Συνέντευξη του Λεωνίδα Μοίρα στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Λεωνίδας Μοίρας είναι απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας, του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Κατέχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στη Νεότερη Οθωμανική Ιστορία από το Τμήμα Ιστορίας, του İstanbul Üniversitesi. Το 2019 έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα από το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Από το 2019 είναι εντεταλμένος διδάσκων στο πεδίο «Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Ε.Κ.Π.Α. Το 2020 κυκλοφόρησε η μονογραφία του με τίτλο «Η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα μάτια των Οθωμανών». Έχει δημοσιεύσεις σε συλλογικούς τόμους και σε επιστημονικά περιοδικά στα ελληνικά, στα τουρκικά και στα αγγλικά. Συμμετείχε σε διάφορα ερευνητικά προγράμματα ενώ έχει λάβει μέρος με ανακοινώσεις σε διεθνή συνέδρια.

Ερ.: Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου «Η ελληνική επανάσταση μέσα από τα μάτια των Οθωμανών», εκδόσεις Τόπος;
Το παρόν βιβλίο αποτελεί μια αναθεωρημένη και διευρυμένη εκδοχή του πρώτου κεφαλαίου της διδακτορικής μου διατριβής που εκπονήθηκε στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και είχε ως θέμα τις οθωμανικές προσλήψεις της Ελληνικής Επανάστασης και του ελληνικού εθνικισμού. H συμπλήρωση 200 ετών από το ξέσπασμα της αποτέλεσε οπωσδήποτε την αφορμή για το νηφάλιο αναστοχασμό του παρελθόντος και την απεμπλοκή της ιστορικής έρευνας από στερεοτυπικέςαφηγήσεις, οι οποίες οδηγούν στην ιδεολογική και πολιτική χρήση της επανάστασης στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Η ιστορία, άλλωστε, δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να θεωρείται «εθνική επιστήμη». Το ίδιο συμβαίνει και με τις άλλες επιστήμες. Σε αυτό το πλαίσιο η κατανόηση της οπτικής του «άλλου» είναι απαραίτητη.

Ερ.: Για να μελετήσετε τα αρχεία της τουρκικής βιβλιογραφίας ποια γλώσσα χρησιμοποιήσατε;
Απ.: Αξιοποίησα ένα μέρος από την πληθώρα των τεκμηρίων που φυλάσσονται στα οθωμανικά αρχεία στην Κωνσταντινούπολη. Επεξεργάστηκα τα κείμενα των Οθωμανών χρονικογράφων της Πύλης και μελέτησα εξονυχιστικά τη δευτερεύουσα βιβλιογραφία στα ελληνικά, στα τουρκικά και στα αγγλικά.

Ερ. Αλήθεια πώς ερμήνευσαν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των Ελλήνων οι Τούρκοι;
Απ.: Καταρχάς, οι Οθωμανοί φαίνεται ότι παρέβλεψαν τις εθνικοαπελευθερωτικές επιδιώξεις των Ελλήνων, όπως αυτές εκφράζονταν μέσα από τις κατασχεθείσες προκηρύξεις και τις επιστολές των επαναστατών. Ερμήνευσαν την επανάσταση με προνεωτερικούς όρους, χαρακτηρίζοντάς την ως μια ακόμα «εθνοτική» εξέγερση με θρησκευτικό υπόβαθρο και ως «ανταρσία» ενάντια στο κράτος. Μετά από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, ωστόσο, θεωρώ πως αντιλήφθηκαν το ιδεολογικό υπόβαθρο και τους στόχους των Ελλήνων, αν και για ευνόητους πολιτικούς λόγους συνέχιζαν να κάνουν λόγο για «ρωμέικο μιλλέτι που εξεγέρθηκε».

Ερ. Στη μελέτη αναφέρετε ότι υπήρχε μια «Ρωσοφοβία», από τους Τούρκους και έβλεπαν ότι πίσω από τις εξεγέρσεις των Ελλήνων υπήρχαν οι Ρώσοι. Εσάς ποια είναι η γνώμη σας;
Η εξήγηση της ρωσικής υποκίνησης είχε δοθεί και σε άλλη περίπτωση, και συγκεκριμένα το 1770 για την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ο ρόλος της Ρωσίας ως προστάτιδα δύναμη των χριστιανών της αυτοκρατορίας, οι διαδοχικοί πόλεμοι με τη Ρωσία και οι αλλεπάλληλες ήττες των Οθωμανών είχαν καλλιεργήσει ένα κλίμα «Ρωσοφοβίας στην Πύλη».

