Γράφει ο Νίκος Μπιλανάκης *
Γιατί η ιστορία διδάσκει.
Και μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε με περισσότερη γνώση, σοφία και αποτελεσματικότητα, την τωρινή απειλή της πανδημίας του covid-19.
Και συνεισφέρει στο πάψιμο των μυθευμάτων, του αρνητισμού και της συνωμοσιολογίας κλπ, που απειλούν την δημόσια υγεία. Γιατί, όταν δοθούν στους ανθρώπους επαρκείς πληροφορίες, αυτοί μπορούν να τις μετατρέψουν σε γνώσεις και τις γνώσεις σε σοφία.
Το τέλος της πανδημίας θα είναι μόνο ιατρικό
Τον τελευταίο καιρό στον Τύπο, είχε κυκλοφορήσει άρθρο που υποστήριζε ότι “μια πανδημία ή μια επιδημία μπορεί να τελειώσει είτε με ένα ιατρικό, είτε με ένα κοινωνικό τέλος”. Το ιατρικό τέλος της επιδημίας- σύμφωνα με αυτό το άρθρο- επέρχεται όταν δεν εμφανίζονται πλέον νέα κρούσματα και νέοι θάνατοι, ενώ το κοινωνικό τέλος επέρχεται όταν οι άνθρωποι -κουρασμένοι από τη χρόνια συνύπαρξη με τη λοίμωξη- πάψουν να τη φοβούνται και συμφιλιώνονται μαζί της. Η θεωρία αυτή ισχυρίζεται ότι “ το ιατρικό και το κοινωνικό τέλος, κατ’ ανάγκη, δε συμβαδίζουν και ως εκ τούτου πιθανόν να οδηγηθούμε σε καταστάσεις έντασης ανάμεσα στους επιστήμονες από τη μια μεριά και σε ένα μέρος των πολιτών από την άλλη”. Επειδή η λαϊκίστικη και δημαγωγική αυτή θεωρία θα μπορούσε να αποδειχθεί και επικίνδυνη, ας επιχειρήσουμε να ελέγξουμε την ειλικρίνεια της, εξετάζοντας κριτικά το τέλος τριών ιστορικών πανδημιών: της πανώλης, της ευλογιάς και της γρίπης.
Η πανώλη, που προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis (το οποίο ζει σε ψύλλους που ζουν σε τρωκτικά) και μεταδίδεται μεταξύ των ανθρώπων, όχι μόνο μέσω μολυσμένων ζώων αλλά και μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων, επανερχόταν σε μεγάλα κύματα: ήρθε την εποχή του Ιουστινιανού τον 6ο αιώνα και ακολούθως μας ξαναεπισκέφτηκε τον Μεσαίωνα, από τον 14ο έως τον 19ο αιώνα. Τα κύματα της επιδημίας αυτής σταμάτησαν κάποια στιγμή, χωρίς όμως να μάθουμε ακριβώς πότε. Κάποιοι επιστήμονες υποστήριξαν ότι ο κρύος καιρός σκότωσε τους ψύλλους ξενιστές του φονικού βακτηρίου, άλλοι υποστήριξαν ότι κάποια βιολογική αλλαγή που επισυνέβη στα τρωκτικά οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα, άλλοι ότι το βακτήριο εξελίχθηκε σε λιγότερο θανατηφόρο και μια τέταρτη υπόθεση ισχυρίστηκε ότι τα δραστικά μέτρα των ανθρώπων (π.χ. το κάψιμο ολόκληρων χωριών και γειτονιών) σταμάτησαν την εξάπλωσή του. Είναι πάντως σημαντικό να κρατήσουμε στο μυαλό μας ότι η πανώλη δεν έχει εξαφανιστεί τελείως και ότι κατά καιρούς αναφέρονται σπάνια περιστατικά μόλυνσης ανθρώπων, τα οποία θεραπεύονται αποτελεσματικά με αντιβιοτικά και έτσι δεν δημιουργούνται εστίες μετάδοσης.
