«Ο θεός του Καβάφη» , του Γιώργου Ιωαννίδη από τις εκδόσεις Δαιδάλεος

Μια συνέντευξη στην Κατερίνα Σχισμένου

Πριν λίγες ημέρες κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Γιώργου Ιωαννίδη, «Ο θεός του Καβάφη» από τις εκδόσεις Δαιδάλεος, μια διαφορετική προσέγγιση στο έργο του μεγάλου αυτού ποιητή που ακόμη και σήμερα θα μας προβληματίζει και θα μας θυμίζει πως η ποίηση, η τέχνη … «Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαίρι. —Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάμνουνε — γιά λίγο — νά μή νοιώθεται ἡ πληγή.»…
Μια νέα προσέγγιση του έργου του Καβάφη, αναζητώντας τη θρησκεία, το θεό του Καβάφη.

Τι σας προκάλεσε αυτή την αναζήτηση στο έργο του;
Το ποιητικό έργο του Τζελαλαντίν Ρουμί! Όσο ασυνήθιστο και αν μοιάζει αυτό, η προ ετών γνωριμία μου με την σουφική παράδοση και γραμματεία όπου η σχέση του ανθρώπου με το θείο ορίζεται μέσα από ένα ευρύτερο πνεύμα νοσταλγίας και βαθύ πνευματικού έρωτα, με οδήγησε στον μελαγχολικό Αλεξανδρινό ποιητή όπου και εδώ, τόσο ο έρωτας όσο και η μνήμη κατέχουν σημαντική θέση, τόσο ως σκοπός όπως και ως τρόπος. Τρόπος για την σχέση του θνητού με το αθάνατο – τον Αγαπημένο για τον Ρουμί, το αδίψαστα ποθούμενο για τον Καβάφη.

Πιστεύετε πως ο ποιητής της ρωγμής και της μάσκας λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο για να καλύψει ή να μας αποκαλύψει τον δικό του θεό;
Όπως ακριβώς συνήθιζε να προσαρμόζει το σαλόνι του σπιτιού του στους επισκέπτες του -έτσι ώστε να τους προκαλέσει τα συναισθήματα που ήθελε- ομοίως ο ποιητικός λόγος του Καβάφη είναι αρχιτεκτονικός. Κάθε λέξη, κάθε αράδα, κάθε στροφή είναι διαλεγμένη προσεχτικά και τοποθετημένη κατάλληλα ώστε να δίνει την απαραίτητη βαρύτητα εκεί που πρέπει, όπως πρέπει. Συχνά δε, η λογο-τεχνία του ήταν τόσο καλά μελετημένη ώστε ελάχιστοι να μπορούν να διακρίνουν μια ιδιότυπη ειρωνεία πέρα του προφανές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποίημα με τίτλο Στην Εκκλησία όπου αποτελεί έως σήμερα την «σημαία» όλων εκείνων που μάχονται υπέρ του χριστιανικού φρονήματος στον ποιητή. Λίγοι πρόσεξαν την ειρωνεία στους στίχους, καθώς και σε αντίθεση με άλλα του ποιήματα, μιλά εδώ για έναν οφθαλμοφανή πλούτο που μπορεί να ικανοποιεί τις αισθήσεις, όχι όμως τη βαθύτερη ύπαρξη.

Μπορεί λοιπόν να ξεκινά με μια ομολογία αγάπης, δεν πρόκειται όμως για τον ειλικρινή έρωτα που ένιωσε σε μια πτωχική κάμαρη του Μια Νύχτα ή την αγάπη που στέγασε μια διαφορετική κάμαρη με κοινότυπα έπιπλα στο Ο Ήλιος του Απογεύματος. Αντίθετα, ο ποιητικός φακός φωτίζει εδώ όλα εκείνα τα σημάδια πλούτου (την υπερβολή που υποσκιάζει την πρόθεση σε αντιδιαστολή με την απλότητα που της επιτρέπει να εκφραστεί ατόφια) που μπορεί μεν να συνδέουν το άτομο με την ιστορία του, δεν φαίνεται όμως πουθενά να ιστορούν την ζωντανή σχέση του ανθρώπου με το θεό του! Γιατί τι άλλο σημαίνει εκκλησία αν όχι το κάλεσμα στο μέγιστο μυστήριο της Χριστιανοσύνης που είναι η Θεία Κοινωνία, η επίτευξη σχέσης με το θείο.

Βασιστήκατε σε κάποια συγκεκριμένα ποιήματα του Καβάφη από όλο του το έργο, γιατί σ΄αυτά;
Η μελέτη μου εξετάζει περισσότερα από 30 ποιήματα όπως και την (αδημοσίευτη στην εποχή του) πεζογραφία του ποιητή κυρίως από την περίοδο 1886-1900 οπότε και είναι το διάστημα όπου ο Καβάφης αρέσκονταν στην ανάγνωση σημαντικών συγγραφέων του καλλιτεχνικού ρεύματος του Συμβολισμού -με χαρακτηριστικότερο όλων, τον πατριάρχη της Παρακμής Σαρλ Πιερ Μπωντλαίρ, αλλά και λιγότερο γνωστούς στο ευρύ κοινό, σαν τον Ροδόσταυρο Ζοζεφέν Πελαντάν- και αυτό διότι είναι εκείνη η φάση όπου ο νεαρός Κωνσταντίνος θα μπολιάσει στο έργο του μεγάλα ζητήματα της Μεταφυσικής. Θεματική που φθίνει με το πέρασμα του χρόνου αν και θα αφήσει ανεξίτηλο ίχνος σε όλο το μετέπειτα ποιητικό του έργο.

Τελικά ποιός είναι ο θεός του Καβάφη; Και ποια η θρησκεία του; Μας επιτρέπει να τον ιχνηλατήσουμε;
Όπως παρατηρεί ο ίδιος ο Καβάφης, «το έργο του ποιητή δεν έχει παρά ασαφή σημασία. Είναι μια πρόταση. Οι σκέψεις του προορίζονται να αναπτυχθούν από επερχόμενες γενεές». Έχοντας έτσι το ελεύθερο από τον δημιουργό, οφείλουμε να διαβάσουμε τον Αλεξανδρινό προς αναζήτηση των δικών του απαντήσεων στις καθολικές μας απορίες. Τι είναι Θεός; Ποια η σχέση του με τους θνητούς; Ποιος ο παραδείσιος τόπος;
Τα ζητήματα αυτά δεν είναι μικρά – γι’ αυτό και χρειάστηκε να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο για να τα αναπτύξω κατάλληλα. Συνοπτικά όμως και μάλλον συμπερασματικά… θεός του Καβάφη είναι ο έρωτας. Θρησκεία του η τέχνη και δη η ποίηση. Ενώ παράδεισος του, η μνήμη. Στη μνήμη βρίσκει καταφύγιο μακριά από την φθορά της πεζότητας. Στην ποίηση βρίσκει τον τρόπο για να οικοδομήσει το σκηνικό που θα ενοικήσει η ψυχή του. Στον έρωτα δε, ανακαλύπτει το ίδιο το νόημα της ζωής.

*Μάθετε περισσότερα για τον ψυχολόγο και συγγραφέα Γιώργο Ιωαννίδη, όπως και για το τελευταίο του (10ο κατά σειρά) βιβλίο για τον Κωνσταντίνο Καβάφη, στην ιστοσελίδα των Εκδόσεων Δαιδάλεος www.daidaleos.gr