Andria Zafirakou: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Η Άντρια Ζαφειράκου, ελληνοκυπριακής καταγωγής, είναι καθηγήτρια εικαστικών και κλωστοϋφαντουργίας και αναπληρώτρια διευθύντρια στο Κοινοτικό Σχολείο του Άλπερτον στο Μπρεντ, όπου εργάζεται εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Τον Μάρτιο του 2018 κέρδισε το Global Teacher Prize, γνωστό ως το «Νόμπελ της Διδασκαλίας». Με το χρηματικό έπαθλο του ενός εκατομμυρίου δολαρίων ίδρυσε τους Φιλοξενούμενους Καλλιτέχνες, μια φιλανθρωπική οργάνωση που φέρνει επαγγελματίες καλλιτέχνες σε μη προνομιούχα σχολεία σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι Πολιτιστική Ηγέτιδα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ και μέλος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ηγετών του Μέλλοντος, ενώ η εφημερίδα Evening Standard την έχει συμπεριλάβει στους δέκα πιο επιδραστικούς Λονδρέζους. Το 2019, ανακηρύχθηκε μέλος του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας για τις υπηρεσίες της στην εκπαίδευση. Ζει στο Λονδίνο με τον σύζυγο και τις δύο κόρες της. Το βιβλίο της Δίδαξε. Μπορείς; – Τι χρειάζεται για να χτιστεί η επόμενη γενιά (μτφρ. Τάσος Πετρίτσης, Εκδόσεις Πατάκη 2022) μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη. Σημειωτέον ότι οι Εκδόσεις Πατάκη διοργανώνουν διαδικτυακή συνάντηση για εκπαιδευτικούς και παιδαγωγούς με την ΆντριαΖαφειράκου το Σάββατο 18 Φεβρουαρίου 2023, στις 12 το μεσημέρι (για περισσότερες πληροφορίες δείτε εδώ).

Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου Δίδαξε. Μπορείς;
Συνειδητοποίησα ότι πολλοί άνθρωποι δεν γνώριζαν τον κόπο που καταβάλλουν οι δάσκαλοι για να υποστηρίξουν τους μαθητές τους στην τάξη και επιθυμούσα να δείξω στον κόσμο που δεν έχει επαφή με την εκπαίδευση πώς είναι πραγματικά μια τάξη, τον αθόρυβο αγώνα που κάνουμε για να στηρίξουμε τα παιδιά μας, ακόμα κι αν κάποιες φορές αυτό σημαίνει να παραβιάσουμε δεδομένους κανόνες.

Ποιες ικανότητες πρέπει να έχει ένας δάσκαλος; Μπορεί ο καθένας από μας να διδάξει;
Η διδασκαλία κατά τη γνώμη μου είναι ένα λειτούργημα, ένα επάγγελμα πολύ απαιτητικό και προσωπικό, γι’ αυτό και δεν είναι δυνατό στον καθένα να διδάξει. Έχω διαπιστώσει ότι οι καλύτεροι εκπαιδευτικοί είναι αυτοί που νοιάζονται αληθινά για τα παιδιά στις τάξεις και είναι αφοσιωμένοι στο να τελειοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Όταν έχεις μια νοοτροπία του τύπου «εγώ το έμαθα έτσι, άρα έτσι θα το μάθουν και τα παιδιά» δεν γίνεσαι επιτυχημένος δάσκαλος. Επιπλέον, η κατοχή ενός μεταπτυχιακού ή ενός διδακτορικού δεν σημαίνει απαρατήρητα ότι μπορείς να επικοινωνήσεις με τους μαθητές και να τους διδάξεις. Η μόνη ιδιαίτερη ικανότητα που μπορώ να αποδεχτώ είναι η πίστη στον σκοπό της προσφοράς προς τα παιδιά. Αν αποδεχτείς αυτή την πίστη, τότε μπορείς να υλοποιήσεις το μαγικό γεγονός της μάθησης.

