως με αυτό τον τρόπο περιγελούσε τον θάνατο;
Απ. : Ο θάνατος κυνηγούσε από νωρίς τον Καραϊσκάκη. Κι αυτός τον περιφρονούσε. Πολεμούσε πάντα μαζί με τους συντρόφους του, παρά τις συμβουλές του Κολοκοτρώνη, ενώ δεν απέφυγε ούτε τις μονομαχίες με ντουφέκι. Εξαιτίας της αρρώστιας του (πιθανότατα έπασχε από φυματίωση), ήταν πολύ συχνά κατάκοιτος, παρότι προσέτρεχε συνεχώς σε γιατρούς, ακόμα και σε κομπογιαννίτες. Έτσι δεν μπόρεσε να συμπολεμήσει με τον αγαπημένο του Μάρκο Μπότσαρη στο Καρπενήσι, όπου σκοτώθηκε ο Σουλιώτης ήρωας, ούτε να προσφέρει στους εξοδίτες του Μεσολογγίου την αναγκαία βοήθεια, για να σωθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι. Μετά την άδικη δίκη του στο Αιτωλικό, το 1824, τον κουβάλησαν τα παλικάρια του πάνω σε πρόχειρο φορείο. Τότε, αν και χαρακτηρίστηκε προδότης, του επιβλήθηκε μια αστεία ποινή: να φύγει από το Μεσολόγγι.

Ερ. : Πολλοί λόγιοι έγραψαν για τον Καραϊσκάκη; Ποιοι είναι οι σπουδαιότεροι και ποια είναι η γνώμη τους;
Απ. : Για να καταλάβουμε βαθύτερα τον Καραϊσκάκη πρέπει να διαβάσουμε και ιστορία και λογοτεχνία. Να μελετήσουμε επίσης τα δημοτικά τραγούδια που του αφιερώθηκαν και τα αποκαλυπτικά «ανέκδοτα» που εξέδωσε ο Γιάννης Βλαχογιάννης, στιγμιότυπα δηλαδή του βίου του, στιχάκια του κτλ. Να διαβάσουμε Παπαρρηγόπουλο, Δημήτριο Αινιάν (υπήρξε γραμματέας του και βιογράφος του), Χριστόφορο Περραιβό, Νικόλαο Κασομούλη, Μακρυγιάννη, Ιωάννη Σταυριανό (Κύπριος αγωνιστής που πολέμησε στη μάχη του Φαλήρου, αυτόπτης μάρτυρας του θανάτου του Καραϊσκάκη), Δημήτρη Φωτιάδη και βέβαια Παλαμά. Αλλά και τον νεότερο ιστορικό Διονύση Τζάκη, που εξέδωσε φέτος ένα διεισδυτικό βιβλίο για τη «Μεταστροφή του Καραϊσκάκη».

Ερ. : Το βιβλίο σας «Το μάγουλο της Παναγίας», είναι πεζογράφημα ή θεατρική δοκιμή;
Απ. : Είναι «είδος μεικτό», για να θυμηθούμε τον Σολωμό, και -ελπίζω- νόμιμο. Ο Καραϊσκάκης αυτοβιογραφείται διαλεγόμενος με τον Δημήτριο Αινιάν και την αγαπημένη του Μαριώ, μια Τουρκοπούλα που τη βάφτισε χριστιανή και την είχε μαζί του και στα βουνά, ντυμένη σαν παλικαράκι και με το όνομα Ζαφείρης. Οι τρεις τους έχουν τον ιδιαίτερο λόγο τους και τις αντιδικίες τους. Ο τέταρτος λόγος του έργου είναι έμμετρος, τραγουδιστός, και εκφέρεται από τον Τυφλό Λυράρη, παλιό συμπολεμιστή του Καραϊσκάκη και εκπρόσωπο, κατά κάποιον τρόπο, του δήμου, του λαού.
Το «Μάγουλο» αντλεί εξίσου από την ιστορία και τη φαντασία. Τα πολεμικά επεισόδια που αναφέρονται είναι ιστορικώς εξακριβωμένα. Τα συναισθήματα που προκάλεσαν στους ήρωες του έργου είναι υπόθεση της λογοτεχνίας. Το ζητούμενο ήταν να φωτιστεί κατά το δυνατόν μια ξεχωριστή προσωπικότητα χωρίς τις ευκολίες της ρηχής εξιδανίκευσης ή της άκριτης απομυθοποίησης.

Ερ. : Τα τελευταία χρόνια ασχοληθήκατε με την παράδοση. Δημοτικό τραγούδι και τώρα ο Καραϊσκάκης. Για ποιο λόγο;
Απ. : Στα δημοτικά τραγούδια βρίσκω ομορφιά και ελευθερία, μουσική και καθαρότητα, γλώσσα πλούσια μέσα στην άκρα λιτότητά της και σπουδαία ποίηση, χωρίς ιδιοκτήτη αλλά και χωρίς την αμαρτία του διδακτισμού ή της αυτολογοκρισίας και της μεροληψίας. Τι άλλο να ζητήσει κανείς. Όσο για τον Καραϊσκάκη, είναι μια προσπάθεια να νιώσω την Επανάσταση μελετώντας και διηγούμενος τον συγκλονιστικό βίο του.

Ερ. : Κατά πόσο επηρεάζει ο γενέθλιος τόπος στο έργο αλλά και στην επιλογή των θεμάτων ενός συγγραφέα;
Απ. : Οι ρίζες του καθενός δεν λησμονούν ποτέ το πρώτο νερό που τις δρόσισε. Ο γενέθλιος τόπος, είτε όμορφα έζησες σ’ αυτόν είτε στενάχωρα, σε παρακολουθεί διά βίου. Για παράδειγμα, για κάποιον που γεννήθηκε σε χωριό του Μεσολογγίου, το όνομα Καραϊσκάκης, με τις ιστορίες και τα τραγούδια που το συνοδεύουν, είναι μία από τις πρώτες σταθερές του, τις πρώτες πηγές συναισθημάτων και σκέψεων. Όπως άλλωστε και τα ονόματα Σολωμός, Μπάιρον, Παλαμάς.

Ερ. : Φέτος έχουν περάσει διακόσια χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Τι σημαίνει αυτό το γεγονός για εσάς;
Απ. : Η επέτειος των διακοσίων χρόνων από μιαν Επανάσταση που συγκλόνισε την οικουμένη θα έπρεπε να λειτουργήσει σαν ευκαιρία ατομικού και συλλογικού αναστοχασμού αλλά και απελευθέρωσής μας από τα πατροπαράδοτα κενά νοήματος στερεότυπα. Οι περιστάσεις δεν στάθηκαν ευνοϊκές, αφού η πανδημία δεν επέτρεψε να γίνουν με φυσική παρουσία των ομιλητών πολλά προγραμματισμένα συνέδρια. Εκδόθηκαν πάντως αρκετά ιστοριογραφικά βιβλία, που προσεγγίζουν υποφωτισμένες πτυχές του Αγώνα, επανεκδόθηκαν Απομνημονεύματα αγωνιστών ιδιαιτέρως φροντισμένα, ενώ προβλήθηκαν και αρκετά τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ καλής ποιότητας. Το 2021 πάντως δεν έληξε ακόμα.