Το (άγνωστο ) ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης το 1821 στην κινηματογραφική οθόνη

Γράφει ο Θεοφάνης Μαλκίδης

Είναι γεγονός ότι η συμβολή της Θράκης στην Εθνική Παλιγγενεσία αποτελεί ένα ακόμη μέρος της αποσιωπημένης ελληνικής ιστορίας. Μάλιστα η Θράκη έχει και αυτή ολοκαυτώματα και εξόδους ανάλογα της Χίου, των Ψαρών και του Μεσολογγίου. Ειδικότερα, στο νησί της Σαμοθράκης, η κήρυξη της Επανάστασης από τα τοπικά μυημένα μέλη στη Φιλική Εταιρεία, ακολούθησε ο γενικός ξεσηκωμός των Ελλήνων, παρά το γεγονός της εγγύτητας προς την πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους.
Σύμφωνα με αναφορά του 1809 των δημογερόντων της Σαμοθράκης, η πρωτεύουσα Χώρα είχε 350 οικογένειες και άλλες 400-450 οικογένειες κατοικούσαν στο υπόλοιπο νησί. Ο Άγγλος αξιωματικός Grenville Temple, αναφέρει ότι κατοικούσαν 3.200 άνθρωποι και ο Παπαθανασίου, εκτιμά τον προεπαναστατικό πληθυσμό του νησιού στις 4.000-4.500.
Η Σαμοθράκη βρισκόταν στα χέρια των Οθωμανών από το 1479 και παραμονές της Επανάστασης οι προεστοί μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία.
Στις 19 Απριλίου 1821, οι κάτοικοι της Σαμοθράκης δήλωσαν στον διοικητή του νησιού ότι «του λοιπού είναι Έλληνες ελεύθεροι και κατά συνέπειαν, δεν έχουσι πλέον να πληρώσι φόρους εις τον Σουλτάνον». Παράλληλα, οι δημογέροντες Αλέξιος Αινείτης, Γεωργούδης Πεζούλας, Γεώργιος και Σάββας Χατζηγιαννάκης και Χατζηγιώργης, υποσχέθηκαν στους συντοπίτες τους ότι σύντομα θα έρθει ο ελληνικός στόλος. Αντ΄ αυτού όμως την 1η Σεπτεμβρίου 1821, έφτασαν στη Σαμοθράκη 1.000-2000 Οθωμανοί με το στόλο του σφαγέα της Χίου Καρ Αλή. Για να πεισθούν οι Σαμοθρακίτες να παραδοθούν, στάλθηκε ως μεσολαβητής στον οποίον ο Χατζηγιώργης είπε τα εξής: «Δοσίματα δεν έχουμε παρά μονάχα μολύβι και μπαρούτι. Είμαστε Έλληνες και προτιμούμε να πεθάνουμε παρά να είμαστε σκλάβοι».

