Άγνωστες πτυχές από το μαρτύριο της Οσίας Μητρός ημών Θεοδώρας(απόσπασμα)

Έρευνα πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου – εκπαιδευτικού(χημικού)

Εισαγωγικά
Ο κύριος βιογράφος και συγγραφέας του επίσημου συναξαρίου της Οσίας Μητρός ημών Θεοδώρας είναι ο μοναχός Ιώβ Μέλης.Το συγκεκριμένο συναξάριο παρουσιάζει αρκετά προβλήματα που θα τα παρουσιάσουμε μελλοντικά σε άλλες δημοσιεύσεις.
Η πολυετής έρευνά μας απέδειξε ότι η προφορική τοπική παράδοση διέσωσε πολλά άγνωστα στοιχεία για το πενταετές μαρτύριο της Οσίας στην ορεινή Άρτα και μάλιστα μερικά δίνουν άλλη διάσταση στην αφήγηση του Συναξαρίου του Ιώβ .Τα άγνωστα σε πολλούς στοιχεία περιλαμβάνονται και σε αρκετές δημοσιεύσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις παρακάτω:
Α. Στο βιβλίο της καθηγήτριας Αναστασίας Ν. Κυνηγοπούλουκαι στην σχετική ενότητα «Βασίλισσες και πριγκίπισσες Άγιες της Εκκλησίας»
Β. Στο βιβλίο-«Ιστοριογραφία της Πίνδου» -Έκδοση Δήμου Αγνάντων 2010 σελ.252)των Αθανασίου και Χρίστου Μακρυγιάννη.
Γ. Στο βιβλίο του Δημητρίου Φερούση με τίτλο Θεοδώρα Κομνηνή Βασίλισσα και μοναχή. (Μυθιστορηματική βιογραφία)
Δ. Στο εξαντλημένο βιβλίο «Θεοδώρα. Η Βασίλισσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και Ακαρνανίας». (Άρτα 1960)κ.α
Ένα καινούργιο στοιχείο που προκύπτει από την τοπική προφορική παράδοση είναι και ο τόπος εξορίας της Οσίας.Σύμφωνα με την σωζόμενη προφορική παράδοση, η Αγία Θεοδώρα δεν εξορίστηκε στην Πρένιστα (σημερινό Κορφοβούνι), αλλά στο δάσος της Πρέντας, που βρισκόταν κοντά στο σημερινό χωριό Πηγές, το οποίοαργότερα ονομάστηκε Βρέστην –Νίτσα ή Βρεστενίτσα.
( Βρεστενίτσα, σλαβικό τοπωνύμιο (Брестеница) που σημαίνει «Φτελότοπος)
Οπότε από τις λέξεις Πρέντα+Νίτσα προέκυψε το Πρένιστα.(Πρέντα +Νίτσα= Πρέντιστα ή Πρένιστα.)
Στην συνέχεια δημοσιεύουμε απόσπασμα από την νέα βιογραφία της Οσίας που συνθέσαμε με βάση τα στοιχεία της τοπικής παράδοσης τα οποία συλλέξαμε. Προτείνουμε στους αρμόδιους φορείς, αφού ασχοληθούν πρώτα με την επίσημη Αγιοκατάταξη της Οσίας στο Εορτολόγιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου(ώστε η μνήμη της να τελείται πανορθοδόξως στις 11 Μαρτίου) να ασχοληθούν εκτενέστερα με τονβίο και την πολιτεία της όπως διασώζει και η ιστορική και η τοπική παράδοση, να γραφεί εκτενέστερα το Συναξάριο και να διορθωθούν πολλά από τα λάθη που υπάρχουν στις μέχρι τώρα εκδόσεις, που αφορούν την Οσία.