Η άλλη μεγάλη κατάρα της ανθρωπότητας, η ευλογιά, που εμφανιζόταν και αυτή σε συνεχή επιδημικά κύματα, είχε σαφές ιατρικό τέλος που δόθηκε με τον εμβολιασμό. Το εμβόλιο ήταν αποτελεσματικό, παρέχοντας προστασία εφ’ όρου ζωής, ενώ ο ιός που την προκαλούσε (Variola minor) μην έχοντας ζώο ξενιστή, δεν μπόρεσε να βρει καταφύγιο στο ζωικό βασίλειο. Ο τελευταίος άνθρωπος που μολύνθηκε από ευλογιά στον κόσμο ήταν το 1977 ένας Σομαλός μάγειρας νοσοκομείου, ο οποίος και πέθανε τελικά όχι από ευλογιά αλλά από ελονοσία, πολύ αργότερα, το 2013.
Η τρίτη μεγάλη απειλή για την ανθρωπότητα, η πανδημία Ισπανικής Γρίπης μπορεί να τέλειωσε το 1920 αλλά τόσο μέσα στον 20ό αιώνα, όσο και στον 21ο ακολούθησαν και άλλες λιγότερο σοβαρές πανδημίες γρίπης. Εδώ, τίποτα δεν τέλειωσε, και ο ιός της γρίπης συνεχίζει ακόμη να κυκλοφορεί ως εποχική γρίπη.
Εξ όλων των ανωτέρω, συμπεραίνουμε ότι μιά πανδημία τελειώνει μόνο όταν επιτευχθεί η συλλογική ανοσία. Και αυτό συμβαίνει όταν ένα περίπου 70% του πληθυσμού αποκτήσει ανοσία, είτε μέσω του εμβολιασμού, είτε μέσω της μόλυνσης από τον ιό, είτε μέσω συνδυασμού και των δύο. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ή και με τους δύο μαζί, θα αναπτυχθεί ένα τοίχος ανοσίας απέναντι στον ιό που θα προστατεύσει τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Όσον αφορά στον ιό SARS-CoV-2, που προκαλεί τη νόσος COVID-19, αυτός δεν θα εξαφανιστεί ποτέ ολοκληρωτικά. Ακόμα κι αν η πανδημία περιοριστεί σε ένα μέρος του κόσμου π.χ. στην Ευρώπη, πιθανότατα θα συνεχιστεί σε άλλα. Και ακόμη και αν πάψει να συνιστά απειλή σε επίπεδο πανδημίας, ο κορωνοϊός αυτός πιθανότατα μπορεί κατά καιρούς να καταστεί ενδημικός και να συνεχίσει να παρουσιάζει μικρότερης κλίμακας εξάρσεις – γεγονός που σημαίνει ότι θα συνεχιστεί η αργή, σταθερή ύπαρξη του.
Η ιστορία των πανδημιών είναι γεμάτη από τέτοια απογοητευτικά συμπεράσματα.
Σχεδόν όλα τα παθογόνα που έχουν επηρεάσει τους ανθρώπους τα τελευταία χιλιάδες χρόνια παραμένουν μαζί μας, επειδή είναι σχεδόν αδύνατο να τα εξαλείψουμε πλήρως, με εξαίρεση την ευλογιά, που παραμένει η μόνη ανθρώπινη ασθένεια που έχει πλήρως εκριζωθεί. Νοσήματα, όπως η ελονοσία, η φυματίωση, η λέπρα και η ιλαρά βρίσκονται «εδώ» επί χιλιετίες. Και παρά τις προσπάθειες, η άμεση εξάλειψή τους δεν είναι ακόμα ορατή στον ορίζοντα. Σε αυτό το σωρό των παθογόνων που μένουν μαζί μας πρέπει να προσθέσουμε και σχετικά νεότερους παθογόνους παράγοντες, όπως ο ιός HIV, ο ιός Έμπολα, ο ιός της γρίπης και οι κορωνοϊοί, συμπεριλαμβανομένων των SARS, MERS και του SARS-CoV-2 που δεν θα πάψουν να υπάρχουν, παρά την κοινωνική επιθυμία περί του αντιθέτου.