Συνέντευξη του Amar Bašić στην Κατερίνα Σχισμένου

με αφορμή την ημέρα μνήμης και τιμής για τη σφαγή του Κομμένου στις 16. Αυγούστου 1943.

Ποιος είναι ο οργανισμός Respekt für Griechenland και ποιος ο Amar Bašić?
Το Respekt für Griechenland είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με έδρα το Βερολίνο. Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 2015 και υποστηρίζει με διάφορα περιβαλλοντικά και κοινωνικά εθελοντικά έργα την Ελλάδα. Έτσι και το Κομμένο όπως και άλλα μαρτυρικά σημεία στην Ελλάδα και όχι μόνο. Όλοι όσοι εργάζονται στον συγκεκριμένο οργανισμό φέρουν βαρέως το γεγονός που η Γερμανία δεν βοήθησε τα κατεστραμμένα χωριά και περιοχές να ανοικοδομηθούν μετά τον πόλεμο και πλήρωσε ελάχιστη ή καθόλου αποζημίωση στους επιζώντες των γερμανικών εγκλημάτων πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Για το δικό μας οργανισμό το ζήτημα των γερμανικών αποζημιώσεων είναι τελείως διαφορετικό απ’ αυτό της γερμανικής κυβερνήσεως, δεν έχει κλείσει αλλά ούτε και λυθεί. Είμαστε υπέρ των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο χωρών για τις ανεξόφλητες οφειλές. Έτσι ακριβώς και τα υποστηριζόμενα προγράμματα στο Κομμένο προέρχονται από χρήματα που συγκεντρώθηκαν αποκλειστικά από δωρεές ιδιωτών. Δεν δεχόμαστε χρήματα για τη δουλειά μας από το γερμανικό κράτος ή από άλλες δωρεές που έμμεσα ενέχουν την κρατική υποστήριξη.
Έτσι εδώ και δύο χρόνια είναι ο Amar Bašić εργάζεται στον οργανισμό Respekt für Griechenland εθελοντικά και ως υπεύθυνος προγραμμάτων. Μετά την ολοκλήρωση του Εράσμους στο Πολυτεχνείο της Αθήνας και του Master Αρχιτεκτονικής στο πανεπιστήμιο Bauhaus στη Βαϊμάρη στη Γερμανία έμεινε στην Ελλάδα, ενώ κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Γιουγκοσλαβία το 1992 οι οικογένειά του μετακόμισε από τη Βοσνία στην Γερμανία.

Γιατί τελικά στο Κομμένο και τι σημαίνει για σας το Κομμένο;

Ελλάδα, καλοκαίρι του 1943. Τα ξημερώματα της 16ης Αυγούστου το χωριό Κομμένο της Ηπείρου δέχτηκε επίθεση από τα γερμανικά ορεινά στρατεύματα «Edelweiß». 317 πολίτες, άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, νέοι, παιδιά και ηλικιωμένοι δολοφονούνται φρικτά μέσα σε λίγες μόνο ώρες χωρίς αντίσταση. Το χωριό και τα πτώματα κάηκαν. Σχεδόν πλήρης αφανισμός.
Μετά την επίσκεψη του μέλους του διοικητικού συμβουλίου μας Hilde Schramm στο Κομμένο, πρόσφερε υποστήριξη για έργα στον πρόεδρο του χωριού Δημήτρη Δήμου και στον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο, επισκέφτηκα το Κομμένο και εγώ. Παρατήρησα ότι υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία για το τρομερό συμβάν στο χωριό- εννοώ τα μέσα πληροφόρησης που ένας ξένος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ως πηγές πληροφοριών για να «εκπαιδεύσει» τον εαυτό του περισσότερο στην ιστορία. Ως αποτέλεσμα αυτού, αναπτύξαμε μια ιδέα για το πώς θα μπορούσε να μεταφερθεί και να μεταδοθεί η ιστορία επιτόπου και συνεργαστήκαμε με τον πρόεδρο του χωριού όπως και με τον πολιτιστικό σύλλογο. Δεδομένου ότι όχι μόνο ένα συγκεκριμένο σημείο είναι σημαντικό για το ιστορικό γεγονός της 16ης Αυγούστου 1943, αλλά πολλά σημεία συνδέονται με το θλιβερό αυτό γεγονός στον τόπο ταυτόχρονα, αποφασίσαμε μια πιο αποκεντρωμένη ιδέα. Αυτή η ιδέα προβλέπει τη σήμανση πολλών σημείων με συγκεκριμένους πίνακες πληροφοριών κειμένου και τη σύνδεσή τους με έναν ηχητικό περίπατο. Δημιουργήσαμε ένα τέτοιο ηχητικό περίπατο μαζί με τον Έλληνα ακουστικό καλλιτέχνη Λευτέρη Κρυσάλη. Με αυτό το «concept» πιστεύουμε επίσης ότι μπορούμε να κάνουμε τους επισκέπτες να μείνουν περισσότερο στο χωριό, να πάνε μια βόλτα και να μάθουν για την ιστορία του με διαφορετικούς και ενδιαφέροντες τρόπους.

Πώς προέκυψε η νέα εικαστική δημιουργία στο Κομμένο;

Η είσοδος ενός τόπου είναι η πιο σημαντική στιγμή όταν οι επισκέπτες φτάνουν σε ένα νέο μέρος. Επιθυμία του προέδρου και του πολιτιστικού συλλόγου ήταν να δώσουν πληροφορίες για τη σφαγή της 16ης Αυγούστου 1943 στην είσοδο του χωριού. Για το Κομμένο, είναι επίσης η αφετηρία της τρομερής στρατιωτικής επιχείρησης εκείνης της ημέρας και ο τόπος του πρώτου εγκλήματος που διέπραξαν οι Γερμανοί στρατιώτες κατά του άμαχου πληθυσμού τότε: η δολοφονία του ιερέα Λάμπρου Σταμάτη. Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα να σηματοδοτηθεί αυτό το μέρος με μια νέα εικαστική δημιουργία προς τιμήν των 317 θυμάτων. Το έργο λειτουργεί επίσης ως η πρώτη πηγή πληροφοριών για τους επισκέπτες που φτάνουν, μιας και αποτελεί επίσης την αφετηρία του ηχητικού περιπάτου μας.

Τι ακριβώς συμβολίζει η εικαστική δημιουργία ;

Το «concept» προβλέπει τη μετάδοση συναισθημάτων με αρχιτεκτονικά και αφηγηματικά συμβολικά στοιχεία. Ένας δομημένος, οικείος και στοχαστικός χώρος που φιλοξενεί μια φανταστική στιγμή της ιστορίας – μια ηπειρώτισσα μητέρα και τα παιδιά της που αντιμετωπίζουν την στρατιωτική απειλή. Βλέπουν ένα όπλο ακουμπισμένο στον απέναντι τοίχο και το μέλλον μέσα στις φλόγες επίσης. Ένα στενό άνοιγμα ευθυγραμμίζεται συμβολικά με το νεκροταφείο. Λόγω της δυναμικής διάταξης των τοίχων, ο χώρος απειλεί να καταρρεύσει, αλλά συγκρατείται με το διαρκές και υπαρξιακό ερώτημα “Γιατί;” σε 12 ευρωπαϊκές γλώσσες λειτουργεί με στόχο αφύπνισης και προβληματισμού για τους επισκέπτες.