ΜΕΡΟΣ Α

1.Σύντομα ιστορικά στοιχεία
Ο Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας (1170 – 1215) από τον Οίκο των Αγγέλων ήταν ο ιδρυτής του Δεσποτάτου της Ηπείρου και πρώτος Δεσπότης της Ηπείρου (1205 – 1215).
Η ακριβής ταυτότητα της πρώτης συζύγου του Μιχαήλ Α΄ είναι άγνωστη. Ο Μιχαήλ Α΄ νυμφεύτηκε δύο φορές• το όνομα της πρώτης συζύγου του είναι άγνωστο, αλλά ανήκε στην Οικογένεια Μελισσηνών και απεβίωσε πρόωρα σε κάποια άγνωστη χρονική στιγμή. Η πρώτη εξαδέλφη της πρώτης συζύγου παντρεύτηκε τον στρατηγό του Θέματος της Νικόπολης (Ηπείρου) Σεναχειρίμ και μετά το τέλος αυτού από εξέγερση των υπηκόων του, ο Μιχαήλ Α΄ νυμφεύτηκε τη χήρα εκείνου. Η Εκκλησία δεν αναγνώρισε τον δεύτερο γάμο του, επειδή η δεύτερη σύζυγος ήταν εξαδέλφη της πρώτης. Ο Μιχαήλ Α΄ επικρίθηκε σκληρά από τους εχθρικούς ιστορικούς για τον δεύτερο αυτόν γάμο του και κατηγόρησαν τον γιο του Μιχαήλ Β΄ σαν νόθο. Ο Μιχαήλ Α΄ πιεζόμενος από τις αρνητικές κριτικές, απέρριψε από την διαδοχή τον γιο του αυτόν.
Ο ιστορικός Δημήτριος Πολέμης εκτιμά ότι ο Μιχαήλ Β΄ γεννήθηκε τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του πατέρα του (1205 – 1215), πιθανότατα το 1206.Συνολικά απέκτησε πέντε παιδιά, τρία από την πρώτη του σύζυγο και δύο από την δεύτερη. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι η δεύτερη σύζυγος του Μιχαήλ Α λεγόταν Αναστασία.Ο Μιχαήλ Β (Μιχαλίτζης ή Μιχαλίτσης), ο σύζυγος της Αγίας Θεοδώρας, τελικά όχι μόνο θα κυβερνήσει, αλλά θα είναι και ο πρώτος που θα πάρει επίσημα τον τίτλο του Δεσπότη.(τα υπόλοιπα ιστορικά στοιχεία παραλείπονται για λόγους συντομίας του άρθρου)

2.Η γνωριμία του Μιχαήλ Β με την Γαγγρινή.
Βρισκόμαστε στην εποχή που ο Μιχαήλ Β, ο γιός της Αναστασίας, ήταν περίπου 18 ετών και έμεινε στα βόρεια του Δεσποτάτου. Γνωρίζει και συνδέεται με κάποιο αξιωματούχο Αλγέριο, ο οποίος τον γνωρίζει και τον συνδέει με την ωραιότατη φίλη του, χήρα μεγάλης για την εποχή μόρφωσης, που ονομαζόταν Κάσσια –Κασιανή (άλλοι την ονόμαζαν Έλσα).Αυτή ήταν γλωσσομαθής, αοιδός και δεινή χορεύτρια. Καταγόταν από τα Γάγγρα της Τουρκίας, πόλη που βρίσκεται κοντά στην Άγκυρα.
Οι κάτοικοι της πόλεως αυτής ήταν Ασάνιδες (Βλαχοβούλγαροι) στην καταγωγή. Ήταν ανιψιά του Ιωάννου Ασάν, ο οποίος την εποχή εκείνη βρισκόταν σε πόλεμο με τον Δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Άγγελο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η παρουσία της στο ιστορικό προσκήνιο έχει ως πιθανότερη ερμηνεία, ότι ήταν κατάσκοπος του θείου της Ιωάννη Ασάν.Ο άνδρας της ήτανε οφικιάλιος του στρατού της Ανατολής και είχε αυτομολήσει στην ‘Αρτα, όπου ο Μιχαήλ Α τον ενέταξε στο επιτελείο του. Αλλά σε κάποια πολεμική σύγκρουση σκοτώθηκε, αφήνοντας την Γαγγρηνή χήρα στο κύκλο των μεγαλοκυράδων του παλατιού της Ηπείρου. Η γνωριμία της με τον Μιχαήλ Β εξελίχθηκε σε κεραυνοβόλο έρωτα, τον οποίο επεδίωξε με κάθε τρόπο η Κασσιανή.
Όταν ο Μιχαήλ Β 24 ετών περίπου, πληροφορήθηκε, ότι ο θείος σου Θεόδωρος Α νικήθηκε το 1230 από τον Ιωάννη Β Ασάν, επικοινώνησε με τον άλλο θείο του τον Μανουήλ, ο οποίος τον κάλεσε επειγόντως στην Θεσσαλονίκη. Εκεί ο θείος του πρότεινε να πάει στα Σέρβια να γνωρίσει τον Θεόδωρο Πετραλείφη,άρχοντα των Σερβίων, διορισμένο πριν τον Θεόδωρο και να συνάψουν στρατιωτική συνεργασία και στην συνέχεια με πολεμική συνοδεία να έλθει στην Άρτα και να αναλάβει την ηγεμονία του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Έτσι ο Μιχαήλ με την μητέρα του Αναστασία αναχωρούν για τα Σέρβια.

