Παροιμίες του Μάρτη

της Παναγιώτας Π. Λάμπρη

http://users.sch.gr/panlampri/

Έφτασε κι ο Μάρτης, ο πιο δίβουλος από τους μήνες – για τον λαό συχνά και πεντάγνωμος –, με βασικό του χαρακτηριστικό το ευμετάβλητο των καιρικών συνθηκών και τον παροιμιακό λόγο, αλλά και άλλα είδη λαϊκού λόγου, να το βεβαιώνουν. Έτσι, η παροιμία «Ο Μάρτης το πρωί χιόνισε κι ο γάιδαρος ψόφησε, το μεσημέρι βρώμισε και το βράδυ τον πήρε το ποτάμι» αποδίδει επαρκώς την πιο πάνω αναφορά, καθώς το κρύο διαδέχεται, όχι σπάνια, η ζέστη κι αυτή η πολλή βροχή!
Και οι ακόλουθες φράσεις λαϊκής σοφίας στο ίδιο νόημα κατατείνουν: «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος, εφτά φορές χιόνισε και πάλι το μετάνιωσε που δεν εξαναχιόνισε» κι «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος ώρα στον ήλιο, ώρα στον τοίχο», αφού εκεί που ξεγελιέσαι από τη λιακάδα και κάθεσαι να την απολαύσεις, πιάνει απότομα κρύο και πηγαίνεις δίπλα στο τζάκι να ζεσταθείς, αλλά και «Ο Μάρτης ώρα βρέχει και χιονίζει κι ώρα μαρτολουλουδίζει», αφού παρά το απρόοπτο των καιρικών συνθηκών, ως πρώτος μήνας της άνοιξης κάνει ν’ ανθίσουν λογιών λουλούδια.
Βέβαια, επειδή οι μέρες του είναι πιο μεγάλες σε διάρκεια από κείνες των χειμωνιάτικων μηνών και το κρύο έχει μειωθεί αισθητά, αν τύχει και ρίξει χιόνι, αυτό λιώνει γρήγορα, γεγονός που ενέπνευσε και το ακόλουθο παροιμιακό δίστιχο, το οποίο έχει ερωτικό περιεχόμενο, χωρίς να αποκλείεται η χρήση του γι’ άλλες περιπτώσεις της κοινωνικής ζωής, και λέει: «Τα λόγια σου είναι ψεύτικα σαν του Μαρτιού το χιόνι που το ρίχνει αποβραδίς και το πρωί το λιώνει»! Τον ίδιο μήνα λαμβάνει χώρα και η εαρινή ισημερία, την οποία ο λαός συνδέει με κείνη του Τρυγητή και υπενθυμίζοντας σημειώνει: «Του Μάρτη και του Τρυγητή ίσια τα μεσάνυχτα».

Κάποιες φορές το κρύο αυτού του μήνα είναι πολύ δυνατό και δημιουργεί ποικίλα προβλήματα, τα οποία αποτυπώνει επαρκώς η λαϊκή σοφία, καθώς «Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης και αν τύχει και θυμώσει μες στα χιόνια θα μας χώσει», οπότε, για να μην βρεθείς προ εκπλήξεων «Φύλα ξύλα για το Μάρτη, να μην κάψεις τα παλούκια», γιατί «Όλοι οι μήνες καίνε τα ξύλα κι ο Μάρτης τα παλούκια». Μπορεί βέβαια να καίει τα παλιά παλούκια, αλλά «τα καινούρια πάει και φέρνει»! Όπως και να ’χει όμως, η παροιμία «Το Μάρτη ξύλα φύλαγε κι άχερα των βοδιώνε και λίγα ξυλοκέρατα να δίνεις των παιδιώνε» επιτάσσει πρόνοια, ώστε να ξεπεραστεί ό,τι απρόβλεπτο αυτός φέρει. Εν τέλει, με τόσες καιρικές εναλλαγές, οφείλεις να προσέχεις, για να «Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωί και χάσεις την ημέρα», αφού μπορεί άλλος να ’ναι ο καιρός τις πρωινές ώρες κι άλλος αργότερα.
Και οι βροχές συνδέονται ποικιλότροπα με τον Μάρτη, με τις παροιμίες να το πιστοποιούν, αφού «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε κείνον τον ζευγά που ’χει πολλά σπαρμένα» ή «Όταν ο Μάρτης έβρεχε, ο θεριστής τραγούδαγε» και «Μάρτης κλαψής, θεριστής χαρούμενος», επειδή οι βροχοπτώσεις προαναγγέλλουν καλή σοδειά. Υπάρχουν όμως και καλλιέργειες, οι οποίες θέλουν αναβροχιά, όπως τ’ αμπέλια, γι’ αυτό «Μάρτης άβρεχτος, μούστος άμετρος».
Παρότι ο Μάρτης αλλάζει εύκολα διάθεση, ο λαός δείχνει κατανόηση για την παραξενιά του, καθώς «Μάρτης είναι, χάδια κάνει, πότε κλαίει, πότε γελάει» ή τον επιτιμά γλυκά, λέγοντας «Τον Μάρτη τον πεντάγνωμο όπου γελά και κλαίει, θα τόνε τιμωρήσουμε ψέματα να μη λέει» και τον προτιμά να ’ναι κρύος, παρά να φέρει πρόωρη ζέστη. Έτσι, «Κάλλιο Μάρτης καρβουνιάρης, παρά Μάρτης λιοπυριάρης» ή «Κάλλιο Μάρτης στα δαυλιά, παρά στα προσηλιακά» ή «Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές» ή «Ο καλός Μάρτης στα κάρβουνα κι ο κακός στον ήλιο»!

