ΕΝΔΟΞΕΣ ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ ΚΑΙ ΑΤΥΧΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Γράφει ο Δημήτρης Πετρόπουλος

Σκεφτόμουνα από καιρό να γράψω κάτι για την ναυμαχία της Ναυπάκτου. Είμαι από κείνα τα μέρη από την πλευρά του πατέρα μου και πολύ δεμένος με την πόλη από παιδί. Επιπλέον φέτος συμπληρώνονταν 450 χρόνια από την κοσμοïστορικής σημασίας ναυμαχία ΄΄τόσο για τον αριθμό των σκαφών που ενεπλάκησαν, όσο και για την τακτική που εφαρμόστηκε΄΄.
Η ναυμαχία έλαβε χώρα στις 7 Οκτωβρίου 1571. Αντίπαλοι, τα χριστιανικά κράτη της Δύσης και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο συμμαχικός στόλος αριθμούσε 210 γαλέρες και 38.000 άνδρες από τους οποίους οι 15.000 ήταν Έλληνες από τα νησιά του Ιονίου και την Κρήτη. Ο Οθωμανικός στόλος διέθετε επίσης 210 γαλέρες και 47.000 άνδρες από τους οποίους οι 15.000 ήταν επίσης Έλληνες βίαια στρατολογημένοι. Η τουρκική αρμάδα ήταν αποκλειστικά κωπήλατη, ενώ ο συμμαχικός στόλος διέθετε και ιστιοφόρα πλοία, που ήταν το νέο στοιχείο της ναυτικής μάχης.

Η ένταση της σύγκρουσης τρομακτική. «Ήταν η πιο μεγαλόπρεπη στιγμή που γνώρισαν οι περασμένοι ή οι σημερινοί καιροί ή που θα δούνε οι μελλούμενοι» έγραψε ο συγγραφέας του «Δον Κιχώτη» Μιγκέλ ντε Θερβάντες, που πήρε μέρος στη ναυμαχία κι έχασε το αριστερό του χέρι.
Μεγάλοι ζωγράφοι της εποχής απαθανάτισαν με έργα τους σκηνές της ναυμαχίας, ενώ ο Ελ Γκρέκο, που ο αδελφός του πολέμησε στη ναυμαχία, φιλοτέχνησε το πορτρέτο του μεγάλου νικητή, του αρχιναύαρχου Δον Χουάν της Αυστρίας.
Οι Οθωμανοί κατόρθωσαν να διασώσουν μόλις 50 πλοία. Βαρύς ο φόρος αίματος και των Ελλήνων. Οι ιστορικοί υπολογίζουν ότι το 30-40% των νεκρών πρέπει να ήταν Έλληνες, αν υπολογίσουμε τη σύνθεση των πληρωμάτων και των δύο πλευρών.
Η συντριβή των Οθωμανών, που ήταν αήττητοι ως τότε, ανέκοψε την επεκτατική πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς την Ευρώπη – κάτι ανάλογο συνέβη με τους Πέρσες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας – αλλά ο σουλτάνος διατήρησε την κυριαρχία του στην Ανατολική Μεσόγειο μέχρι τον 19ο αιώνα. Δεν απελευθερώθηκε καμιά περιοχή.

Η Ιερή συμμαχία διαλύθηκε σύντομα λόγω απόκλισης συμφερόντων.
΄΄Η καταστροφή του τουρκικού στόλου αναπτέρωσε το ηθικό των υπόδουλων λαών της Βαλκανικής και αποτέλεσε την αφετηρία μιας σειράς επαναστατικών ενεργειών εναντίον των Τούρκων. Οι κινήσεις αυτές έγιναν με την ελπίδα της βοήθειας που υπόσχονταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας. Οι βοήθειες αυτές στην πραγματικότητα δεν ήλθαν ποτέ ή ήταν πενιχρές και οι επαναστατικές προσπάθειες δεν είχαν επιτυχία΄΄ αναφέρουν οι ιστορικές αποτιμήσεις.
Αχ, αυτή η αιώνια προσδοκία του ανήμπορου ότι θα του σταθεί ο δυνατός ! Προσδοκία μονίμως αδικαίωτη και… ανίατη. Όχι, δεν πρόκειται για ανοησία του αδύναμου. Για απελπισία πρόκειται. Αυτό σκεφτόμουν τις προάλλες που οι κυβερνήτες προσπαθούσαν να μας πείσουν πως η Γαλλία θα μας υποστηρίξει ακόμη και στρατιωτικά αν η ανεξαρτησία και η ακεραιότητα της χώρας μας δεχτούν απειλές από τους γείτονες… και τα λοιπά και τα λοιπά. Και όλα αυτά για να μας πείσουν πως γι αυτό αγοράσαμε τις δυο πανάκριβες γαλλικές φρεγάτες. Για να επισφραγίσουμε τη συμμαχία των δυο χωρών. Αντί 3 δις ευρώ. Όσο δηλαδή θα κόστιζαν για δέκα ολόκληρα χρόνια στο δημόσιο οι αναγκαίες για να καλυφθούν τα βασικά κενά 25.000 προσλήψεις στον τομέα της υγείας και της παιδείας με 1000 ευρώ κόστος τον μήνα κατ’ άτομο. Οι ελπίδες κοστίζουν ακριβά. Ακόμα και οι φρούδες. Σε περίπτωση πολεμικής σύρραξης δεν θα μας σώσουν δυο φρεγάτες – έστω κι ακριβοπληρωμένες.