Στην αποχαιρετιστήρια συνάντησή του με την Κασσιανή ο νεαρός πρίγκιπας πληροφορείται από αυτήν ότι πολύ σύντομα πρόκειται να τοποθετηθεί Δεσπότης στο Δεσποτάτο της Ηπείρου και ότι η Κασσιανή θα βρίσκεται στην Άρτα νωρίτερα από αυτόν. Η πληροφορία ευχαρίστησε μεν τον Μιχαήλ Β, αλλά δεν γνώριζε την προέλευσή της. Πάντως στην μητέρα του Αναστασία δεν ανέφερε τίποτα.

3.Ο γάμος του Μιχαήλ με την Θεοδώρα
Στα Σέρβια ο Μιχαήλ γνώρισε την Θεοδώρα και εντυπωσιάσθηκε από την ομορφιά της και τα άλλα της χαρίσματα.OMichellAveroff στο βιβλίο του “JadisenRomanie”(=Μια φορά στην Ρωμανία) περιγράφει ως εξής την γνωριμία του Μιχαήλ και της Θεοδώρας.
«Ένα νεαρό πρόσωπο τράβηξε την προσοχή του Μιχαήλ περισσότερο από τα άλλα της συντροφιάς. Ήταν ένα νεαρότατο κορίτσι …Έμαθε ότι ήταν η δευτερότοκη κόρη των Πετραλίφα Θεοδώρα. Ήταν πανέμορφη και οι χαριτωμένοι τρόποι της εντυπωσίασαν τον Μιχαήλ. Τόσα προτερήματα συμπλήρωναν αυτή την ομορφιά, τόσες χάρες, που αυτός ο αυστηρός Δεσπότης ούτε καν φανταζόταν ότι υπήρχαν. Μαγεύτηκε από την έκφραση των μεγάλων ματιών με τα μαύρα βλέφαρα.
Μετά από δύο τρεις συναντήσεις ο Μιχαήλ κατάλαβε ότι είχε πλήρη συνείδηση της βαθιάς εντύπωσης που προκαλούσε και ότι δεν την πείραζε καθόλου…. Ήταν η πρώτη φορά που η Θεοδώρα γνώριζε παρόμοιο άνθρωπο, σπουδαίο και με επιθυμητή φυσιογνωμία που όμως το βελούδινο βλέμμα, μαύρο και διαπεραστικό πλημμύριζε από τρυφερότητα, όταν απευθυνόταν σ΄αυτήν. Αυτός από την μεριά του πίστευε ότι προς το παρόν υπήρχε κάτι περισσότερο από εύθυμη περιέργεια στο βλέμμα με το οποίο αυτή αντιμετώπιζε την συμπεριφορά του. Έχοντας εμπιστοσύνη στο μέλλον του ο Μιχαήλ έκανε πρόταση γάμου στην οικογένεια της νεαρής, η οποία έγινε αμέσως δεκτή.».

Μετά τις θρησκευτικές και εκκλησιαστικές διαδικασίες το νιόπαντρο ζευγάρι Μιχαήλ και Θεοδώρα ήρθε στην Άρτα.
Η Θεοδώρα αναλαμβάνει την οικονομική διαχείριση για την αναστήλωση της πόλεως Άρτας και των συνοικισμών εξαιτίας των πλημμυρών του ποταμού Αράχθου. Για την τόνωση του ηθικού του υπόλοιπου πληθυσμού αποφασίζεται η ανέγερση μεγαλοπρεπούς ναού αφιερωμένου στην Θεοτόκο Ευαγγελίστρια, από την οποία ανέμεναν τον Ευαγγελισμό και την φώτιση, ώστε να κτιστεί μια μόνιμη γέφυρα, που θα παρηγορούσε και θα εξυπηρετούσε τον πληθυσμό της περιοχής.
Δεν είχε συμπληρωθεί ακόμα ένας χρόνος και ξαφνικά φτάνει στην Άρτα η μητέρα του Μιχαήλ και πεθερά της Θεοδώρας Αναστασία.

