Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, πεζογράφος και μεταφραστής, γεννήθηκε το 1940 και είδε το πρώτο του βιβλίο να κυκλοφορεί το 1962. Ωστόσο, το 1995 αποκήρυξε ένα μεγάλο μέρος του συγγραφικού του έργου και ξανάγραψε τα μυθιστορήματα Σχόλια σχετικά με την περίπτωση, Στα ίχνη της παράστασης, Προς Οφρύνιο, Το άγαλμα, Το μήνυμα και Η πρόσοψη. Επίσης, έχει γράψει τα δοκίμια Φεβρουάριος αιών, Παραμύθι της λογοτεχνίας και Μνήμη και μνήμη. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, στα ολλανδικά και στα σλοβενικά. Έχει βραβευτεί με το Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας (1981), είναι Ιππότης της Τάξης Τεχνών και Γραμμάτων της Γαλλίας και μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων. Η συλλογή διηγημάτων Τέσσερις γωνίες και επτά θανάσιμα αμαρτήματα, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Κέδρος, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Πώς ξεκινά κάθε φορά το ταξίδι συγγραφής ενός βιβλίου;
Πιστεύω πως κάθε βιβλίο προϋπάρχει. Κατά σύμπτωση, ο συγγραφέας το συναντάει. Το ερώτημα είναι αν το βιβλίο βρίσκει ενδιαφέροντα τον συγγραφέα.

Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Τέσσερις γωνίες και επτά θανάσιμα αμαρτήματα;
Άρχισα να γράφω αυτή τη συλλογή διηγημάτων το 2018. Η πανδημία με έκανε να προσέξω τις μεταφυσικές αντιδράσεις του πλήθους, την κακοφωνία του πανικού, την εμφάνιση αλεπούδων, ελαφιών, αγριογούρουνων, αγριόγατων, πουλιών στις βουβές και πενθούσες πόλεις της χώρας μας και του κόσμου, τους θρήνους και την εκμετάλλευση του πόνου. Διέκρινα πως η επιβεβλημένη σωτηρία είχε χροιά πολιτικής και εξουσιαστικής τραγικωμωδίας. Πρόσεξα πως μια περίοδος ξεκαθαρίσματος λογαριασμών μεταξύ ατόμων και κοινωνικών ομάδων παρέπεμπε σε θανάσιμα αμαρτήματα. Για άλλη μια φορά, το αναμενόμενο, το προ πολλού προαναγγελθέν, προκαλούσε φρενίτιδα. Πιστεύω πως τα γεγονότα πάντα προλαβαίνουν τους ανθρώπους. Πάντα προλαβαίνουν τα λάθη τους κατ’ ανάγκη, επειδή η σκέψη καθυστερεί έναντι της πραγματικότητας. Αυτή είναι η Ιστορία. Αυτό είναι η θνητότητα του Πολιτισμού.

Οι ιστορίες είναι δομημένες με τρόπο που σε κάνουν να πιστεύεις ότι βρίσκεσαι στην Ελλάδα ή σε άλλες γειτονικές χώρες. Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στη ζωή στη χώρα μας και στα υπόλοιπα Βαλκάνια;
Συνέβη, για επαγγελματικούς λόγους, να εργαστώ σε πολλές χώρες, στα Βαλκάνια, στην Αφρική, στον Καύκασο. Κάθε τόπος είχε τα δικά του χαρακτηριστικά και οι άνθρωποι διέφεραν σε λογιών συμπεριφορές, οι οποίες οδηγούν σε ίδιες πράξεις, αλλά με κοινωνικές διαφορές που τις καθιστούν αξιοπρόσεκτες. Με άλλα λόγια, τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα είναι τα ίδια για το ανθρώπινο είδος, αλλιώτικα όμως από τόπο σε τόπο και νιώθεις ότι πρέπει να συγχωρούνται, ώστε να βαυκαλίζεσαι ότι δεν κατασπαράζουν τη ζωή. Όσο για την Ελλάδα, οι ιστορικές εκκρεμότητες είναι βασανιστικές και διαρκώς αναδύονται. Εκεί είναι οι «Τέσσερις γωνίες», που αποτελούν το πρώτο μέρος της συλλογής. Και τέσσερις γωνίες είναι η εμμονική συντήρηση, η ευκολία των λύσεων, η σκίαση του έρωτα, οι διαμάχες.

