Η Ειρήνη Μπόμπολη, για το βιβλίο της Π. Λάμπρη «Αγαθά στοιχειά»

Ο «φυσικός άνθρωπος»

Ένας ύμνος στον φυσικό άνθρωπο, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το πόνημα των διηγημάτων «αγαθά στοιχειά» της ηπειρώτισσας φιλολόγου και λογοτέχνιδας, Παναγιώτας Λάμπρη. Δεκατέσσερις ιστορίες, ευσύνοπτα διηγήματα ή, αλλιώς, μικρογραφίες της καθημερινής ζωής, συναποτελούν το corpus του συγκεκριμένου έργου της.
Το καθένα από τα μικρά διηγήματα της συγγραφέως φέρει ως τίτλο το όνομα μιας γυναίκας- πρωταγωνίστριας, κατά κάποιον τρόπο. Ουσιαστικά το όνομά της σφραγίζει τη συγκεκριμένη ιστορία. Δεκατέσσερα γυναικεία ονόματα, δεκατέσσερις ιστορίες μιας αγροτικής κοινωνίας στα μέσα του εικοστού αιώνα, στην μετεμφυλιακή Ήπειρο. Λάμπρω, Χρύσω, Πανάγιω, Λένη, Όλγα, Μαριάννα κλπ. Ανάμεσά τους η θρυλική Θανάσω που κάνοντας πράξη «»Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον. ή το «»,Ἐμβλέψατε εις τα πετεινά του ουρανού»,καταφέρνει με τον τρόπο μιας αφανούς επαιτείας να επιβιώνει η ίδια και να συντηρεί ταυτόχρονα και τον άντρα της.

Αξιοθαύμαστο το λαογραφικό υλικό που κατακλύζει κάθε γραμμή των ιστοριών αυτών. Καθημερινές συνήθειες, γιορτές, γάμοι, γεννήσεις, θάνατοι, συγγενικοί δεσμοί, σχέσεις των συγχωριανών, επαγγέλματα, παράπονα, παρεξηγήσεις, εξομολογήσεις, παραμύθια, και όσα θα μπορούσαν να συμβαίνουν σε μια μικρή κοινωνία.
Οι περιγραφές σύντομες και δυνατές υποτάσσονται σε μια πυκνή και ρέουσα αφαιρετική αφήγηση με λόγο άμεσο, κοφτό και διανθισμένο τόσο με λεξιλόγιο ντοπιολαλιάς, όσο και περισσότερο λόγιο στις παρεμβάσεις του παντογνώστη αφηγητή. Οι διάλογοι μικρής διάρκειας, φωτίζουν τους ευγενείς. σε μεγάλο βαθμό, χαρακτήρες των γυναικών και άλλων ηρώων της.
Το αξιοθαύμαστο όμως στοιχείο του έργου, «αγαθά στοιχειά», της Παναγιώτας Λάμπρη είναι ο τρόπος που οι ηρωίδες της κυρίως αλλά και οι λιγοστοί ήρωες βιώνουν τις καταστάσεις που τους συμβαίνουν καθώς και το πώς τις αντιμετωπίζουν και τις «διαχειρίζονται». Εδώ παρατηρούμε το μεγαλείο του φυσικού ανθρώπου να δέχεται τη ζωή σχεδόν, όπως έρχεται, με νηφαλιότητα και καρτερία, όχι όμως με μοιρολατρία. Οι ήρωες ενσαρκώνουν ρόλους φυσικούς και πορεύονται όπως το φυσικό κάλεσμα της ζωής ορίζει, σχεδόν δίχως διαμαρτυρία. Αναλαμβάνουν να επιτελέσουν δύσκολα «έργα» και κάποιες φορές μη αποδεκτά, ακόμα και σήμερα.

