της Παναγιώτας Π. Λάμπρη
Τρυγητής στο στόμα του λαού ο Σεπτέμβριος, ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου, οφείλει το επίσημο όνομά του στο Ιουλιανό ημερολόγιο, στο οποίο ήταν έβδομος μήνας (από το λατινικό septem «επτά»), ενώ με την καθιέρωση του Γρηγοριανού ημερολογίου, παρότι έγινε ένατος, διατήρησε το προηγούμενο όνομα. Στα καθ’ ημάς, κατά την αρχαιότητα, ο Σεπτέμβριος αντιστοιχεί με το δεύτερο μισό του μήνα Μεταγειτνιώνα και με το πρώτο μισό του μήνα Βοηδρομιώνα, που πήρε την ονομασία από τη γιορτή, η οποία ετελείτο προς τιμήν του Απόλλωνος Βοηδρομίου. Τον ίδιο μήνα γιορτάζονταν και τα Γενέσια προς τιμή των νεκρών, αλλά και τα γενέθλια της Αρτέμιδος και του Απόλλωνος και δεν είναι, ίσως, τυχαίος ο εορτασμός του Γενεσίου της Θεοτόκου τον ίδιο μήνα.
Η πρώτη μέρα του μήνα ορίστηκε ως αρχή του θρησκευτικού έτους το 313 μ.Χ. κι ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μέρα ο Άγγελος απογράφει τις ψυχές που θα πεθάνουν μέσα στον χρόνο.
Κατ’ εξοχήν αγροτική ενασχόληση αυτόν τον μήνα είναι ο τρύγος, γι’ αυτό και ο λαός, εκτός από Τρυγητή, τον βάφτισε και Τρυγομηνά, αλλά και Σταυριάτη και Σταυρίτη, λόγω της γιορτής της Υψώσεως του Σταυρού.
Ο τρύγος, ως μόχθος στων αμπελιών τα κατατόπια, απαιτεί τη συντονισμένη δραστηριοποίηση πολλών, εξού και η παροιμία «Θέρος, τρύγος, πόλεμος», αλλά και σειρά ενεργειών, οι οποίες περιλαμβάνουν τη συγκομιδή και τη μεταφορά των σταφυλιών και στη συνέχεια την ιδιαίτερη επεξεργασία τους, ανάλογα με το αν πρόκειται για παραγωγή σταφίδας, κρασιού ή άλλων υπέροχων προϊόντων. Και, όπως πάντα, όταν συγκεντρώνονται πολλοί άνθρωποι για τη διεκπεραίωση επίμοχθων αγροτικών εργασιών, δεν λείπουν τα κατ’ αγρούς συμπόσια, που περιλαμβάνουν φαγοπότι, χωρατά, τραγούδια κι άλλες της ζωής όμορφες δράσεις!
Και είναι στ’ αλήθεια πολύ σημαντικό, συγκινητικό θα έλεγα, που ο τρύγος και οι σχετικές μ’ αυτόν δραστηριότητες έρχονται, όπως και τόσα άλλα, ως κληρονομιά από το μακρινό παρελθόν! Εν προκειμένω, είναι γοητευτική για πολλούς λόγους η σχετική περιγραφή του Ομήρου (Σ 561-572), στους στίχους, στους οποίους παρουσιάζει παραστατικότατα την κόσμηση της ασπίδας του Αχιλλέα από τον θεό Ήφαιστο, όπου μια σκηνή της αφορά στο αμπέλι και στον τρύγο!
Να, τι γράφει:
Κι έβαζε μέγα αμπέλι απάνω του σταφύλια φορτωμένο,
χρυσό, πανέμορφο, κι εκρέμουνταν τσαμπιά από κάτω μαύρα,
κι ως πέρα εστύλωναν τα κλήματα διχάλες ασημένιες.
Κι άνοιξε σμάλτινο ζερβόδεξα χαντάκι, και τρογύρα
από καλάι το φράχτη εσήκωσε· κι ένα ως τ’ αμπέλι μόνο
τραβούσε μονοπάτι, που ’παιρναν οι αργάτες που τρυγούσαν.
Και κουβαλούσαν το μελόγλυκο καρπό στους ώμους πάνω·
κοπέλες κι άγουροι χαρούμενοι μες σε πλεχτά κοφίνια·
κι αναμεσό τους την ψιλόφωνη κιθάρα κάποιο αγόρι
γλυκά βαρώντας όμορφα έψελνε του Λίνου το τραγούδι
με γάργαρη φωνή· κι οι επίλοιποι στη γη τα πόδια εκρούγαν
ξοπίσω του, πηδούσαν, φώναζαν και τραγουδούσαν όλοι.
Φυσικά, ο τρύγος, μέχρι και σήμερα, υμνήθηκε ιδιαίτερα από την ανώνυμη και την επώνυμη μούσα! Εδώ, ας παρατεθεί το ποίημα «Το τραγούδι του τρυγητού» του Κώστα Κρυστάλλη, στο οποίο περιγράφονται με γλαφυρό τρόπο σχετικές εικόνες και συναισθήματα, δεμένα υπέροχα με τον καημό της ξενιτιάς!
Το λέει ο πετροκότσυφας στο δροσερό τ’ αυλάκι,
το λεν στα πλάια οι πέρδικες, στην ποταμιά τ’ αηδόνια,
το λεν στ᾿ αμπέλια οι λυγερές, το λεν με χίλια γέλια,
το λέει κ’ η Γκόλφω η όμορφη, το λέει με το τραγούδι:
– Αμπέλι μου, πλατύφυλλο και καλοκλαδεμένο,
δέσε σταφύλια κόκκινα, να μπω να σε τρυγήσω,
να κάμω αθάνατο κρασί, μοσκοβολιά γιομάτο.
Μες στα κατώγια τα βαθιά σαν μόσχο να το κρύψω,
να το φυλάξω ολάκαιρες χρονιές, ακέριους μήνες,
ώσπου να ’ρθει μίαν άνοιξη, νάρθει ένα καλοκαίρι,
να γύρει από τη μακρινή την ξενιτιά ο καλός μου.
Να κατεβώ μες στην αυλή, να πιάκω τ᾿ άλογό του,
να τον φιλήσω αγκαλιαστά στα μάτια και στο στόμα,
να τον κεράσω, αμπέλι μου, τ’ αθάνατο κρασί σου,
της ξενιτιάς τα βάσανα να παν, να τα ξεχάσει.
Καλό μήνα σε όλους, με υγεία, ενσυναίσθηση και δημιουργική πνοή!
http://users.sch.gr/panlampri/
Πηγές
1. Παναγιώτα Π. Λάμπρη, Ροδαυγή (2η έκδ.), 2016, σ. 101.
2. Ι. Θ. Κακριδής – N. Καζαντζάκης, Ομήρου Ιλιάδα, Αθήνα 1955.
3. http://users.uoa.gr/