4.Το μαρτύριο της Βασίλισσας Θεοδώρας.
Η Αναστασία από την πρώτη στιγμή της άφιξής της ζητά να πληροφορηθεί από τον γιό της Μιχαήλ, εάν έχει σχέση με την Κάσσια και με τον Αλγέριο. Ο Μιχαήλ απέφυγε να το αποκαλύψει. Στην συνέχεια η μητέρα του με επιτακτικό ύφος ζητά να εγκατασταθεί η Κασσιανή εντός των Ανακτόρων, γεγονός που συμφωνεί και ο Μιχαήλ.
Διαδίδεται στην πόλη της Άρτας, ότι η πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου κατασκοπεύεται δήθεν από μια γυναίκα, που ήλθε από τα Γάγγρα. Και ενώ ο Μιχαήλ απουσιάζει προεδρεύει του Συμβουλίου η Θεοδώρα, που χωρίς να γνωρίζει την παγίδα εγκρίνει την σύλληψη της Γαγγρινής, η οποία δεν είναι άλλη από την πρώην φίλη του Μιχαήλ.Το πρωί της επόμενης μέρας η Κάσσια-Γαγγρινή συλλαμβάνεται, οδηγείται στα ανάκτορα και την κλείνουν στις φυλακές. Μόλις πληροφορήθηκε η Βασίλισσα Θεοδώρα την σύλληψη της Γαγγρινής, την ζητά σε συζήτηση-ανάκριση. Αμέσως με την είσοδο αυτής στο Γραφείο του Στέμματος, μπαίνει και η πεθερά της βασίλισσας Αναστασία, η οποία βλέποντας την Κασσιανή την αγκαλιάζει και την φιλάει ενώπιον της Θεοδώρας. Διαμαρτύρεται στην Θεοδώρα έντονα για την σύλληψή της και αναλαμβάνει την ευθύνη για το ποιόν της Γαγγρινής. Προτείνει να αφεθεί ελεύθερη εντός των ανακτόρων και της ανατίθεται μια εργασία για να απασχολείται.Το τελευταίο το πρότεινε για να παρακολουθείται δήθεν η Γαγγρινή,ενώ στην πραγματικότητα ήταν να προετοιμάσει την απομάκρυνση της ίδιας της Θεοδώρας.
Ένα νέο σοβαρό πρόβλημα επίσης προκύπτει και αφορά την σχέση του Μιχαήλ Β με την Θεοδώρα. Η Θεοδώρα κατηγορείται στον Μιχαήλ, που μόλις είχε επιστρέψει, ότι κατασπαταλά τα χρήματα των Ανακτόρων. Τα έργα γενικά σταματούν. Ο ανθρωποκτόνος διάβολοςέφερε επίσης μεγάλες πορνικές προσβολές κατά του ανδρός της Μιχαήλ. «Η Γαγρινή με τας σατανικάς της μαγείας καταμαλάξασα την γνώμην του Βασιλέως Μιχαήλ, ολίγον κατ’ ολίγον τον έκαμε έξω φρενών, και εις μεγάλην μανίαν τον έφερε τόσον, οπού εκοιμάτο του λοιπού με την Γαγρινήν, πορνεύων αυτήν ο Βασιλεύς και ως ιδίαν γυναίκα την πόρνην μεταχειριζόμενος, κατά δε της νομίμου γυναικός του Αγίας Θεοδώρας εκίνησε μεγάλην έχθραν, τόσον οπού, ου μόνον την εκαταφρόνει και την έδερνε, και διάφορα άλλα κακά ο Βασιλεύς την έκαμνε καθ’ εκάστην ημέραν και ώραν, δια καταφρόνησίν της, κινούμενος από τας μαγείας της πόρνης Γαγρινής, την οποίαν είχε πάντοτε εις το παλάτι του, ασελγών μετ’ αυτής και πορνεύων, χωρίς να στοχάζεται μήτε φόβον Θεού, μήτε εντροπήν ανθρώπων, αλλ’ επρόσταξε τους δούλους του και όλους του παλατίου να μη υπακούωσι και να γνωρίζωσι δια κυρίαν των την μοιχαλίδα εκείνην Γαγρινήν και εκείνης το θέλημα να κάμνωσι».(Ο.Περάνθης)

Η κλίνη της Βασίλισσας Θεοδώρας συνεχώς μολύνεται από την μοιχαλίδα Γαγγρινή, ενώ η Αγία Θεοδώρα είναι έγκυος. Και όμως δεν μιλάει, αλλά μόνο προσεύχεται και κλαίει. Το μόνο έργο που πρόλαβε να τελειώσει ήταν ο ναός του Αγίου Γεωργίου, εκτός από τον εξώναο.
Ο γάμος του Μιχαήλ με την Θεοδώρα ήταν μια προετοιμασία της Αναστασίας, ώστε να αναγκαστεί ο Δεσπότης Θεόδωρος να εγκρίνει την επαναφορά και τοποθέτηση του γιού της Μιχαήλ Β στην πρωτεύουσα Άρτα, το οποίο και πέτυχε. Τώρα δεύτερος σκοπός της ήταν να εξαφανίσει την Θεοδώρα και να την αντικαταστήσει με την Γαγγρινή, που είναι της ίδιας καταγωγής και συγγενής της. Και έτσι με τον τρόπο αυτό το Δεσποτάτο της Ηπείρου θα ήταν πάντα υποχείριο των Βλαχοβουλγάρων Ασάνηδων.

(συνεχίζεται)