Σάκης Σερέφας: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Σάκης Σερέφας έχει εκδώσει 52 βιβλία με ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, μελέτες για πόλεις, για τόπους και για ποιητές, μεταφράσεις και ανθολογίες, βιβλία για παιδιά. Θεατρικά έργα του έχουν ανέβει στο Εθνικό Θέατρο, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, στο Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, στο Φεστιβάλ Φιλίππων-Καβάλας, στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν», στην Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης», στο Tristan Bates Theatre (Λονδίνο, σε αγγλική μετάφραση) και αλλού. Το θεατρικό έργο του Μαμ τιμήθηκε με το Βραβείο Νεοελληνικού Έργου «Κάρολος Κουν 2007» της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών Κριτικών. Το θεατρικό έργο του Λιωμένο βούτυρο παρουσιάστηκε ως πρόταση του Υπουργείου Πολιτισμού στο Διεθνές Φεστιβάλ του Σαράγιεβο (2012). Το θεατρικό έργο του Αποστολή στον πλανήτη Γη τιμήθηκε με το Βραβείο του Υπουργείου Πολιτισμού για το 2007. Το θεατρικό έργο του Θα σε πάρει ο δρόμος περιλαμβάνεται στον κατάλογο «Τα 120 καλύτερα σύγχρονα ευρωπαϊκά θεατρικά έργα» της European Theatre Convention (ETC, 2010). Το βιβλίο του Ένας δεινόσαυρος στο μπαλκόνι μου τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά (2008). Το βιβλίο του Δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου (2013). Το βιβλίο του Μια τρύπα στο νερό τιμήθηκε με το Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» για το 2012 από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Το βιβλίο Θεσσαλονίκη σε πρώτο πρόσωπο, με φωτογραφίες από το αρχείο του Χάρη Γιακουμή, τιμήθηκε με το βραβείο Milos και εκδόθηκε στα γαλλικά από τις Εκδόσεις Kallimages. Έγραψε το σενάριο για τη μεγάλου μήκους ταινία Ρουλεμάν (2004). Υπήρξε υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης, υπεύθυνος του γραφείου Φιλαναγνωσίας στην Περιφέρεια Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας και επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Το βιβλίο του Οδοιπορικό Θεσσαλονίκης: Περπάτημα στην πόλη αλλιώς, που κυκλοφόρησε φέτος από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Ερ.: Ποια είναι η σημασία του γενέθλιου τόπου για κάθε άνθρωπο;
Είναι μήτρα ο γενέθλιος τόπος. Σε προπονεί για να κάνεις κι εσύ τη γύρα σου στον κόσμο. Σε αυτόν μαθαίνεις τι είναι ο δρόμος, με τους ήχους και την περιπέτειά του, τι είναι το πεζοδρόμιο, με τις φυλές και τα κόλπα του, τι είναι τα κτίρια, με τα μυστικά και τις ιστορίες τους.

Ερ.: Τι σημαίνει γράφω για μια πόλη;
Σημαίνει την επινοώ εξαρχής για να μπορέσω να την κατοικήσω εμπαθώς. Η λέξη «πόλη» είναι μια αφηρημένη έννοια, ανήκει στα αφηρημένα ουσιαστικά. Γράφοντας για αυτήν ιστορίες την κάνεις συγκεκριμένη, υπαρκτή, την αντιμετωπίζεις ως σκηνικό μέσα στο οποίο δρας κι εσύ με τον όποιο ρόλο σου. Τότε, βλέπεις τον εαυτό σου ως μικροσκοπική ψηφίδα μιας μεγάλης αφήγησης κι όχι ως περιπλανώμενη αστρόσκονη. Κι εμείς οι γήινοι, ως γνωστόν, θέλουμε πολύ να συμμετέχουμε και να πρωταγωνιστούμε σε ιστορίες, έτσι δεν είναι;