Ο οθωμανικός στρατός συγκρούστηκε με τους εξεγερμένους στη Χώρα, στις θέσεις Μύλοι και Σταυρί και στα υψώματα «Κούκου» και «Βριχού». Σύντομα, όμως, οι Έλληνες κατάλαβαν ότι οποιαδήποτε αντίδραση ήταν μάταιη και κρύφτηκαν σε δύσβατες τοποθεσίες του νησιού, ενώ περίπου πεντακόσιοι κατάφεραν να διαφύγουν. Οι Οθωμανοί, διαδίδοντας ότι θα παραχωρούσαν αμνηστία, απέκλεισαν στη Χώρα τους Έλληνες και αφού επέλεξαν 700 εξ αυτών, τους δολοφόνησαν. Τη σφαγή ακολούθησαν και άλλες, ενώ αναφέρονται συγκλονιστικές ιστορίες γυναικών που για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων ρίχνονταν με τα παιδιά τους σε γκρεμούς.
Γύρω στις 2.000 ήταν τα άμεσα θύματα των σφαγών, 1.800-2.000 άτομα έγιναν σκλάβοι, ενώ οι Σαμοθρακίτες πρόκριτοι κρεμάστηκαν από τους ιστούς των πλοίων του Γαλαξιδίου που είχε αιχμαλωτίσει ο οθωμανικός στόλος. Τα δε κεφάλια και τα αυτιά των δημογερόντων της Σαμοθράκης στάλθηκαν στο Σουλτάνο, όπως συνηθιζόταν και σε άλλες σφαγές, ως απόδειξη του εγκλήματος….
Ο Ίωνας Δραγούμης, ο οποίος ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα πρόξενος στην Αλεξανδρούπολη, στο έργο του <<Σαμοθράκη>> διέσωσε το ιστορικό του τραγικού συμβάντος, το λογχισμένο Ευαγγέλιο της εκκλησίας της Παναγίας στη Χώρα, το οποίο φυλάσσεται στο Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών και ένα αντίγραφο του χειρογράφου της Ακολουθίας που έγραψε το 1843 ο μοναχός Ιάκωβος για τους πέντε Νεομάρτυρες του νησιού (Εμμανουήλ, Μιχαήλ, Θεόδωρος, Γεώργιος και Γεώργιος) που δολοφονήθηκαν το 1836, αφού επέστρεψαν στην Ορθοδοξία.
Η σφαγή της Σαμοθράκης έγινε γνωστή στην Ευρώπη το 1824 από το βιβλίο του προξένου της Γαλλίας στον Αλή Πασά «Histoire de la Regeneration de la Grèce» όπου αναφέρονται τα εξής γράφει: «Η φρίκη κι ο θάνατος απλώνονται σ’ ολόκληρο το νησί. Οι άνδρες αποκεφαλίζονται, εκτός από μερικούς που τους φυλάγουν, για να τους κρεμάσουν στα κατάρτια πλοίων, όταν θα γυρίζουν στην Κωνσταντινούπολη. Αλυσοδεμένους τους φέρνουν μαζί με τις αθώες οικογένειές τους στα πλοία και τους στοιβάζουν μαζί με σωρούς κεφαλιών προορισμένων να κοσμήσουν την πύλη σαραγιού. Φριχτός φόρος, οι γυναίκες που ήταν καταδικασμένες να μπουν στα κακόφημα σπίτια καταφέρνουν να μετριαστεί η ποινή τους, χάρη στην απληστία των δεσποτών τους που τις πούλησαν μαζί με τα παιδιά τους στην αγορά του Σουλτανιέ Καλεσί. Ακόμη οι Τούρκοι δεν ξέχασαν να στοιβάξουν σε σωρούς τα κομμένα κεφάλια κάτω από τα παράθυρα του Γάλλου υποπρόξενου».

Την καταστροφή της Σαμοθράκης την απεικόνισε ο Γάλλος Αύγουστος Βινσόν ο οποίος το 1827 ζωγράφισε τον πίνακα“Après le Massacre de Samothrace” , (“Μετά τη σφαγή της Σαμοθράκης”), πίνακας ο οποίος βρίσκεται στο Λούβρο.
Ο φιλέλληνας George Jarvis, ήταν μέλος του πληρώματος ελληνικού πλοίου, με καπετάνιο τον Μ. Τομπάζη, όταν κατέπλευσε στη Σαμοθράκη το 1822: «Οι Τούρκοι έχουν καταστρέψει αυτό τον τόπο, πήραν όλα τα βοοειδή από το νησί και αρκετούς από τους κατοίκους που έγιναν σκλάβοι… πλέον μόνο 200 φτωχοί, κακόμοιροι Έλληνες κατοικούν σ’ αυτό».
Ο Φίνλεϊ, στην «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» (1861) γράφει πως «ήταν αδύνατο να υποθέσει κανείς ότι αυτοί οι άνθρωποι που σφαγιάστηκαν είχαν διαπράξει κάποιο έγκλημα που να αξίζει μία τόσο σκληρή τιμωρία», ενώ ο L. Lacroix στο έργο του «Iles de la Grece» (1861) σημειώνει πως «οι Τούρκοι κατερήμωσαν ασπλάχνως την νήσον ταύτην εν τω υπέρ ανεξαρτησίας αγώνι».
Μετά τη σφαγή της Σαμοθράκης, στο νησί έμειναν περίπου σύμφωνα με τις μαρτυρίες 200 Έλληνες (33 οικογένειες γράφει συγκριμένα ο π. Γ.Μανωλάκης), που αντιμετώπισαν νέες επιδρομές όπως γράφει ο Grenville Temple στο έργο του «Travels» ( 1834) αφού «σώματα Αρναούτηδων …εισέβαλαν στο νησί σκορπίζοντας γύρω τους τον θάνατο και την ερήμωση», κάτι που επιβεβαιώνει και ο F. Murhard στο βιβλίο του «Genalde», γράφοντας ότι «μια άγρια ομάδα Αλβανών και γέμισε με φόβο και τρόμο τους κατοίκους».

