Λέλοβα – Θεσπρωτικό – Ένα τοπωνύμιο Σπαζοκεφαλιά
Έρευνα του Φώτη Βράκα
Το τοπωνύμιο Λέλοβα μας ήταν και είναι μια σπαζοκεφαλιά για το πότε εμφανίζεται και γιατί ο εκεί οικισμός αλλάζει όνομα. Έχω διαβάσει διάφορες θεωρίες περί του Τοπωνυμίου Λέλοβα και κάθε μια με την δική της λογική έχει μια βάση. Προσωπικά εγώ στην Τοπονομολογία είμαι οπαδός της θέσης: Ο τόπος και η φύση δίνει το όνομα και μετά ακολουθούν, κυριόνυμα ή κάποιες πράξεις ανθρώπων ή ζώων. Το τοπωνύμιο Λέλοβα εμφανίζεται στις αρχαιότερες πηγές σαν Λέλοβο. Αν και η κατάληξη -όβο θα μας έστελνε σε πρώτη κίνηση να δούμε τα σλαβικά τοπωνύμια αλλά δεν έχει καμία σχέση. Άλλωστε το τοπωνύμιο φαίνεται να εμφανίζεται τον 17ο/18ο αιώνα. Μια από τις θεωρίες που έχω διαβάσει , λέγεται πως ο οικισμός ήταν χωρισμένος σε δυο σημεία και μπήκε έτσι η ελληνική κατάληξη Λέλοβα. Σημασία έχει πως ο οικισμός προϋπήρχε ως τον 16ο αιώνα με την Ονομασία σαν ΡΟΖΙΑΝΑ . Πέρα από Βενετικό αρχείο που κάνει αναφορά για την Δράση του πειρατή Πέτρου Λάντζα που ειχε εισβάλει στην Λάκκα προς το τέλος του 16ου αιώνα αναφορά μας κάνει και ο Σεραφείμ στο Ιστορικό Δοκίμιο και ίσως πρέπει να ξαναδούμε και λίγο το χρονικό των Τόκων. Πάντως και οι Βενετοί και ο Σεραφείμ επιβεβαιώνονται από τα Οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του 16ου αιώνα, όπου τα ΡΟΖΙΑΝΑ ανήκουν στον νομό Αρτας, στον Δήμο Ρωγών.
Ο Σεραφείμ μας μιλά πως στο σημείο Ροζιανά βρίσκονταν στην εποχή του ερείπια οικισμάτων και άλλα καθώς και ερείπια Πύργου, που θα ήτα λογικό για τον έλεγχο της περιοχής. Τα χωριά της Μικρής Λάκκας από τον ύστερο Μεσαίωνα προφανώς ως τον 16ο αιώνα άνηκαν στην περιφέρεια των Ρωγών, το ίδιο και τα χωριά της κοιλάδα του Λούρου. Μάλλον το Νικολίτσι ήταν τα σύνορα με τα Ιωάννινα και δυτικά με την Ρινιάσα. Τι ακριβώς συνέβηκε τον 17ο αιώνα δεν γνωρίζουμε ακόμη. Ήταν η επανάσταση του Πούλιου Δράκου και Μαλάμου, που ανάγκασε τον κόσμο να εγκαταλείψει τις εστίες; οι πηγές προς το παρόν σιωπούν. Έφταιξε το νέο γαιοκτητικό καθεστώς των Τσιφλικιών που ανάγκασε τους κατοίκους σε φυγή; Άγνωστο. Οταν ήρθαν νέοι κάτοικοι υπήρχαν ακόμη τα ΡΟΖΙΑΝΑ; Ίσως να υπήρχαν κάποιοι ακόμη, γιαυτό και έμειναν και κάποια τοπωνύμια. Μιας και η Έρευνα δεν σταματά, Ελπίζω στο Μέλλον να έχουμε περισσότερα στοιχεία.
Μια σκηνή στο χάνι στα Πέντε Πηγάδια στα 1848, όπως την έζησε ο ιρλανδός ζωγράφος Edward Lear τον Μάη του 1848
Στην επιστροφή του απο τα Ιωάννινα για την Άρτα το 1848 ο Edward Lear σταμάτησε για διανυκτέρευση στο χάνι στα Πέντε Πηγάδια για διανυκτέρευση. Το χάνι στα Πέντε Πηγάδια και το Καραβάν Σεράι του Γοργομύλου ήταν τα πιο γνωστά χάνια για τους Ταξιδιώτες της εποχής. To ότι βρίσκει στρατιώτες εκεί ο Lear έχει να κάνει με το διπλανό φρούριο του Αλή πασά. Το χάνι ήταν δίπλα. Ερειπει μπορούσαμε να δούμε μέχρι προσφάτως. Γράφει λοιπόν στο ημερολόγιο του ο Λήρ: «Στα μισά του δρόμου Ιωαννίνων – Άρτας, διανυκτερεύσαμε στο χάνι Πέντε Πηγάδια. Αυτό το χάνι είναι ένα τέλειο δείγμα καταφυγίου της μοναξιάς και της απελπισίας Πρόκειται για ένα μεγάλο ερειπωμένο κτίριο με μια εκτενή αυλή. Υπήρχε εκεί μια αλβανική φρουρά ξέφρενη και σε κατάσταση μέθης, που ήθελε να ελέγξει όλες τις αποσκευές μας, παρότι ο συνοδός μας τους έλεγε ότι είμαστε προξενική αποστολή. Τότε ο μαύρος υπηρέτης μας τους έδειξε το ‘‘μπουγιουρντί’’ και ησύχασαν κάπως, όμως
ένας εξαγριωμένος αλβανός τραβούσε τα μακριά μαλλιά του και έβγαζε αφρούς από το στόμα του, με ένα τρόπο που δεν έχω ξαναδεί σε ανθρώπινο πλάσμα.»
Προφανώς η φρουρά θα ήθελε, όπως γίνονταν συνήθως, να κάνει αυτό, που ήξερε καλύτερα, δηλ να τους ληστέψει. Όπως ξέρουμε και από άλλους περιηγητές , είχαν μεγάλο φόβο να πειράξουν κάποιον , όταν αυτός κουβαλούσε μπουγιουρντί από ανώτερες αρχές. Φυσικά υπήρχαν και εξαιρέσεις , που δεν τους ένοιαζε τίποτα.