Άνθρωπος και φύση συνυπάρχουν και αλληλοσυμπληρώνονται σε σχέση αδιάσπαστη. Η ιστορία της μαίας Φανής που ξεγεννάει την αγελάδα- Μελίσσω είναι συγκλονιστική. Σήμερα ένα τέτοιο γεγονός θα γινόταν «θέμα» και θέαμα, ακατανόητο σε πολλούς, στα δελτία ειδήσεων και social media, ενώ έναν αιώνα πριν σε μια άγονη επαρχία, μακριά και από τον θεό, ήταν κάτι φυσιολογικό που έπρεπε να γίνει. Θέμα πολυήμερου αναμασήματος από τα «μέσα» θα γινόταν η επίσης συγκλονιστική σκηνή όπου τα γεννητούρια συμβαίνουν στο ίδιο, ένα και μοναδικό δωμάτιο που κοιμάται η υπόλοιπη οικογένεια, αλλά και ο φιλοξενούμενος εκείνης της βραδιάς.
Εκεί στην αγροτική αυτή κοινωνία όλα αυτά απέρρεαν χωρίς κόπο από το φυσικό και εθιμικό δίκαιο που τακτοποιούσε τις εκεί καταστάσεις. Στην ουσία τα «αγαθά στοιχειά» είναι ένα πόνημα επαναστατικής πνοής, αν όντως θέλουμε να συνταχτούμε με την αυθεντική πλευρά της ζωής και όχι με τις κατασκευασμένες συμβάσεις του σύγχρονου αστικού πολιτισμού.

Πρέπει να τονιστεί πως η συγγραφέας, Παναγιώτα Λάμπρη, θέτει την αφηγηματική ματιά από το πρίσμα της «παραδείσου» που έχει η ανθρώπινη οντότητα μέσα της και όχι της «κόλασης». Αυτό δε σημαίνει πως όλα είναι αγγελικά σε μια τέτοια κοινωνία, τουναντίον μάλιστα, αλλά δεν είναι αυτό που απασχολεί τη συγγραφέα, παρά η αυθεντικότητα, η πηγαία καλοσύνη και η ευγένεια των χαρακτήρων. Ακόμα και φρικτές πράξεις, όπως ο θάνατος της Ευανθίας, από τον αδελφό της για λόγους τιμής, δίνεται με τέτοιον τρόπο, ώστε ο φονιάς να εξιλεώνεται στη συνείδησή μας γιατί φαίνεται να δρα ως θύμα μιας αυστηρής και απαράβατης εθιμικής εντολής.
Φανερά η συγγραφέας λειτουργεί και γράφει κάτω από την επήρεια νοσταλγικής μέθης. Δεν φαίνεται βέβαια να επιθυμεί μια επιστροφή σε μορφές ζωής ανύπαρκτης πια, αλλά οι βιωματικοί της θησαυροί γίνονται μέσω της γραφής της γέφυρες με τους αναγνώστες, τους οποίους μυεί κυριολεκτικά σε «μια άλλη ζωή». Είναι βέβαιο ότι το φίλτρο του χρόνου εξωραΐζει τις σκέψεις μας και τα βιώματά μας και η προσέγγισή τους παίρνει τον χαρακτήρα ρομαντικής επιθυμίας του αδυνάτου.

Τι κι αν οι ηρωίδες της δεν ξέρουν γράμματα. Ξέρουν όμως πολύ σοφά να μετρούν τον χρόνο στα χέρια τους. Στους κόμπους, στους ρόζους, στα στίγματα, στις φλέβες που κουβαλούν τη μνήμη μιας ζωής. Όσα παιδιά μεγάλωσαν, όσα ζώα φρόντισαν, όσους ανθρώπους φρόντισαν, όσα φαγητά μαγείρεψαν, όσα πλεχτά ή υφαντά έκαμαν αυτά τα ευλογημένα χέρια, θυμίζοντας εδώ το αντίστοιχο ποίημα του Μιχάλη Γκανά. Στην «Πανάγιω» η Ανθούλα παρατηρεί τα «διάφανα χέρια της γιαγιάς. . . που οι φλέβες τους έμοιαζαν με διακλαδώσεις ποταμών των οποίων οι πηγές και οι εκβολές είναι αόρατες . .»
Συγχαρητήρια στην Παναγιώτα Λάμπρη και καλοτάξιδο το βιβλίο της! Είναι βέβαιο πως η ανάγνωσή του θα σας μαγέψει.

*Η Ειρήνη Μπόμπολη είναι φιλόλογος, συγγραφέας – ποιήτρια.

Σημείωση: Όποιος θέλει να διαβάσει ή να χαρίσει τα «Αγαθά στοιχειά», ας πατήσει την ακόλουθη διεύθυνση: https://issuu.com/panagiotalampri/docs/_-_4edc698a5c8dac