Του Αλωνάρη
της Παναγιώτας Π. Λάμπρη
http://users.sch.gr/panlampri/
Ο Ιούλιος, Αλωνάρης στο στόμα του λαού, πήρε την επίσημη ονομασία του από τον Ιούλιο Καίσαρα, δημιουργό του Ιουλιανού Ημερολογίου, ενώ το λαϊκό του όνομα έχει ως γενεσιουργό αιτία τη βασική δραστηριότητα των γεωργών αυτή την εποχή, το αλώνισμα, για το οποίο, μεταξύ άλλων, ο Ησίοδος (Έργα και Ημέρες, 597-600) σημειώνει:
«Τους δούλους σου παρότρυνε της Δήμητρας το ιερό το στάρι
ν’ αλωνίζουν, μόλις φανεί πρώτη φορά ο δυνατός Ωρίων,
σε χώρο ευάερο, σ’ αλώνι ολοστρόγγυλο.
Καλά μετρώντας το στ᾽ αγγεία σου μέσα βάλ᾽ το.»
Ο Αλωνάρης ταυτίζεται με το δεύτερο μισό του μήνα Σκιροφοριώνα και το πρώτο μισό του μήνα Εκατομβαιώνα του αρχαίου αττικού ημερολογίου. Αυτή την περίοδο γιορτάζονταν τα Διισωτήρια ή Δισωτήρια προς τιμήν του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σωτείρας, τόσο στην Αθήνα όσο και στον Πειραιά. Στην Αθήνα τελούνταν επίσης τα Εκατόμβαια προς τιμήν του Απόλλωνος, με βασικό μέρος του γιορτασμού τη θυσία εκατό βοδιών ή ταύρων, τα Ηράκλεια, προς τιμήν του Ηρακλέους, οπότε και γίνονταν αθλητικοί αγώνες στην πεδιάδα του Μαραθώνα και τα Κρόνια προς τιμή του Κρόνου, ο οποίος, πέραν άλλων, προστάτευε και τη συγκομιδή των δημητριακών.
Σημαντική γιορτή της ορθόδοξης λατρείας αυτόν τον μήνα, που του έδωσε τα προσωνύμια Αηλιάς και Αηλιάτης, είναι του Προφήτη Ηλία και στη διάρκειά της λαμβάνουν χώρα πολλά λαϊκά πανηγύρια. Ο λαός λέει ότι «Τ’ Άι-Λιος γυρίζει ο καιρός αλλιώς», αλλάζουν δηλαδή οι καιρικές συνθήκες, αλλά και κατά τον Δ. Λουκάτο (Τα καλοκαιρινά, σ. 43, 89) «Από εποχική άποψη, η γιορτή του Προφήτ’ Ηλία είναι μεταβατική (διαβατήρια), από την ύψιστη θερμοκρασία (κυνικά καύματα) προς τις χαμηλότερες, και προς τα φθινοπωρινά προμηνύματα του Αυγούστου.»
Για τον Προφήτη Ηλία, ο Κ. Ρωμαίος (Ελλάς – Μεγάλη εικονογραφημένη, σ. 218-220) σημειώνει: «Ο Άγιος Ηλίας αντικατέστησε πάνω στις κορφές των βουνών το Δία. Είναι έφορος της βροχής και των κεραυνών. Όταν αστράφτει και βροντά, είναι πάλι, κατά τις σύγχρονες λαϊκές δοξασίες, ο Προφήτης που τρέχει στον ουρανό με το αμάξι του και κυνηγά κάποιον δράκοντα ή τον ίδιο το διάβολο, έχοντας σαν τρομερό όπλο του τον κεραυνό, αυτό το αρχαίο σύμβολο της εξουσίας του Διός… Είναι πανελλήνια η συνήθεια να χτίζονται οι φερώνυμοι ναοί του Αγίου Ηλία στις κορυφές των λόφων ή των βουνών…
Γιατί όμως ο Άγιος Ηλίας λατρεύεται αποκλειστικά πάνω στις κορυφές;… Η λόγια εξήγηση είναι ότι πήρε τη θέση του νεφεληγερέτη και κεραύνιου Δία των αρχαίων Ελλήνων… Αλλά κατά τον Νικόλαο Πολίτη, ο χριστιανικός Προφήτης Ηλίας δεν έχει άμεση σχέση με το Δία, αλλά με τον Ήλιο, με τον οποίο άλλωστε ταυτίζεται κατά το όνομα και προσομοιάζει σε άλλες περιπτώσεις. Με το Δία έχει μόνο έμμεση σχέση. Ο προκαθήμενος δηλαδή των αρχαίων θεών, ο νεφεληγερέτης Ζεύς, ταυτίζεται και αυτός με τον Ήλιο και, σαν θεός των μετεωρολογικών φαινομένων λατρευόταν πάνω στις κορυφές, που ήταν οι καταλληλότερες τοποθεσίες για τη λατρεία και αυτού και του Διός και του Προφήτη Ηλία. Ο τελευταίος μετά τον εκχριστιανισμό των Ελλήνων, αντικατέστησε τη λατρεία του θεού Ήλιου.»
Άλλες σημαντικές γιορτές του Αλωνάρη είναι της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Παντελεήμονος, οι οποίοι τιμώνται στις 26 και στις 27 του μηνός αντίστοιχα. Η Αγία Παρασκευή, θεραπεύτρια των οφθαλμολογικών παθήσεων και άλλων αναπηριών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, μετά την Παναγία, είναι η πιο λατρεμένη αγία σ’ όλο τον ελλαδικό χώρο, αν κρίνει κανείς από το πλήθος των ναών που της είναι αφιερωμένοι, από τα τραγούδια και από τις παραδόσεις που σχετίζονται μ’ αυτή. Όσο για τον Άγιο Παντελεήμονα, προστάτη των αναπήρων, είναι χαρακτηριστική η παροιμία «Κουτσοί, στραβοί στον Άγιο Παντελεήμονα», που επιβεβαιώνει τη λαϊκή πίστη για τις θεραπευτικές ικανότητες του αγίου.
Ως μεσαίος μήνας του καλοκαιριού ο Ιούλιος, λέγεται γι’ αυτόν τον λόγο Δευτερόλης και Δευτερογιούλης! Επίσης, εκτός από Αλωνάρης, λέγεται Αλωνιστής, Αλωνητής, Αλωνιάτης και Αλωνεύτης! Επειδή αυτόν τον μήνα αρχίζουν να φουσκώνουν, να ωριμάζουν τα σύκα ή η κοιλιά τους να χάσκει, στη Ρόδο τον λένε Φουσκομηνά και Χασκομηνά, ενώ στη Νάξο και στη Χίο ονομάζεται και Γυαλιστής, μια και οι ρώγες των σταφυλιών, βαίνοντας προς την ωρίμανση, αρχίζουν να γυαλίζουν!
Τέλος, θαυμάζοντας τη γλωσσοπλαστική ικανότητα του λαού μας και στα προσωνύμια του Αλωνάρη, ας τον υποδεχθούμε με το καλό κι ας ευχηθούμε από καρδιάς να ’ναι πλούσιος σε σοδειές, σε υγεία, σε καλοσύνη!