Γράφετε ότι η επιδημία θεραπεύεται με σκόρδο. Γιατί αυτό;
Το σκόρδο αποτελούσε στοιχείο παραδοσιακής ιατρικής σε μερικά μέρη της Ελλάδας. Συνέβη να ανακαλύψω άρθρο και διαφήμιση για τις ευεργετικές ιδιότητες του σκόρδου κατά των επιδημιών σε εφημερίδα των αρχών του 20ού αιώνα με συμβουλές χρήσης για τα μουστάκια των ανδρών και τα απόκρυφα των γυναικών. Πώς να μη γράψεις για το σκόρδο! Ναι, υπάρχουν φυτά και βοτάνια που ανακουφίζουν. Τα πρόλαβε όμως το σκόρδο…

Όταν στις ελληνικές πόλεις απουσίαζε το αποχετευτικό σύστημα, υπήρχαν οι Καπελάδες, που μάζευαν το «ψιλό» και το «χοντρό». Πώς ανακούφιζαν τους ανθρώπους;
Έζησα σε ελληνικές, βαλκανικές και αφρικανικές περιοχές όπου οι τουαλέτες, αυτό που έλεγαν «το αναγκαίο», δεν υπήρχαν ή ήταν ένα ξύλινο κιβώτιο με μία τρύπα στη μέση και ανάλογη τρύπα στο έδαφος, κάπου έξω από το σπίτι. Μη θεωρήσετε πως η Ελλάδα υστερούσε σε αυτό το θέμα σε σχέση με άλλες χώρες. Σκεφτείτε πως στο Παρίσι, όπου έζησα, υπήρχαν ως το 1970 κοινές τουαλέτες στη στροφή της σκάλας του κτιρίου για όλους τους ενοίκους. Στο Παρίσι, έχουμε μαρτυρίες από τον 18ο αιώνα για τη συλλογή των περιττωμάτων από συντεχνίες κοπροσυλλεκτών. Δεν ήταν σπάνια, εκεί και εδώ, τέτοια φαινόμενα. Το αν ανακουφίζονταν οι άνθρωποι από εκείνες τις υπηρεσίες δεν είναι δουλειά του συγγραφέα να απαντήσει. Δουλειά του είναι να συμπάσχει!

Μιλάτε για το πανάρχαιο δικαίωμα ταφής και την επιθυμία ταφής σε οικογενειακό μνήμα. Γιατί η οικογένεια τόσο στη ζωή όσο και στον θάνατο θέλει να είναι ενωμένη;
Ο οικογενειακός τάφος είναι αυταπάτη οικογενειακής συνοχής. Ο πρόωρος θάνατος της μητέρας μου απέδειξε πως διενέξεις σχετικά με ποιος έχει ή δεν έχει το δικαίωμα να μπει στον οικογενειακό τάφο, υπό ποιες προϋποθέσεις, ιδιαιτέρως όταν εμφανίζονται συγγενείς που διεκδικούν ποικιλοτρόπως προβεβλημένη θέση και θύμηση, αποτελούν αιτία αστείρευτου γέλιου.

Σε μια ιστορία αναφέρεστε στον κόμη Μοντεχρίστο. Τι είναι αυτό που τον κάνει να διαφέρει και να έχει κερδίσει τους απλούς ανθρώπους;
Ο εφηβικός έρωτας έχει ανάγκη ηρώων. Εκτιμώ ότι υπήρξε ως τα τέλη του 20ού αιώνα ένα υπόβαθρο ταύτισης με διαβάσματα, όπου ο κεντρικός ήρωας ήταν ο αδιάφθορος, ο δίκαιος, ο μαχητής. Μην ξεχνάτε πως τέτοιο ρόλο έπαιζαν τα Κλασσικά Εικονογραφημένα, η Μάσκα, ο Μικρός Ήρωας Γιώργος Θαλάσσης. Βλέποντας τον γιο μου, τους φίλους και τις φίλες του, διακρίνω την ίδια ανάγκη. Η διαφορά είναι πως οι ήρωες δεν βγαίνουν πια από τα διαβάσματα, αλλά από τα λογής δίκτυα. Μπορεί να είναι μια άλλη μορφή του κόμη Μοντεχρίστου. Το ηρωικό στοιχείο κερδίζει τους απλούς ανθρώπους, που δικαίως διεκδικούν την αξιοπρέπειά τους. Ο κόμης Μοντεχρίστος, όπως και ο Γιάννης Αγιάννης στους Αθλίους, είναι λαϊκοί συμπαραστάτες.

