Γράφει ο Νίκος Μπιλανάκης *
Γιατί η ιστορία διδάσκει. Και μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε με περισσότερη γνώση, σοφία και αποτελεσματικότητα, την τωρινή απειλή της πανδημίας του covid-19.
Και συνεισφέρει στο πάψιμο των μυθευμάτων, του αρνητισμού και της συνωμοσιολογίας κλπ, που απειλούν την δημόσια υγεία. Γιατί, όταν δοθούν στους ανθρώπους επαρκείς πληροφορίες, αυτοί μπορούν να τις μετατρέψουν σε γνώσεις και τις γνώσεις σε σοφία.
Η ανάγκη ανεύρεσης αποδιοπομπαίων τράγων
Η μελέτη των επιδημιών, σε όλη την ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας, αναδεικνύει σταθερά την ύπαρξη εκ μέρους της κοινωνίας της ανάγκης να αναδειχτεί μια αιτία για τα δεινά της, να βρεθεί ένας υπεύθυνος για τη συμφορά της, να τιμωρηθεί ο φταίχτης για την θανάσιμη περιπέτεια που οδηγήθηκε. Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1340, η ανάγκη να αναδειχθούν αποδιοπομπαίοι τράγοι και να αποδοθούν ευθύνες για την καταστροφή που είχε προκαλέσει τότε η επιδημία της πανώλης, οδήγησε πολλούς, ανορθολογικά, να θεωρήσουν υπεύθυνους για τον όλεθρο που ζούσαν, τους εβραίους. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι και οι εβραϊκές κοινότητες αποδεκατίζονταν από την ίδια αρρώστια.
Και ο τότε Πάπας Κλήμης Στ είχε γνωμοδοτήσει ότι δεν έφταιγαν οι εβραίοι για την επιδημία. Ο αγράμματος όχλος που έψαχνε μια εξήγηση για τη συμφορά του, αγνόησε τις παραινέσεις του Πάπα και πίστεψε τις παραδοξολογίες που τότε διαδίδονταν και έλεγαν ότι οι εβραίοι έφταιγαν για την πανούκλα, ότι αυτοί είχαν δηλητηριάσει όλα τα πηγάδια των πόλεων και των χωριών στα πλαίσια μιας συνομωσίας που εξυφαίναν για να καταστρέψουν την χριστιανοσύνη. Αποτέλεσμα αυτής της στάσης ήταν ότι μέσα σε δύο χρόνια το πλήθος αφάνισε πάνω από 300 εβραϊκές κοινότητες στη Γερμανία, τη Γαλλία, τις Κάτω χώρες, την Ελβετία και τη Βόρεια Ισπανία ενώ πάνω από 20.000 εβραίοι σφαγιάστηκαν και οι περιουσίες τους και τα σπίτια τους δημεύτηκαν ή κάηκαν. Και όλα αυτά, μερικές εκατοντάδες χρόνια πριν τον Χίτλερ, τον αυτουργό του Ολοκαυτώματος σε βάρος πάλι των εβραίων, των συνήθων αποδιοπομπαίων τράγων της ιστορίας!
Πιο συγκεκριμένα, το 1348 στη Γενεύη, ο Κόμης Σαβόι συνέλαβε όλους τους εβραίους της περιοχής και τους βασάνισε σκληρά. Φυσικά, στο τέλος ομολόγησαν ότι εκείνοι έφεραν την πανώλη. Στις 9 Ιανουαρίου του 1349, στην Βασιλεία της Ελβετίας πάλι, συγκέντρωσαν όλους τους εβραίους, χώρισαν τα παιδιά από τους γονείς τους και όσοι δεν αποδέχτηκαν τον εκχριστιανισμό τους, κάηκαν ζωντανοί. Περίπου 600 άτομα, υπολογίζεται ότι σε αυτή την περίπτωση πέθαναν μαρτυρικά. Ήταν τέτοιο το μίσος των κατοίκων που απαγόρευσαν επίσης να μπει εβραίος στην πόλη τους για 200 χρόνια. Μερικές δεκαετίες αργότερα, βέβαια, αναγκάστηκαν να τους δεχτούν πίσω, γιατί η πόλη αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα και είχε ανάγκη την εμπορική τους δεινότητα.
Σε άλλες περιπτώσεις, οι εβραίοι προσπάθησαν να αμυνθούν σε αυτή την καταδιωκτική συμπεριφορά των χριστιανών, όπως συνέβη π.χ. στην περίπτωση του Μάιντς στη Γερμανία, τον Αύγουστο του 1349. Εκεί, όταν επιτέθηκαν οι χριστιανοί, οι εβραίοι αντιστάθηκαν και ακολούθησε μάχη, στην οποία σκοτώθηκαν 200 περίπου χριστιανοί. Η απάντηση των χριστιανών ήταν όμως συντριπτική. Μέσα σε μια μέρα, στις 24 Αυγούστου, έκαψαν όλο τον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης, περισσότερα από 6.000 άτομα. Στη Φρανκφούρτη, τον Ιούλιο του 1349, οι εβραίοι επέλεξαν να αυτοκτονήσουν μαζικά, αντί να δολοφονηθούν. Στο Στρασβούργο ιδιαίτερα, όπου υπήρχε μεγάλη και ευημερούσα εβραϊκή κοινότητα, ο όχλος όρμησε στις εβραϊκές γειτονιές και αφού τους μάζεψε όλους στην κεντρική πλατεία της πόλης, τους υποχρέωσε να παραδώσουν όλα τους τα χρήματα και τα κοσμήματα και στη συνέχεια τους ανακοίνωσαν ότι ακυρώνονται όλα τα χρέη των χριστιανών προς τους εβραίους και τους υποχρέωσαν να παραδώσουν όλα τα σημειώματα για χρέη που κατείχαν.
Μετά τους ζήτησαν να εγκαταλείψουν τη θρησκεία τους και να βαπτιστούν χριστιανοί για να γλυτώσουν. Αυτοί που δέχτηκαν, μετά τη βάφτιση τους εκδιώχτηκαν απ’ την πόλη. Οι υπόλοιποι υποχρεώθηκαν ν’ ανεβούν σε μια μεγάλη ξύλινη εξέδρα, κάτω από την οποία στοιβάχτηκαν σωροί ξύλων και άχυρα και το Σάββατο 14 Φεβρουαρίου του 1349, ημέρα που γιορταζόταν ο Άγιος Βαλεντίνος, ένας απροσδιόριστος αριθμός εβραίων κάηκαν ζωντανοί στην κεντρική πλατεία του Στρασβούργου, ως υπεύθυνοι για το ξέσπασμα της πανούκλας.
Οι διώξεις αυτές, όπως και άλλες του Μεσαίωνα, με θύματα που δεν ήταν μόνο εβραίοι αλλά και μέλη διάφορων άλλων ομάδων που ορίζονταν με βάση την φυλή, την θρησκεία (π.χ. αιρετικοί), τον τρόπο ζωής τους (π.χ. πόρνες, ομοφυλόφιλοι), το επίπεδο υγείας τους (π.χ. λεπροί), δεν μπορούν -και δεν είναι ορθό- να εξηγηθούν και να αποδοθούν μόνο στη μαζική υστερία, ή στην απειλητική αύξηση του αριθμού των ομάδων αυτών, ούτε βέβαια στη συμπεριφορά των ίδιων των θυμάτων. Οι διώξεις αυτές, μπορεί να έχουν διαπραχθεί από ομάδες του λαού, αλλά δεν εκκινούσαν από αυτές.
Πίσω από τις ιδέες, σκέψεις, φήμες που ωθούσαν αυτές τις ομάδες αμόρφωτων, και για αυτό εύκολα χειραγωγίσιμων, ανθρώπων να διαπράττουν αυτά τα εγκλήματα, βρίσκονταν οι literati της εποχής, που επιζητούσαν ιδιοτελώς να ενισχύσουν την θέση τους στην πυραμίδα του τότε υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος εξουσίας. Εκείνοι (οι εκκλησιαστικοί παράγοντες, οι φεουδάρχες κλπ.) διέσπειραν τις φήμες, τις ιδέες, τις σκέψεις αυτές για μέλη διαφορετικών ομάδων (τεχνίτες, έμποροι κλπ. μέλη της ανερχόμενη αστικής τάξης, ανάμεσα τους και οι εβραίοι που ήταν κυρίως έμποροι) που ήθελαν να εξοντώσουν γιατί, εκείνη την εποχή, αυτοί προσωποποιούσαν τα άγχη και τους φόβους τους ότι πιθανόν στο μέλλον τους απειλήσουν στην απολαβή των προνομίων τους.
* Ο Ν. Μπιλανάκης είναι γιατρός