Ερ. Οι Τούρκοι δεν δέχτηκαν ότι οι Έλληνες ήθελαν να απελευθερωθούν και τους θεώρησαν αχάριστους και άπιστους. Ποιος είναι ο λόγος αυτής της στάσης τους;
Απ.: Η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους σήμαινε τον ακρωτηριασμό των εδαφών της αυτοκρατορίας. Με βάση τη ισλαμικό δίκαιο, οι μουσουλμάνοι του οθωμανικού κράτους είχαν το καθεστώς των «ζιμμήδων», των προστατευόμενων δηλαδή υπηκόων, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, πλήρωναν τον κεφαλικό φόρο «ανταποδοτικά», για την προστασία που τους παρείχε το κυρίαρχο κράτος. Η βίαιη αμφισβήτηση αυτού του καθεστώτος αποτελούσε για τους Οθωμανούς μια πράξη προδοσίας και αχαριστίας.

Ερ. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου σας μαθαίνουμε τι έγραψαν οι ιστορικοί αλλά και τι δήλωναν οι σουλτάνοι εκείνη την περίοδο που οι Έλληνες επαναστάτησαν. Πιστεύετε ότι η μελέτη σας θα βοηθήσει να μάθουμε τις άγνωστες πτυχές της ελληνικής επανάστασης;
Απ.: Το βιβλίο μου έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά μελετών με θέμα τις οθωμανικές αντιδράσεις απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση. Στόχος είναι να φωτίσει τις άγνωστες πτυχές του ζητήματος και να προσφέρει εξηγήσεις όσον αφορά στις οθωμανικές αντιδράσεις. Να ερμηνεύσει για παράδειγμα για ποιο λόγο οι Οθωμανοί υιοθέτησαν διάφορους τρόπους για την κατάπνιξη της επανάστασης και τι επεδίωκαν με αυτούς.

Ερ. Η γαλλική επανάσταση και ο διαφωτισμός επηρέασε τους Έλληνες. Έγινε όμως κάτι αντίστοιχο με τους Τούρκους;
Απ.: Οπωσδήποτε, η οθωμανική διοίκηση γνώριζε τις ιδέες του γαλλικού ριζοσπαστισμού πριν από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, χάρη στην ενημέρωση που είχε από τους Οθωμανούς πρεσβευτές που είχαν σταλεί σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου 1789 – 1821. Νεωτερικές έννοιες όπως «έθνος», «πατρίδα», «ελευθερία», «ανεξαρτησία» και «κοινοβούλιο» εισήλθαν στο οθωμανικό πολιτικό λεξιλόγιο ή ανανοηματοδοτήθηκαν. Οπωσδήποτε το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης αποτέλεσε την εφαρμογή για την περαιτέρω επεξεργασία αυτών των ιδεών.

Ερ.Οι πολιτικές αλλαγές που ακολούθησαν, στην Τουρκία, μετά την απελευθέρωση των Ελλήνων έφεραν καλύτερα αποτελέσματα στην πολιτική σκηνή της γείτονος χώρας;
Απ.: Τόσο η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, όσο και η ένοπλη αντιπαράθεση με τον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου προκάλεσαν μια σειρά αλλαγών σε ιδεολογικό, πολιτικό και διοικητικό επίπεδο. Η οθωμανική κυβέρνηση προσανατολίστηκε στην αναζήτηση ενός νέου μοντέλου διακυβέρνησης του κράτους, καθιστώντας ταυτόχρονα αδήριτη την ανάγκη για την παραγωγή πολιτικών που θα εξάλειφαν φαινόμενα καταπίεσης και κοινωνικής αδικίας. Ταυτόχρονα προσπάθησαν να επιτύχουν την ενσωμάτωση των μη μουσουλμανικών πληθυσμών στο κράτος, υπό νέους όρους. Η «εργαλειοθήκη» των Οθωμανών ιθυνόντων ήταν σαφώς επηρεασμένη από το σοκ που προκάλεσε η απώλεια εδαφών με την ίδρυση του ελληνικού βασιλείου.