Διαβάζοντας το βιβλίο σας, ένιωθα ότι λατρεύετε τη διδασκαλία κι ότι η δουλειά σας έχει αξία πραγματική. Από πού προήλθε αυτή η αγάπη σας;
Λατρεύω να δουλεύω με νέους ανθρώπους κι αισθάνομαι εξαιρετικά άνετα στο σχολικό περιβάλλον. Μου πήρε κάποιο χρόνο να συνειδητοποιήσω ότι ανήκω σ’ αυτόν τον χώρο και, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, πιστεύω αληθινά ότι ο σκοπός μου είναι να προσφέρω στους άλλους. Είναι πολύ όμορφο να μπορείς να προσφέρεις στους νέους ανθρώπους, είναι κάτι που σε γεμίζει πραγματικά!

Κάθε μέρα αντιμετωπίζετε ένα σωρό δυσκολίες προσπαθώντας να ενσωματώσετε τα παιδιά στο σχολικό σύστημα. Πώς αντιμετωπίζετε όλες αυτές τις δυσκολίες;
Την περασμένη Δευτέρα, ένα παιδί μού εξομολογήθηκε ότι κάποιοι ήθελαν να το σκοτώσουν εκείνο το πρωινό κι ότι ήθελε να αποχαιρετήσει τους φίλους του! Τέτοιες καταστάσεις παρατηρούνται όλο και πιο συχνά στην κοινωνία των παιδιών μας. Όταν αντιμετωπίζεις τέτοιες προκλήσεις, βρίσκεις μια εσωτερική δύναμη και την καλοσύνη για να τεθείς στον αυτόματο πιλότο προσπαθώντας να λύσεις το πρόβλημα. Αν δεν μπορείς να το λύσεις εσύ, υπάρχει πάντα κάποιος άλλος που έχει τη δυνατότητα και πρέπει να τον βρεις.

Αναφέρετε περιπτώσεις παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες που είχαν προβληματική συμπεριφορά. Πιστεύετε ότι αυτή η συμπεριφορά οφείλεται στο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον από το οποίο προέρχονται;
Το περιβάλλον μπορεί να επηρεάζει τα παιδιά, αλλά δεν καθορίζει οριστικά τον χαρακτήρα τους ούτε θα πρέπει να εμποδίζει τα σχολεία από το να προσφέρουν εκπαίδευση υψηλής ποιότητας. Οι δάσκαλοι πρέπει να φέρονται με ωριμότητα, προσέχοντας τη γλώσσα που χρησιμοποιούν απέναντι στα παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε δύσκολες συνθήκες. Το πιο σημαντικό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι τα παιδιά δεν φταίνε που γεννήθηκαν σε χώρους που ασκούν επιρροές όχι θετικές. Η δουλειά μας είναι να τα εμπνεύσουμε και να τους δώσουμε την ευκαιρία να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, ώστε να νιώσουν ότι έχουν τη δυνατότητα να πετύχουν κάτι παραπάνω στη ζωή τους.

Αναφέρεστε επίσης στον εθισμό που δημιουργεί το διαδίκτυο, περιορίζοντας και τον ελεύθερο χρόνο των παιδιών.

Τι θα συστήνατε στους μαθητές και στους γονείς τους;
Το θέμα του διαδικτύου είναι πολύ περίπλοκο. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι πλέον η νέα γενιά μαθαίνει κι επηρεάζεται κατά κύριο λόγο από αυτό το μέσο. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι όπως η διδασκαλία στον δέκατο ένατο αιώνα γινόταν με την κιμωλία και τον πίνακα, τα σημερινά παιδιά προτιμούν να μαθαίνουν μέσω της εξομοίωσης που προσφέρουν οι ηλεκτρονικές συσκευές. Η συμβουλή μου στα παιδιά είναι να παραδεχτούν και να αντιληφθούν τι είναι αυτό που διασπά την προσοχή τους, επειδή η πιο καθαρή μορφή μάθησης είναι αυτή που λαμβάνει χώρα όταν δεν υπάρχουν καθόλου περισπάσεις κι όταν το σώμα είναι στην καλύτερη φυσική κατάσταση. Σε ό,τι αφορά τους γονείς, θα τους συμβούλευα να δώσουν το παράδειγμα πριν απαιτήσουν από τα παιδιά τους να μην προσκολλώνται στο διαδίκτυο. Αν τους ζητούν να διαβάσουν βιβλία, πρέπει τα δείχνουν στα παιδιά ότι και οι ίδιοι αγαπούν τα βιβλία. Αν θέλουν τα παιδιά τους να είναι αθλητικά και υγιή, θα πρέπει οι ίδιοι να υιοθετήσουν έναν τρόπο ζωής που να αποτελεί πρότυπο. Αν έχεις μια συσκευή μόνιμα κολλημένη στο χέρι σου, μην περιμένεις ότι το παιδί σου θα κάνει κάτι διαφορετικό.

Ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην υποβάθμιση της παιδείας είναι η υποχρηματοδότηση. Ποια είναι τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής;
Η υποχρηματοδότηση προκαλεί πτώση της ποιότητας στην παιδεία και πτώση των υπηρεσιών που παρέχονται στα παιδιά και στους δασκάλους τους. Είναι αυτονόητο ότι αν προσφέρεις σε σταθερή βάση υψηλή ποιότητα εκπαίδευσης στο προσωπικό σου, τους καλύτερους πόρους και τις υποδομές για να δουλέψει, αν οι υπάλληλοί σου απολαμβάνουν τον τρόπο ζωής τους κι εργάζονται μέσα σ’ ένα περιβάλλον που ευνοεί όσους προσπαθούν περισσότερο, τότε θα έχεις ένα αφοσιωμένο και ακμάζον εργατικό δυναμικό. Κατά τον ίδιο τρόπο πιστεύω ότι αν θέλεις την καλύτερη ποιότητα εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά, πρέπει να επενδύσεις στους καλύτερους δασκάλους και διευθυντές για τα σχολεία. Όπως έχει πει ο Ρίτσαρντ Μπράνσον: «Εκπαίδευσε τους ανθρώπους σου τόσο καλά ώστε να μπορούν να σ’ αφήσουν, φέρσου τους γενναιόδωρα για να μη θέλουν να το κάνουν».

Στις περισσότερες σύγχρονες κοινωνίες υπάρχουν τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά σχολεία. Πιστεύετε ότι τα ιδιωτικά υπερισχύουν σε κάθε περίπτωση;
Ανεξάρτητα από τον τύπο του σχολείου που έχουμε στις κοινωνίες μας, εκείνο που πρέπει να εξασφαλίζουμε είναι η ποιότητα και οι υψηλές προδιαγραφές, που θα πρέπει να αναβαθμίζονται διαρκώς. Επίσης, οι διευθυντές των σχολείων θα πρέπει να αποδεικνύουν ότι στοχεύουν στο καλύτερο δυνατό για το προσωπικό και τα παιδιά που φοιτούν σ’ αυτά τα σχολεία. Σε ό,τι αφορά τα δικά μου πρότυπα, πάντα λέω ότι αν δεν είσαι ευχαριστημένος με το μάθημα που γίνεται στα παιδιά σου σε οποιονδήποτε χώρο, για ποιο λόγο και τα υπόλοιπα παιδιά της κοινωνίας να μην έχουν την ίδια μεταχείριση;
Η φωνή των εκπαιδευτικών συχνά αγνοείται σε πολλές συζητήσεις υψηλού επιπέδου και η αντιπροσώπευσή τους στις αποφάσεις σχετικά με την παιδεία είναι πενιχρή.

Εντυπωσιάστηκα από το γεγονός ότι κερδίσατε το GlobalTeacherPrize (Βραβείο της Καλύτερης Δασκάλας του Κόσμου) και ότι το αφιερώσατε σε όλους τους δασκάλους και στους μαθητές τους. Τι θέλατε να πείτε με αυτή σας την κίνηση;
Ότι το βραβείο ανήκε και σ’ αυτούς!

