Γράφει ο Γιώργος Πριόβολος*
Γιατί όλες οι χώρες έχουν χρέος.
ΜΕΡΟΣ 1ον
Η περίπτωση των ΗΠΑ και τι σημαίνει για τις οικονομίες του κόσμου:
Το δημόσιο χρέος αποτελεί ίσως ένα από τα πιο πολυσυζητημένα και παρανοημένα ζητήματα της παγκόσμιας οικονομίας. Τι σημαίνει όμως πραγματικά μια χώρα να έχει χρέος; Είναι πρόβλημα ή αναγκαιότητα; Και γιατί χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Ιαπωνία έχουν τόσο μεγάλο χρέος χωρίς να καταρρέουν;
Τι είναι το χρέος μιας χώρας;
Το δημόσιο χρέος είναι το σύνολο των χρημάτων που έχει δανειστεί το κράτος για να καλύψει τις ανάγκες του, όταν τα έσοδα (κυρίως από φόρους) δεν επαρκούν για τις δημόσιες δαπάνες. Αυτό μπορεί να προέρχεται είτε από εσωτερικούς είτε από εξωτερικούς δανειστές και χρηματοδοτεί έργα, υπηρεσίες και παρεμβάσεις σε περιόδους κρίσης.
Γιατί όλες οι χώρες έχουν χρέος;
Το χρέος δεν είναι απαραίτητα ένδειξη αποτυχίας. Οι κυβερνήσεις δανείζονται για να επενδύσουν στην οικονομία, να αντιμετωπίσουν έκτακτες ανάγκες (όπως η πανδημία ή οι φυσικές καταστροφές), ή απλώς για να διατηρήσουν τις κοινωνικές παροχές και τη σταθερότητα. Ακόμα και ισχυρές οικονομίες επιλέγουν τον δανεισμό αντί για αύξηση φόρων ή περικοπές, ειδικά όταν τα επιτόκια είναι χαμηλά.
Πώς μετράται το χρέος;
Η απλή αναφορά σε αριθμούς τρισεκατομμυρίων δεν λέει πολλά. Το χρέος μετριέται συνήθως με βάση:
Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (Debt-to-GDP): Δείχνει πόσο «βαρύ» είναι το χρέος σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας.
Το καθαρό χρέος (Net debt): Δηλαδή το χρέος αφού αφαιρεθούν τα ρευστά διαθέσιμα και τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία του κράτους.
Το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, δηλαδή οι τόκοι.
Ο χρόνος αποπληρωμής, που επηρεάζει τη βιωσιμότητα.
Είναι το χρέος πραγματικό ή λογιστικό;
Το χρέος είναι πραγματικό, στο βαθμό που δημιουργεί υποχρεώσεις πληρωμής τόκων και κεφαλαίου. Τα κράτη πληρώνουν ή αναχρηματοδοτούν παλιά δάνεια, και σε περιπτώσεις κρίσης το χρέος μπορεί να γίνει πηγή πίεσης. Ωστόσο, έχει και λογιστικά χαρακτηριστικά: αυξομειώνεται από τεχνικές παραμέτρους, όπως η ισοτιμία νομισμάτων ή οι λογιστικές πρακτικές. Σε πολλές περιπτώσεις, το χρέος δεν αποτελεί άμεσο πρόβλημα, αν η οικονομία αναπτύσσεται και οι αγορές δείχνουν εμπιστοσύνη.
Γιατί χώρες όπως οι ΗΠΑ έχουν τόσο μεγάλο χρέος;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν το μεγαλύτερο απόλυτο δημόσιο χρέος στον κόσμο (άνω των 33 τρισ. δολαρίων), αλλά και από τα πιο φθηνά και «βιώσιμα». Αυτό οφείλεται σε:
1. Συνεχή ελλείμματα: Οι ΗΠΑ δαπανούν περισσότερα απ’ όσα εισπράττουν εδώ και δεκαετίες, λόγω κοινωνικών προγραμμάτων,κυρίως στρατιωτικών εξοπλισμών και φορολογικών μειώσεων.
2. Αμυντικές δαπάνες: Ο αμερικανικός στρατός είναι ο πιο ακριβός στον κόσμο.
3. Διαχείριση κρίσεων: Τα πακέτα στήριξης για την κρίση του 2008 και την πανδημία του 2020 αύξησαν θεαματικά το χρέος.
4. Το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα: Οι ΗΠΑ δανείζονται στο δικό τους νόμισμα και τα ομόλογά τους θεωρούνται ασφαλή από επενδυτές παγκοσμίως, οπότε μπορούν να δανείζονται εύκολα και με χαμηλό επιτόκιο.
5. Πολιτική αδράνεια: Δεν υπάρχει πολιτική βούληση να μειωθεί το χρέος μέσω περικοπών ή αυξήσεων φόρων, κάτι που εντείνει τη μακροχρόνια αύξηση.
Υπάρχει εναλλακτική στο χρέος;
Παρότι συχνά παρουσιάζεται ως αναπόφευκτο, το δημόσιο χρέος δεν είναι νομοτελειακή ανάγκη για μια χώρα. Ιδιαίτερα για φτωχότερα κράτη, η προσφυγή σε εξωτερικό δανεισμό —και συχνά στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο— προκύπτει όχι από φυσική αδυναμία, αλλά από δομική εξάρτηση και έλλειψη πολιτικών εργαλείων. Αν υπήρχε διεθνές πλαίσιο για τη ρύθμιση χρεών, δίκαιη φορολογία, πάταξη διαφθοράς και επαναπατρισμός κεφαλαίων, πολλές χώρες θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τις ανάγκες τους χωρίς εξωτερικά βάρη. Το χρέος δεν είναι «θεσμός της φύσης», αλλά αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών, εμπορικών και νομισματικών επιλογών — πολλές από τις οποίες εξυπηρετούν τα συμφέροντα των δανειστών και όχι των κοινωνιών.
Η δική μου προσέγγιση..
Δεν αρκεί να διαχειριζόμαστε το χρέος ως τεχνικό μέγεθος ή να το αντιμετωπίζουμε ως φυσικό φαινόμενο. Χρειάζεται μια πολιτική αναθεώρηση σε διεθνές επίπεδο που θα αναγνωρίζει πως πολλές από τις οικονομίες του κόσμου εξαρτώνται δομικά από τον δανεισμό. Πρέπει να υπάρξουν τολμηρές πολιτικές από διεθνή φόρα – όπως ο ΟΗΕ, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και η Ε.Ε. – ώστε να λυθούν οι εγγενείς αδυναμίες που καθηλώνουν χώρες σε φαύλο κύκλο εξάρτησης και υπανάπτυξης. Το χρέος δεν πρέπει να είναι εργαλείο επιβολής, αλλά μηχανισμός ανάπτυξης με κοινωνική δικαιοσύνη και σεβασμό στην εθνική κυριαρχία.
* Ο Γιώργος Πριόβολος. είναι οικονομολόγος- διδάκτωρ Κοινωνικών επιστημών.