Οκτώβρη έλαβε χώρα και μια άλλη ναυμαχία, στο Ναυαρίνο το 1827, κοσμοïστορικής επίσης σημασίας, ανάμεσα στον στόλο του Ιμπραήμ και τις Μεγάλες Δυνάμεις που νίκησαν εντέλει. Μας αρέσει να λέμε πως χάρη στη νίκη τους αυτή ανακτήσαμε την ανεξαρτησία μας. Δεν είναι η καθαρή αλήθεια. Συμβολικά το λέμε.
Πράγματι, η επανάσταση του 1821 είχε πάρει τον κατήφορο και οι εμφύλιες διαμάχες είχαν επιδεινώσει την κατάσταση. Οι πιθανότητες να απελευθερωθούμε από τον οθωμανικό ζυγό λιγόστευαν μέρα με τη μέρα παρά τη γενναιότητα και την αποφασιστικότητα των μαχητών.
Μετά την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και κυρίως μετά την μαρτυρική έξοδο του Μεσολογγίου το κύμα του φιλελληνισμού είχε ενισχυθεί σε πολλές χώρες, αλλά κανένας δεν ήταν διατεθειμένος να προσαρμόσει τα εθνικά του συμφέροντα στα δικά μας.
Η ομόθρησκη Ρωσία, λόγου χάριν, αντίθετα από όσα μας αρέσει να αναμασάμε μέχρι σήμερα, υπονόμευε με κάθε τρόπο την ελληνική επανάσταση. Και στην περιβόητη ναυμαχία έφτασε την τελευταία στιγμή και με μικρό αριθμό πλοίων μόνο και μόνο για να μη μείνει έξω από το παιχνίδι.

΄΄Η δηµιουργία ισχυρού ελληνικού κράτους, ικανού να υποκαταστατήσει την οθωµανική ισχύ ακόµα και µακροπρόθεσµα, θεωρείται επικίνδυνη για τα ρωσικά συµφέροντα, γι αυτό και η Ρωσία έσωσε την οθωµανική αυτοκρατορία από τη διάλυση΄΄ έγραφε στην έκθεσή του στον Τσάρο στις 5 Σεπτεμβρίου 1821 ο γραμματέας της Ρωσικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη Τουργκένιεφ.
Η Γαλλία, αντιθέτως, που μετά από την ήττα της στους Ναπολεόντειους πολέμους ήθελε να αποκατασταθεί ο ηγετικός της ρόλος στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, προσπαθούσε να ενισχύσει την επιρροή της στα Βαλκάνια, περιορίζοντας την εξουσία των Οθωμανών.
Την ίδια όμως επιθυμία επιρροής είχαν και η Αγγλία και η Ρωσία. Έτσι συμφώνησαν και οι τρεις, με τη Συνθήκη του Λονδίνου τον Ιούνιο του 1827, να αναγκάσουν την οθωμανική κυβέρνηση να παραχωρήσει αυτονομία στους Έλληνες – οι οποίοι όμως θα πλήρωναν, μεταξύ άλλων, φόρο υποτέλειας στον Σουλτάνο. Εν συνεχεία, απέστειλαν ναυτικές μοίρες στην ανατολική Μεσόγειο για να δηλώσουν την παρουσία τους.
Ο έμπειρος Τζωρτζ Κάνιγκ, ο τότε πρωθυπουργός της Αγγλίας, προβλέποντας το ενδεχόμενο να μη γίνει αποδεκτή η Συνθήκη από τους Τούρκους, ενσωμάτωσε ένα μυστικό άρθρο που επέτρεπε τη χρήση βίας αν η διπλωματική οδός δεν οδηγούσε πουθενά. Αυτό και συνέβη εντέλει.