Θα θέλατε να μας πείτε πώς ξοδέψατε τα χρήματα του βραβείου;
Έχω δημιουργήσει μια φιλανθρωπική οργάνωση με τον τίτλο Artists in Residence (Φιλοξενούμενοι Καλλιτέχνες), η οποία βοηθάει τα σχολεία να εμπλουτίσουν το πρόγραμμά τους με μαθήματα καλλιτεχνικών, φέρνοντας σε επικοινωνία επαγγελματίες καλλιτέχνες με μαθητές και δασκάλους πάνω σε ερευνητικά σχέδια και εργασίες που έχουν παραγγελθεί από διάφορους φορείς. Είμαι πολύ περήφανη για τα επιτεύγματά μας, έχουμε καταφέρει πολλά δουλεύοντας με πάνω από 8.000 νέους ανθρώπους και 150 σχολεία.

Έχετε συναντήσει στελέχη της κυβέρνησης, ακόμα και την ίδια την πρωθυπουργό Τερέζα Μέι. Τι τους προτείνατε σχετικά με τη βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας;
Ήθελα να τους μεταδώσω το μήνυμά μου ότι τα καλλιτεχνικά μαθήματα και η καλλιτεχνική εκπαίδευση πρέπει να προστατευτούν και η διδασκαλία τους να συνεχιστεί σε όλα τα σχολεία. Ήθελα να τους πείσω ότι αυτού του είδους τα δημιουργικά μαθήματα είναι απολύτως απαραίτητα κι ότι όλα τα παιδιά μπορούν να εξασκηθούν σε αυτά, καθώς και ότι βοηθούν στην απόκτηση των πιο πολύτιμων ικανοτήτων που απαιτούνται από την αγορά εργασίας κι από όλη την κοινωνία.

Η ιστορία σας είναι ένα κάλεσμα αφύπνισης, δεδομένου ότι αποκαλύπτει την πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά οι μαθητές στα σχολεία μας. Πώς νομίζετε ότι μπορεί να βοηθήσει η εμπειρία σας;
Η φωνή των εκπαιδευτικών συχνά αγνοείται σε πολλές συζητήσεις υψηλού επιπέδου και η αντιπροσώπευσή τους στις αποφάσεις σχετικά με την παιδεία είναι πενιχρή. Γνωρίζω ότι πολλοί εκπαιδευτικοί θα ήταν ευγνώμονες αν ακούγονταν οι εμπειρίες τους μέσα από τις σελίδες του βιβλίου μου. Αν και διδάσκω σ’ ένα ίδρυμα του κεντρικού Λονδίνου, η δική μου εμπειρία αντανακλά την εμπειρία από χιλιάδες άλλα σχολεία σε όλο τον κόσμο. Τούτη η υπόθεση είναι σημαντική, επειδή κάνει τους εκπαιδευτικούς να νιώσουν ότι δεν δουλεύουν απομονωμένοι κι ότι μαζί ίσως μπορέσουμε να βρούμε λύσεις πιο αποδοτικές.

Τι θα προτείνατε σ’ αυτούς που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;
Ελπίζω ότι το βιβλίο μου Δίδαξε. Μπορείς; θα αποτελέσει το έναυσμα ώστε πολλοί άνθρωποι να σκεφτούν πάνω στο θέμα της παιδείας. Πρώτα πρώτα, θα βοηθήσει τους ενήλικες να κατανοήσουν τις δυσκολίες και θα αναδείξει την πραγματικότητα που βιώνουμε μέσα στις τάξεις. Σε ό,τι αφορά τους δασκάλους, νομίζω ότι θα βρουν τον εαυτό τους –επειδή αυτοί είναι οι αληθινοί ήρωες της εκπαίδευσης– και θα νιώσουν πιο δυνατοί για να συνεχίσουν το έργο τους. Τέλος, θα συμβάλει στη διαμόρφωση μιας κίνησης που θα εξασφαλίσει ότι κάθε παιδί θα έχει τη δυνατότητα μιας πλούσιας και ευρείας καλλιτεχνικής παιδείας καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών του, καθώς οι διευθυντές των σχολείων θα εξακολουθήσουν να εκτιμούν και να δίνουν προτεραιότητα στις αξίες των καλλιτεχνικών γνωστικών αντικειμένων.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης