«Milgram, Stanford & Asch»

Ἄρθρο τοῦ Παναγιώτου Δ. Σάτου

Πείραμα τοῦ Milgram, πείραμα φυλακίσεως τοῦ Stanford καὶ πείραμα συμμορφώσεως τοῦ Asch. Τρία διαφορετικὰ πειράματα, τὰ ὁποῖα ὅμως ὀφείλουμε νὰ τὰ ἔχουμε κατὰ νοῦ καὶ νὰ προβληματιζόμαστε.
Μὲ τὸ πρῶτο μελετήθηκε τὸ ἐπίπεδο ὑπακοῆς τῶν ἀνθρώπων στὴν ἐξουσία. Τὸ ἐν λόγῳ πείραμα ἀπέδειξε ὅτι ἡ πλειοψηφία τῶν ἀνθρώπων εἶναι διατεθειμένη νὰ βλάψῃ τὸν συνάνθρωπό της, ἐὰν αἰσθάνεται ὅτι τὴν εὐθύνη τὴν ἔχει ὁ ἐντολέας κι ὄχι ὁ ἐντελοδόχος. Ὡστόσο, ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι ἡ ὑπακοὴ σὲ διαταγὲς ἀνωτέρων μᾶς ἀπαλλάσσει ἐκ τῶν εὐθυνῶν δὲν εὐσταθεῖ, ὅπως γνωρίζουμε καὶ ἀπὸ τὴ Δίκη τῆς Νυρεμβέργης.

Σχετικῶς μὲ τὸ δεύτερο, ἀπεδείχθη ὅτι ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμβάνῃ ῥόλους, ἔχει τὴ ῥοπὴ νὰ ταυτίζεται μὲ αὐτοὺς καὶ νὰ υἱοθετῇ συγκεκριμένες συμπεριφορές, ἀκόμη καὶ ἀπάνθρωπες, πιστεύοντας ὅτι εἶναι ὑποχρεωμένος, λόγῳ τοῦ ῥόλου του. Οὐσιαστικῶς, καταργεῖ οικειοθελῶς τὴν κρίσι του καὶ τοὺς ὅποιους ἠθικοὺς φραγμούς του, ἀποδεχόμενος νὰ μεταβληθῇ σὲ ὁτιδήποτε ἰκανοποιεῖ-δικαιολογεῖ τὸν ῥόλο του, ἀκόμη κι ἂν ἔρχεται σὲ ἀντίθεσι μὲ τὸν ἴδιο.
Ἐκ τοῦ τρίτου πειράματος, ἐξάγονται συμπεράσματα περὶ τοῦ πῶς ἀποφασίζει-συμπεριφέρεται ὁ ἄνθρωπος κάτω ἀπὸ κοινωνικὴ πίεσι. Πῶς δηλαδὴ τὸν ἐπηῤῥεάζει τὸ σύνολο. Ἕνα μεγάλο ποσοστὸ τῶν ἀνθρώπων ἀποδέχεται ὡς σωστὴ μία γνώμη ἐὰν ἀποτελεῖ ἐπιλογὴ τοῦ συνόλου (τῶν πολλῶν), ἀκόμη κι ἂν εἶναι ἀντίθετη σὲ κάτι προφανές. Κοινῶς, μὲ στραβὸ ἂν κοιμηθεῖς, τὸ πρωὶ θ’ ἀλληθωρίσεις.