Η ναυμαχία στο Ναυαρίνο δρομολογήθηκε εσπευσμένα μετά από ένα απρόοπτο συμβάν και κατέληξε σε συντριπτική νίκη των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο ναύαρχος του Γαλλικού στόλου Δεριγνύ ανέφερε ότι “στην ιστορία δεν υπήρξε μεγαλύτερη ναυτική καταστροφή”. Η Ελλάδα παρ’ όλα αυτά ανέκτησε την ανεξαρτησία της πολύ αργότερα, με τη Συνθήκη του Λονδίνου του 1830 και αφού μεσολάβησαν και άλλες πολεμικές συρράξεις.
Το αξιοπερίεργο είναι ότι ο νικητής αρχιναύαρχος Κόδριγκτον εκλήθη σε απολογία μετά τη νίκη γιατί… δεν απέφυγε την πολεμική εμπλοκή, που είχε μεταξύ άλλων ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της θέσης της Ρωσίας στην περιοχή. Οι διάδοχοι του πρωθυπουργού Κάνινγκ, που είχε πεθάνει δυο μήνες νωρίτερα, ΄΄θεωρώντας την πολιτική του προκατόχου τους υπερβολικά αντιοθωμανική και αποσκοπώντας στην ενίσχυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως ανάχωμα σε πιθανή κάθοδο της Ρωσίας στη Μεσόγειο, χαρακτήρισαν τη ναυμαχία και το αποτέλεσμά της ως untoward event΄΄ που θα πει ανάρμοστο, ανεπιθύμητο, απρόοπτο συμβάν ή σε πιο ελεύθερη απόδοση ατυχές περιστατικό ή ανεπιθύμητη παρενέργεια.

Η Αγγλία, με άλλα λόγια, άλλαξε πολιτική έναντι της Τουρκίας και κράτησε αποστάσεις από το γεγονός. Ο Κόδριγκτον μάλιστα… απαλλάχτηκε από τα καθήκοντά του.
« Η απρόοπτη ναυμαχία στο Ναβαρίνο απέβη ημέρα δόξας για το ναυτικό μας» δήλωσε στην εθνοσυνέλευση ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Ι΄. Απρόοπτο συμβάν και για τους Γάλλους.
Το… ατυχές αυτό περιστατικό, που δεν απέβλεπε στην ανεξαρτησία μας αλλά στον έλεγχο της ευρύτερης περιοχής, έπαιξε τον ρόλο του προς την επιθυμητή για μας κατεύθυνση. Οπότε…χαλάλι του ! Άφεριμ ! – για να δανειστούμε ενθουσιασμό από το λεξιλόγιο του γείτονα, τώρα που γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την αρχή της απελευθέρωσης.
΄΄Η κοινή γνώμη στην Ευρώπη, που επί χρόνια παρακολουθούσε την αιματοχυσία του ελληνικού λαού και την απάθεια των ηγετών των μεγάλων κρατών, δέχθηκε με μεγάλη χαρά το αποτέλεσμα της ναυμαχίας και το θεώρησε νίκη των λαών σε πείσμα των αποφάσεων των πολιτικών ηγεσιών΄΄.
Ενθουσιώδης ο Γάλλος ποιητής και ακαδημαϊκός Λεμπρέν που διατύπωσε αυτή την άποψη – από την οπτική γωνία των ισχυρών, που δεν κινδύνευαν.
Θα το διατύπωνα πιο ψύχραιμα – από την οπτική γωνία των λιγότερο ισχυρών.
Όταν τα συμφέροντά μας συμπίπτουν με εκείνα των ισχυρών, τότε και μόνον τότε είναι βάσιμες οι εθνικές μας προσδοκίες υποστήριξης και συμπαράστασης. Κανένας λαός δεν εξαρτά την επιβίωσή του από απρόοπτα περιστατικά.

Η διαπίστωση και αναγνώριση των πραγματικών δυνατοτήτων της χώρας μας σε μια σειρά θεμάτων, η εθνική αυτογνωσία δηλαδή, περιορίζει μεν τις ψευδαισθήσεις αλλά δεν οδηγεί στην ηττοπάθεια, όπως ισχυρίζονται μερικοί. Αντιθέτως. Υπάρχει πάντα η εναλλακτική της εγρήγορσης, της αγωνιστικότητας και της αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων και των συγκυριών. Και οι εποικοδομητικές συνεργασίες και συμμαχίες σε ισότιμη βάση.
Τα απρόοπτα περιστατικά δεν έχουν πάντα ευτυχή κατάληξη.
Υ.Γ. Αφιερωμένο στις τρεις κονκάρδες (Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας) που υποθέτω πως θα κοσμήσουν την επόμενη στολή της προέδρου του εορτασμού για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821.