Ερ.: Ποιοι έγραψαν για τη Θεσσαλονίκη σημαντικά βιβλία που βοήθησαν να μάθουμε για την ιστορία της πόλης;
Η ιστοριογραφία και η τοπιογραφία της Θεσσαλονίκης έχουν ευεργετηθεί από λαμπρά μυαλά όπως ο Απόστολος Βακαλόπουλος, ο Ευάγγελος Χεκίμογλου, ο Κώστας Τομανάς, ο Χρήστος Ζαφείρης, ο Γιώργος Αναστασιάδης, ο Βασίλης Δημητριάδης, η Αλέκα Καραδήμου-Γερόλυμπου, ο Σπύρος Λαζαρίδης, ο Παύλος Πετρίδης, ο Π.Κ. Ενεπεκίδης, ο Μιχάλης Τρεμόπουλος, ο Στράτος Δορδανάς, για να αναφέρω μερικά μόνο από τα ονόματα που μου έρχονται στον νου. Τα τελευταία χρόνια σημαντική είναι και η συμβολή κάποιων ιστότοπων σχετικών με την τοπική ιστορία, αλλά και έγκυρων εντύπων όπως το Θεσσαλονικέων Πόλις. Υπάρχει πολύ πλούσια βιβλιογραφία σχετική με την πόλη, κάτι που δείχνει ότι αποτελεί ισχυρό ερέθισμα.

Ερ.: Και τώρα ήρθε η σειρά σας με το βιβλίο Οδοιπορικό στη Θεσσαλονίκη: Περπάτημα στην πόλη αλλιώς. Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου;
Χρόνια τώρα, έρχονταν φίλοι από διάφορα μέρη και θέλαν να τους κάνω μια γύρα στην πόλη. Είναι αστείο να πας κάποιον να δει τον Λευκό Πύργο ή την Καμάρα, αυτά είναι τοπόσημα πασίγνωστα, δεν χρειάζονται ξεναγό. Οπότε, άρχισα να επινοώ θεματικές διαδρομές, όπως «Η Θεσσαλονίκη του αίματος» ή «Η Θεσσαλονίκη των μυστικών» ή «Η Θεσσαλονίκη της τηγανητής πατάτας», και με βάση αυτές γίνονταν οι περιηγήσεις. Με τον τρόπο αυτό δεν έπλητταν ούτε εκείνοι ούτε εγώ. Ε, κάποια στιγμή σκέφτηκα να μορφοποιήσω όλο αυτό το υλικό σε ένα βιβλίο, ώστε ο χρήστης του να μπορεί από μόνος του να δει με άλλο μάτι την πόλη.

Ερ.: Είναι αλήθεια ότι ασχοληθήκατε από έφηβος με τη Θεσσαλονίκη;
Επί δώδεκα χρόνια, Δημοτικό και εξατάξιο Γυμνάσιο, διέσχιζα τον αυλόγυρο της Αγίας Σοφίας για να πάω στην οδό Ικτίνου, όπου βρίσκονταν τα σχολεία, κόβοντας δρόμο. Κάποια στιγμή, πρέπει να ήμουν γύρω στα 16, έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο στο οποίο αναφερόταν πως σε αυτόν τον αυλόγυρο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας χύθηκε αίμα και πως λειτουργούσε και καφενεδάκι. Αναστατώθηκα! Επιπλέον, πληροφορήθηκα πως τα σπασμένα μάρμαρα που χρησιμοποιούσαμε για να ορίζουμε τις εστίες στα ματσάκια που παίζαμε σχολώντας ήταν θραύσματα από λατρευτικές κατασκευές που υπήρχαν στον ναό όταν λειτουργούσε ως τζαμί. Ε, πόσο θέλει για να πάρει μπρος το μυαλό; Άρχισα να ξημεροβραδιάζομαι στις βιβλιοθήκες για χρόνια, δεν υπήρχε διαδίκτυο τότε, κι έτσι προέκυψε το πρώτο μου βιβλίο για την πόλη, με θέμα και τίτλο –τι άλλο;– Το παλίμψηστο προαύλιο της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης.