Το ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης την 1η Σεπτεμβρίου 1821 ήταν και παραμένει ένα άγνωστο γεγονός της Επανάστασης. Ενδεικτικά και μόνο σημειώνεται ότι η σφαγή απουσιάζει από τις αναφορές για τις μεγάλες καταστροφές κατά τη διάρκεια του Αγώνα και ότι μόλις το 1980, η Ακαδημία Αθηνών τίμησε το νησί με το χρυσό μετάλλιο για «… κατά τους Αγώνες της Εθνεγερσίας και για το ολοκαύτωμα…».
Σημαντική παράμετρος του ολοκαυτώματος αποτελεί και ο βίαιος εξισλαμισμός πολλών Σαμοθρακιτών, που κατέληξαν δούλοι. Πέντε από τους επιζώντες του ολοκαυτώματος της Σαμοθράκης, οι Μανουήλ Παλογούδας, Μιχαήλ ο Κύπριος, Θεόδωρος Δημητρίου, Γεώργιος Κουρούνης και Γεώργιος Καλακίκος, γύρισαν το 1836 στη Σαμοθράκη και επέστρεψαν στην αρχική τους θρησκεία.
Για το λόγο αυτό μεταφέρθηκαν στην απέναντι ακτή της Αλεξανδρούπολης, όπου ήταν η τοπική διοίκηση.
Όταν τους οδήγησαν μπροστά στον διοικητή τους ρώτησε για την καταγωγή τους και τη ζωή τους. Οι άγιοι του αποκρίθηκαν για την καταστροφή του νησιού τους, την βίαιη προσχώρηση στο Ισλάμ και την επιστροφή στην Ορθοδοξία.
Οι Πέντε νεομάρτυρες αφού βασανίστηκαν θανατώθηκαν στις 6 Απριλίου 1836. Ειδικότερα ο Μιχαήλ ο Κύπριος τεμαχίστηκε από δήμιους, οι Γεώργιος Κορούνης και Θεόδωρος Δημητρίου απαγχονίστηκαν μετά από βασανιστήρια και οι Μανουήλ Παλογούδας και Γεώργιος Καλακίκος ρίχτηκαν σε σανίδια με αιχμηρά σίδερα. O πρώτος πέθανε ακαριαία, ο δεύτερος όμως χρειάστηκε να πυροβοληθεί από τους δημίους του. Η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή του Θωμά και μαζί με το άγνωστο Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης αποτέλεσαν την έμπνευση μίας ομάδας νέων ανθρώπων από την Αλεξανδρούπολη για να δημιουργήσουν μία κινηματογραφική ταινία για τη σφαγή και για τους νεομάρτυρες του νησιού.
Η ταινία σε σενάριο και σκηνοθεσία του Βασίλη Τσικάρα ονομάστηκε <<Πέντε>> αναδεικνύει, τον αγώνα για την Ελευθερία, την Επανάσταση στη Θράκη, τη εξέγερση της Σαμοθράκης, την ολοκληρωτική σφαγή των Ελλήνων και των Ελληνίδων του νησιού και τους Πέντε Νεομάρτυρες. Είναι μία συμβολή στην ελληνική ιστορία και ειδικότερα στην Επανάσταση Ελευθερίας, στην ανάδειξη της Παλιγγενεσίας στη Θράκη, στη άγνωστη δυστυχώς εν πολλοίς σφαγή στη Σαμοθράκη και εν τέλει στις ηρωικές μορφές των πέντε νεομαρτύρων που αποφασίζουν να θυσιαστούν υπερασπίζοντας την Πίστη τους και την Ελληνικότητά τους.
Υ. Γ.1 Η Ταινία <<Πέντε>> θα κάνει σήμερα 15 Μαρτίου στην Αλεξανδρούπολη πανελλήνια πρεμιέρα.
Υ.Γ.2 Το κείμενο για τη σφαγή της Σαμοθράκης αποτελεί προδημοσίευση από το βιβλίο του Θεοφάνη Μαλκίδη για τις σφαγές κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, βιβλίο το οποίο θα κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις ΕΝΔΟΧΩΡΑ.

Η συνέντευξη του Θ. Μαλκίδη για το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης και την ταινία <<Πέντε>>
https://youtu.be/Ko9Zi3wct7g
Το τρέιλερ της ταινίας <<Πέντε>>
https://youtu.be/rjrhS5obvHI