Μὲ ἄλλους λόγους, ἀπὸ τὰ τρία ἀνωτέρω πειράματα μποροῦμε νὰ ἐξαγάγουμε, ὡς ἐπιστήμονες, σημαντικὰ συμπεράσματα, σχετικῶς μὲ τὴ χειραγώγηση ἀνθρώπων. Πρὶν ὅμως ἂς ξεκαθαρίσουμε τὸ ποιός εἶναι ὁ ἐπιστήμων. Μὴν βιαστεῖτε νὰ πεῖτε ὅτι ἡ ἀπάντησις εἶναι προφανής. Ὅτι δηλαδὴ ἐπιστήμων εἶναι, γιὰ παράδειγμα, ὅποιος ἔχει ἀποφοιτήσει ἀπὸ Πανεπιστήμιο. Διότι, θὰ σᾶς ῥωτήσω ἐὰν θεωρεῖτε ἐπιστήμονες τοὺς Steve Jobs, Bill Gates, Michael Dell, Mark Zuckerberg, ὄντας μὴ ἀπόφοιτοι Πανεπιστημίων. Γιὰ νὰ μὴν μακρηγοροῦμε, ἐπιστήμων εἶναι ὅποιος ἀσχολεῖται μὲ τὴν ἐπιστήμη.
Πιθανὸν νὰ δημιουργήθηκαν νέες ἀπορίες. Ὅπως, τί εἶναι ἐπιστήμη καὶ πόσες εἶναι οἱ ἐπιστῆμες. Ἐπιστήμη εἶναι ἡ τεκμηριωμένη γνώσις. Ὅσο γιὰ τὸ πόσες εἶναι, ἡ ἀπάντησις εἶναι «μία» μὲ πολλοὺς τομεῖς. Εἶναι ἡ ἐφαρμογὴ τῆς μεθόδου: «Παρατήρησις/Ὑπόθεσις – Πείραμα – Συμπέρασμα». Ὁπότε, ὁποιοσδήποτε ἄνθρωπος μπορεῖ, ἐν δυνάμει, νὰ εἶναι ἐπιστήμων, ἀρκεῖ νὰ ἐφαρμόζῃ τὴν ἐπιστημονικὴ μέθοδο.

Τώρα, ὅποιος εἶναι ἐπιστήμων εἶναι καὶ εἰδικός; Ὄχι! Εἰδικὸς μπορεῖ νὰ θεωρηθῇ κάποιος ὁ ὁποῖος κατέχει ἀποδεδειγμένα ἐξειδικευμένες γνώσεις σὲ ἕναν ἢ καὶ περισσοτέρους τομεῖς, σὲ συνδυασμὸ πάντοτε μὲ μεγάλη ἐμπειρία. Ἡλίου φαεινότερον ἀποτελεῖ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ θέσις ποὺ κατέχει κάποιος ἢ καὶ τὰ διπλώματά του ἀπὸ μόνα τους δὲν τὸν καθιστοῦν αὐτομάτως καὶ ὡς εἰδικό. Ἐπομένως, ἀκόμη κι ἂν δὲν εἶμαι εἰδικὸς σὲ ἕναν τομέα, ὡς ἐπιστήμων μπορῶ νὰ ἀξιολογήσω ἐὰν κάποιος, ποὺ (αὐτο)παρουσιάζεται ὡς εἰδικὸς, εἶναι πράγματι εἰδικός.

Ἴσως νὰ ἀναρωτιέστε τί σχέσι ἔχουν τὰ τρία πειράματα ποὺ παρουσιάσθηκαν στὴν ἀρχή, μὲ τὸ δεύτερο σκέλος τοῦ ἄρθρου περὶ ἐπιστήμης, ἐπιστημόνων καὶ εἰδικῶν. Ὑπομονὴ μέχρι τὸ ἐπόμενο ἄρθρο ποὺ θὰ τὰ ξεδιαλύνει ὅλα. Διότι τὸ τρέχον δὲν εἶναι τίποτε περισσότερο ἀπὸ τὸ προοίμιο τοῦ ἐπομένου.

(Ἐπόμενο ἄρθρο ἐκτάκτως τὴν Παρασκευὴ 1 Ἰανουαρίου 2020)

Ὁ Παναγιώτης Σάτος εἶναι ὑποψήφιος Διδάκτωρ Τεχνητῆς Νοημοσύνης στὸ Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων. Ἀρθρογραφεῖ τὸ πρῶτο Σάββατο ἑκάστου μηνός.