Πάντως, παρά την επιθυμία, όχι σπάνια, ο Μάρτης έχει πολλές λιακάδες, ενώ ο ήλιος του καίει τις άμαθες από τον χειμώνα επιδερμίδες. Ως εκ τούτου, σε εποχές που η λευκή επιδερμίδα δήλωνε αρχοντιά, και όχι μόνο, δεν έπρεπε να υπάρχει αλόγιστη έκθεση στην ηλιοφάνεια και κυρίως οφείλει να είναι πιο προσεκτικός εκείνος «Οπού ’χει κόρη ακριβή, του Μάρτη ήλιος μην τη δει». Πόσο μάλλον, που «Του Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε μήνες δεν ξεβάφει»!
Τον πρώτο μήνα της άνοιξης αρχίζουν πιο εντατικά οι αγροτικές εργασίες, οι οποίες είχαν σταματήσει τον χειμώνα, πλην του κλαδέματος. Εξάλλου, όλα πρέπει να γίνονται στην ώρα τους για να είναι αποτελεσματικά, γιατί «Αλί στα Μαρτοκλάδευτα και τ’ Απριλοσκαμμένα»!
Και τα ενδύματα που φοράμε αλαφραίνουν αυτόν τον μήνα, μια και «Από Μαρτιού πουκάμισο κι απ’ Αύγουστο σεγκούνι», παρότι δεν πρέπει να ξεθαρρεύουμε και πολύ, ειδικά οι άνθρωποι της υπαίθρου, όπως οι τσοπάνηδες, τους οποίους η λαϊκή σοφία συμβουλεύει «Τσοπάνη μου, την κάπα σου, τον Μάρτη φύλαγέ την».
Τέλος, με τον «Μάρτη να μη λείπει από τη Σαρακοστή» και με την αισιόδοξη παροιμία «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα», ας δρέψουμε όση ελπίδα μπορούμε για τη Λαμπρή και το καλοκαίρι που θα ’ρθουν!

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ
Η Παναγιώτα Π. Λάμπρη ανακοινώνει πως στο εξής, όποιος επιθυμεί να διαβάσει, ή να χαρίσει, κάποιο από τα ηλεκτρονικά βιβλία της, τα οποία ως γνωστόν διατίθενται ΔΩΡΕΑΝ, θα τα αναζητά στη διεύθυνση, https://free-ebooks.gr/, ή στην ακόλουθη διεύθυνση της ιστοσελίδας της: http://users.sch.gr/panlampri/biblia.html
Επίσης, προς διευκόλυνση κάθε ενδιαφερόμενου, υπενθυμίζει τους τίτλους των βιβλίων, κατά λογοτεχνικό είδος, και σημειώνει πως αυτά πλέον είναι σε μορφή pdf, το οποίο θα προσφέρει, ίσως, πιο εύκολη ανάγνωση σε κάποιους.
Είδη και Τίτλοι: 1. Ταξιδιωτικές εντυπώσεις: «Σε δρόμους της Κίνας» (2017) και «Σε δρόμους του Νεπάλ» (2020),
2. Ποιητικές συλλογές: «Χαρμολύπες» (2018), «Λιανοτράγουδα» (2019), «ΣΤΑΘΜΟΙ… στον χρόνο» (2019), «Ροές» (2020), «Ψηφίδες» (2021) και «Στιγμές» (2022),
3. Συλλογή διηγημάτων: «Αγαθά στοιχειά» (2022).