Ερ.: Μέσα από τις περιγραφές κάνετε ένα λοξό περπάτημα μέσα στους δρόμους της Θεσσαλονίκης. Γιατί διαλέξατε αυτόν τον τρόπο;
Γιατί όλες οι πόλεις είναι λοξές, περιέχουν τη λόξα των κατοίκων τους, τη μούρλα των χρηστών τους, φτάνει κανείς να μπορεί να την αφουγκραστεί. Δεν είναι λοξό να περιμένεις τον έρωτά σου στην Καμάρα και, χωρίς να το ξέρεις, να πατάς πάνω σε αναποδογυρισμένες ταφόπλακες από το πάλαι ποτέ εβραϊκό νεκροταφείο της πόλης; Να φτύνεις αμέριμνος την τσίχλα σου πάνω τους;

Ερ.: Μνημεία, άνθρωποι, άγνωστες ιστορίες της Θεσσαλονίκης περιμένουν τους συγγραφείς να τις αποκαλύψουν. Ποιος είναι ο τρόπος της προσέγγισης αυτών των ιστοριών;
Μιλώντας για εμένα, θα έλεγα ότι λειτουργώ ως ανασκαφέας της σύγχρονης αφανούς ιστορίας της πόλης. Ένας μισογκρεμισμένος τοίχος, ένα δρομάκι, μια αυλή, ένα πάρκο, ένα μπαλκόνι, ένα δέντρο, ένα παγκάκι, όταν μαθαίνω ποια ιστορία κουβαλούν, με εξιτάρουν και θέλω να τα κάνω ιστορίες ώστε ο διαβάτης να ξέρει πού πατά κάθε φορά. Το θραύσμα με αναστατώνει με την ιστορία που εκλύει και θέλω να αναστατώσω κι άλλους.

Ερ.: Με εντυπωσιάζει ότι στα θεατρικά και στα πεζογραφικά έργα σας κυριαρχεί η Θεσσαλονίκη και ιδιαίτερα ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Για ποιον λόγο συμβαίνουν όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα στο μυαλό του συγγραφέα Σάκη Σερέφα;
Στον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη μεταμορφώθηκε σε ένα πολυφυλετικό και πολυεθνικό σκηνικό, αφού ο πληθυσμός της υπερδιπλασιάστηκε από τους ξένους στρατούς που ήρθαν. Σώζονται κινηματογραφικά φιλμ, φωτογραφίες, ζωγραφικοί πίνακες, μαρτυρίες, λογοτεχνήματα, κτίσματα, υποδομές της πόλης, που αποδίδουν το κλίμα εκείνης της εποχής. Οπότε τα ερεθίσματα είναι πολλά κι η πόλη μοιάζει να βρίσκεται πάνω σ’ ένα πάλκο θεάτρου, όπου ο καθένας καθρεφτίζεται μέσα στο βλέμμα του άλλου ξένου και λέει τις ατάκες του. Είναι η ιστορική περίοδος την οποία νιώθω πολύ οικεία, λες και είναι η παιδική μου ηλικία, την οποία δεν νιώθω καθόλου οικεία.

Ερ.: Τα τελευταία χρόνια οι συγγραφείς της Θεσσαλονίκης ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την ιστορία του 19ου και 20ού αιώνα. Αυτό τι σημαίνει για την πόλη;
Ότι η πόλη επινοείται εκ νέου. Έρχονται στο φως πτυχές της πόλης που μέχρι πρόσφατα βρίσκονταν στο ημίφως ή το πλήρες σκότος, όπως η εξόντωση των Εβραίων της πόλης, ο ρόλος των δωσιλόγων, η ιστορία του αίματος στην πόλη, αλλά και μονογραφίες που αφορούν τη γεωφυσιολογία της Θεσσαλονίκης, όπως για παράδειγμα η ιστορία των νερών της και των ρεμάτων της και πώς αυτά διαμόρφωσαν έναν ορισμένο τρόπο ζωής των κατοίκων. Είναι ένα νέο βλέμμα στην πόλη που βρίσκει ανταπόκριση, ιδιαίτερα από τους νέους ανθρώπους, οι οποίοι ανακαλύπτουν πως μια πόλη, εκτός από χρήσιμη για να κάνεις τις δουλειές σου και να παθαίνεις τη ζωή σου, μπορεί να είναι και ενδιαφέρουσα.