Μέσα από την αφήγηση των ιστοριών ζει ένας κόσμος που μοιάζει σαν να έχει γυρίσει την πλάτη του στο μέλλον. Θεωρείτε ότι ο λαός απολαμβάνει τις στιγμές της ζωής του αγνοώντας το τι τον περιμένει;
Η Ιστορία διδάσκει πως ο άνθρωπος ρέπει στην αυτοχειρία, σε ένα είδος παράκρουσης ηδονών και βασάνων, πριν το αυτεξούσιο τέλος του. Επιπλέον, χάνεται κρίσιμος χρόνος ώσπου να καταλάβει ο άνθρωπος ότι πρέπει να εφαρμόσει μέτρα σωτηρίας. Όταν τα βάλει μπροστά, είναι αργά, είναι λάθη. Έχουμε εισέλθει στην Ανθρωπόκαινο εποχή της πλήρους κυριαρχίας των 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων επί της Γης. Ε, κοντός ψαλμός, αλληλούια!

Όταν γράφετε, υπάρχουν κείμενα που σβήνετε ή που ξαναγράφετε εξαρχής;
Σβήνω και ξαναγράφω. Για να ολοκληρωθεί ένα μυθιστόρημα περνούν δύο δεκαετίες. Στο μεταξύ, κάθε έκδοση είναι διαφορετική από την προηγούμενη, ώσπου να φτάσω στην τελική εκδοχή.

Τα βιβλία σας έχουν δυναμική και, το κυριότερο, έχουν κάτι σημαντικό να πουν. Συμβαίνει κάτι ανάλογο στη σύγχρονη λογοτεχνία;
Δεν μπορώ να κρίνω αν τα βιβλία μου έχουν δυναμική. Έχω αποκηρύξει τα περισσότερα και σκέφτομαι να αποκηρύξω και τα υπόλοιπα (πεζογραφήματα, δοκίμια, μεταφράσεις), κρατώντας ένα ή δύο. Όχι για τη δυναμική τους, αλλά για τον κόπο στον οποίο τα υπέβαλα και άντεξαν. Θεωρώ πως είναι πρώιμο να μιλήσουμε για τη δυναμική της σύγχρονης λογοτεχνίας μας. Τα κριτήρια έχουν αλλάξει, τώρα που το βιβλίο ανήκει στις πολιτιστικές βιομηχανίες και είναι εφήμερο προϊόν προς κατανάλωση.

Σε μια παλαιότερη συνέντευξή σας είχατε πει ότι η λογοτεχνία πεθαίνει… Ποια είναι η αιτία της αρρώστιας αυτής;
Δεν πρόκειται για αρρώστια, αλλά για φυσική εξέλιξη. Πρόσφατη διεθνής έρευνα υπολογίζει ότι εντός της τρέχουσας δεκαετίες οι μαθητές και φοιτητές θα λειτουργούν κατά 80% εντός της επαυξημένης πραγματικότητας, το 10 ως 15% θα διαβάζει, ποσοστό που θα μειώνεται, το υπόλοιπο 5 ως 10% θα μορφώνεται στην τηλεόραση.

Τι θα συμβουλεύατε τους νέους που ξεκινούν να γράψουν ή να εκδώσουν ένα βιβλίο;
Οι συμβουλές είναι κακοί οδηγοί. Η συζήτηση είναι ο δρόμος.